ADDA ‘tay pammaliiw nga iti tunggal eleksion ditoy Filipinas, awan ti maabak a kandidato, no di ket nasuitik laeng daytoy. Kaaduanna met ngamin kadagiti kandidato ti dida maawat a naarusda iti butos ket babalawenda lattan dagiti kabalubalda a patienda a nangsaur kadakuada.
Ngem iti biang ni Aquilino “Koko” Pimentel III, ti kaiprokproklama a senador ken anak ti kanagnaganna a dati met laeng a senador, agpayso laeng unay ti nasao pammaliiw. Immuna ngamin a nakedngan daytoy a naabak (maika-13) iti eleksion iti kinasenador idi 2007. Ngem impaganetgetna, babaen iti indatagna nga election protest iti Comelec agingga a nakadanon iti Senate Electoral Tribunal (SET), a nasaur daytoy iti eleksion a nangpabor la unay iti kabalubalna iti maika-12 a puesto. Uppat a tawen nga inurayna a mapaneknekanna dayta iti publiko.
No agbataytayo ngarud iti pangngeddeng ti SET a nangpabor iti indatag ni Pimentel a protesta, biktima daytoy iti nasaknap a panagsuitik iti eleksion. Isu ngarud ti pudpudno a nangabak a maika-12 a senador idi 2007, saan ket a ni Juan Miguel Zubiri a kandidato iti Team Unity ti napalabas nga administrasion.
Segun ken ni Irene Guevarra, sekretario ti SET, dagiti palso ken mapagduduaan la unay a balota ken certificates of canvass (COC) ti katitibkeran nga ebidensia wenno pammaneknek ni Pimentel a nasaknap iti panagsuitik iti midterm election idi 2007.
Ngem sakbay ti proklamasion ni Pimentel, naglusulos ni Zubiri iti puestona gapu iti kunana a panangital-ona iti dayaw ngem iti ania pay a banag iti laksid iti ipabpabasolda kenkuana ken dagiti kapartidona iti Team Unity a nakaganar iti panagsuitik iti eleksion. Panawanna kano ti Senado a sitatakneng ti naganna ta patienna nga awan ti pasetna iti isyu.
PEKE DAGITI BALOTA
Mapagduduaan ti panawen ti panaglusulos ni Zubiri ta inaramidna daytoy kalpasan a bimmara manen ti isyu iti nasaknap a panagsuitik iti eleksion iti 2004 ken 2007. Napasgedan daytoy kalpasan nga inako ni Zaldy Ampatuan, ti sibabalud a dati a gobernador iti Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM), a ni mismo a Presidente Gloira Macapagal Arroyo, babaen ti panangiturong ti asawana, ti nangibilin iti pannakamanipular dagiti resulta iti eleksion saan laeng iti midterm election idi 2007 no di pay iti immun-una a eleksion presidensial idi 2004.
Kalpasan la unay iti panagkutak ni Ampatuan, timpuar met ni Lintang Bedol, dati nga Election Supervisor iti Maguindanao, manipud iti uppat a tawen a panaglemmengna iti autoridad. Pinasingkedanna ti pammabasol ni Ampatuan, a kaaduanna a napasamak ti manipulasion iti resulta ti eleksion iti sakupna iti Maguindanao ken kabangibangna a probinsia. Maipalagip nga aggapu kadagitoy a lugar ti ibagbaga ni Pimentel a nakakaskasdaaw a nakaarusanna, wenno dakkel ti nangitarayan ni Zubiri kenkuana.
Iti protesta ni Pimentel nga indatagna idi Hulio 2007, agdagup iti 2,658 a presinto manipud iti 44 nga ili a naiwaras kadagiti probinsia iti Maguindanao, Lanao del Norte, Shariff Kabunsuan, Basilan, Sultan Kudarat, Lanao del Sur, ken Sulu ti pagtaudan dagiti palso a resulta ti eleksion.
Maibatay iti Comelec tally idi Hulio 14, 2007, nakagun-od ni Zubiri iti 11,004,099 a butos idinto a 10,984,807 met ken ni Pimentel, wenno mano laeng a19,292 ti nagbaetanda. Ngem iti inruar a resulta ti SET, agdagupen iti 258,266 a butos ti pudno ketdi a nangitarayan ni Pimentel (pinal a resulta: 10,898,786 butos) ken ni Zubiri (10,640,620), kalpasan a naibasura ti 254,222 a balota gapu ta naduktalanda a peke wenno “spurious” dagitoy. Kaaduanna kadagiti balota ti insurat laeng kano ti maymaysa laeng a tao, awanan iti security mark dagiti dadduma a balota, adda pay dagiti naimakinilia a resulta kadagiti municipal certificates of canvass (MCOC) a mangipakita a nadoktor dagitoy iti nalimed a lugar.
DINA KAYAT TI MAKUGTARAN
Segun kadagiti agpalpaliiw iti politika, immibbet ni Zubiri iti puestona sakbay a ti mismo SET ti mangkugtar kenkuana, ket dayta ti kayatna a sawen ti kinadayaw wenno kinataknang nga ibagbagana. Ta no pudno nga awan ti pakababalawanna, apay a dina irupir ti karbenganna idinto a nakurang laengen a dua a tawen iti nabatbati pay iti innem a tawen a terminona? Mabalin a sakbay a naglusulos daytoy, binagbagaanen daytoy dagiti kameng ti SET, ken dagiti padana a senador.
Ngem uray adda pammaneknek nga adda nasaknap a panagsuitik, di met kayat ti SET ti mangitudo no asino iti akin-utek iti daytoy nga aramid. Nupay nalaka a nalukaisan ti rupa dagiti nangisayangkat iti operasion kas kada Bedol ken dati a Comelec Commissioner Virgilio Garcilliano, awan met ti maipakitada a kongkreto nga ebidensia tapno maitudoda ti mismo nga akin-utek. Dakkel ketdi ngarud a pagpampanunotan ita a saan laeng a ni Zubiri (wenno ni GMA idi 2004) ti nakaganar iti dakkel iti nasao a panagsuitik iti eleksion, ta mabalin nga adu pay met a lokal nga opisial iti nagpapas kadagiti kakastoy nga operasion.
Segun kadagiti agpalpaliiw iti politka, idi pay laeng dekada 40 ken 50 a maisaysayangkat ti “dagdag-bawas”, ti nasaknap a panaggatang iti butos, iti panangbutbuteng kadagiti botante (kas iti impakat dagiti Ampatuan iti sakupda), panagaramat iti flying voter, ken panangdoktor kadagiti COC—amin dagitoy babaen iti panangipalubos dagiti rinuker nga opisial iti Comelec.
Saan laeng ngarud met a ni Pimentel iti immuna a senador a naiproklama babaen ti pangngeddeng ti SET. Maibatay iti rekord ti Senado ken Comelec, addan dua nga election protest iti SET a nagballigi iti pakasaritaantayo. Immuna idi Disiembre 1949 a nakaiproklamaan ni Eulogio “Amang” Rodriguez Sr. ti Nacionalista Party idinto a maika-10 laeng daytoy iti puestona (8 laeng idi iti rumbeng a maiproklama), ken nakakugtaran ni Carlos Tan ti Liberal Party. Ket idi Abril 1953, naiproklama met ni Claro M. Recto ti Nacionalista Party, ibagbagada ita a maysa kadagiti kaunaan a biktima iti “dagdag-bawas”, a nagkuna a nangbak iti eleksion kadagiti senador idi 1949, saan ket a ni Teodoro de Vera ti Liberal Party a sinukatanna.
EPEKTO ITI POLITIKA
Ti laeng pakaigidiatanda dagitoy iti agdama a kaso, naglusulos ni Zubiri sakbay a makugtaran daytoy. Ken pagsayaatanna, gapu ta saan ngarud a makuna a nangabak iti eleksion idi 2007, mabalin nga agkandidato manen ni Zubiri iti eleksion inton 2013 ken mabalin nga agpailayon iti eleksion iti 2019 nga awan iti labsingenna iti pagalagadan iti dua nga agsaruno a termino (two consecutive terms), segun ken ni Comelec Chairman Sixto Brillantes Jr.
Kayatna ngarud met a sawen a no agkandidato manen ni Pimentel inton 2013 ket mangabak, maparitan daytoy nga agpailayon inton 2019 a sumaruno a senatorial election.
Iti biang ti Senado, nanayonan ti suporta ni Presidente Noynoy Aquino III, ta kaaliado ti agdama nga administrasion ti PDP-Laban a pagkamengan ni Pimentel ken ti situtugaw a ni Senador Sergio R. Osmeña III. Saan met nga awan ti kasapulan a padas ken sirib ti baro a senador ta maysa daytoy nga abogado (topnotcher iti Bar idi 1990), maysa a propesor ken aktibo iti civil society. Segun ken ni Pimentel, ti reporma ti eleksion ti kangrunaan ita a tamingenna, ta daytoy met ti maysa a programa ti agdama nga administrasion.
Sapay ngarud koma ta ipaypaysona nga aramiden daytoy. Ta no saan, maulit-ulitto laeng ti parikut iti nasaknap a panagsuitik, saan laeng nga iti Mindanao no di pay ket iti sabali pay a lugar iti pagilian. No di agkuti a nasayaat ti bagito a senador, amangan no addanto manen tumpuar a Zubiri, ket saan a kas karina nga addanto met maysa a Pimentel nga agballigi iti kamaudiananna.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 29, 2011.)
