PUDNO KADI NGA ADDA CATHOLIC VOTE?

NARIGAT a maawatan ti ibagbagada a Catholic vote, wenno ti panagkaykaysa dagiti Katoliko nga agbotos segun iti kayat dagiti mangidadaulo ti Simbaan.

Ammoyo kadi no apay? Gapu ta awan ti masasao a Catholic vote. Makunatayo daytoy no agbataytayo iti pakasaritaan ti eleksion iti pagilian. Saan nga agbotos ti kaaduanna a Katoliko gapu laeng iti pammatida.

Maysa laeng daytoy a mito wenno sariugma. Awan ti masinunuo a pagtaudanna ta saan a naibasar daytoy iti kinapudno ti pagtaktakderantayo ita a lubong. Dayta ti nabatad a panangiladawan ni Senador Miriam Defensor Santiago iti ibagbagada a Catholic vote.

Dinakamat ni Santiago ti kaso ni Juan Flavier tapno mailawlawagna ti kayatna a sawen. Iti laksid ngamin ti panangikampania dagiti papadi iti di panangibotos dagiti Katoliko ken ni Flavier gapu iti naiget a programana iti family planning, ken iti panagiwaras pay daytoy iti kondom idi Sekretrario pay laeng ti Department of Health (DOH), nangabak a senador ni Flavier idi 1995. Ken maikadua pay a kangatuan a puesto kadagiti nabotosan a senador idi nagpailayon daytoy idi 2001.

Maysa pay a kaso ti kinapalso ti Catholic vote ti panagkandidato ni Erap Estrada a presidente idi 1998. Iti laksid ti naiget a panangikampania ti Simbaan kontra iti kandidaturana gapu ta karkardayo ti galadna iti pagalagadan iti panagpili ti Simbaan iti kasapulan a lider ti pagilian, gapu ta managbabai, mannugal, mangnginum ken saan a nakaturpos iti kolehio ni Erap, naglayus latta met ti botosna ket awanen ti mabalinan pay dagiti obispo idi nagsapata daytoy a Presidente ti pagilian—wen, ket nakaparabaw pay ti imana iti Biblia.

Iti met eleksion presidensial idi 2010, a nagkandidatuan manen ni Erap a presidente, adda laeng iti kutit iti walo a kandidato ni JC delos Reyes ti Kapatiran Party nga inyendorso dagiti obispo. Idinto a ni Noynoy, a dildillawenda gapu ta pabor daytoy iti isyu ti family planning, ti nangabak iti daydi nga eleksion. Simmegunda met kenkuana ni Erap, iti laksid ti pannakaibaluden daytoy gapu iti kaso a plunder.

Ken no pudno met laeng nga agkaykaysa dagiti Katoliko nga agibotos iti kandidato nga umayon iti pammatida, saantayo koman a naaddaan iti Protestante a Presidente, iti kinatao ni Fidel V. Ramos.

Ad-adu ti Pabor iti RH Bill

Ken segun ken ni Santiago, ti pananguyot dagiti obispo kadagiti mamati a di mangibotos kadagiti pabor iti RH ket nabatad a panaglabsing iti prinsipio iti Konstitusiontayo a panagsina ti Simbaan ken Estado iti panangipataray iti bukodda a pagimbagan ken panggep.

Imbutaktak amin daytoy ni Santiago idi kabara pay laeng ti debate ti Reproductive Health (RH) Bill itay napan a bulan. Kasla pangsarapana man daytoy iti ibagbaga dagiti kontra iti gakat nga agaluad dagiti lehislador a pabor iti gakat, ta maarusto kano dagitoy iti umay nga eleksion babaen ti panagkaykaysa dagiti Katoliko.

Ngem ad-adu ketdi iti immayon iti imbaga ni Santiago ngem kadagiti apektado iti pammutbuteng dagiti obispo. Nakalusot ti gakat iti layus a botos iti Kamara (133 a pabor, 79 a kontra) ken iti Senado (11 a pabor, 5 a kontra). Nagbalinen daytoy a Republic Act 10354 (Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012), kalpasan a pinirmaan daytoy ni Presidente Benigno S. Aquino III uppat nga aldaw sakbay ti Paskua.  

Naabak ngarud ti Simbaan iti daytoy a pannakirangetda iti ibagbagada a dakes a gakat. Ngem segun kadagiti obispo, dida nalabanan ti impluensia ti Malakanyang kadagiti kameng ti Kongreso, a katukad ti kapkapnekanda a pork barrel.

Ngem ti pudno, dagiti met laeng obispo ti mababalaw. Nagtalekda unay iti kabaelanda a mangawid kadagiti politiko iti poderda, babaen ti ikarkarida a suporta iti umay nga eleksion. Ngem ammo la unay met ti kaaduanna a politiko a nasamsamay ti makinaria, wenno pondo ken suporta ti maysa a nabileg a partido tapno agballigida iti eleksion. Ken kadagiti agkandidato iti umay nga eleksion, dakkel pay a pagpampanunotanda dagiti surbey a mainaig iti RH Bill.

No agbataytayo ngamin kadagitoy, awan la ketdi ti ania a mangipangag iti panagkiddaw dagiti obispo a di panangibotos koma dagiti mamati kadagiti kandidato a pabor iti RH Bill. Segun iti kaudian a nailian a surbey nga insayangkat ti Social Weather Stations (SWS) manipud iti Nobiembre 29 aginga iti Disiembre 3 itay napan a tawen, dakdakkel nga amang ti bilang, wenno 33 a porsiento kadagiti napagsaludsodan a manakman, ti nangibaga nga ibotosda dagiti kandidato a pabor iti RH Bill, idinto a siam laeng met a porsiento ti nangibaga nga ibotosda dagiti kontra. Mapan met a 57 a porsiento kadagiti napagsaludsodan ti agkuna a dida ibilbilang a napateg nga isyu iti eleksion ti RH bill iti panagpilida kadagiti ibotosda.

Kasurot laeng daytoy ti resulta met ti surbey ti Pulse Asia idi 2010 a mangibagbaga a 69 a porsiento kadagiti napagsaludsodan ti pabor iti RH bill, idinto a 7 a porsiento laeng dagiti kontra.

“Deus est Caritas”

Makita ngarud nga agtultuloy ti panangkanunong ti kaaduanna a Filipino iti RH Bill agingga iti panagbalin daytoy a linteg. Banag nga ipampannakkel unay ni Dip. Edcel Lagman, maysa kadagiti kangrunaan nga autor ti gakat; ngarud, kunana, awan ti rumbeng a pagamkan dagiti pro-RH Bill ta awan ti pagibasaran ti Catholic vote nga ibambando ti Simbaan. Ken no add man pudno kano a Catholic vote, isu daytoyen ti timek dagiti umili a mangpabor iti baro a linteg ti Reproductive Health.

Maawatantayo no kasano ti kinaiget ti Simbaan a mangsaranget iti linteg nga iladladawanda ita a mangitunda kadatayo iti kultura ti panagpatay. Paset laeng daytoy ti panangital-oda iti doktrina ti pammatida, kas iti panangkontrada iti aborsion, wenno maisentro iti karbengan nga agbiag dagiti di pay nayanak. Para kadagiti papadi, pangpadasanda ti RH bill no adda met laeng ti maibagbaga a botos a para iti moralidad.

Ngem segun ken ni Fr. Joaquin Bernas, maysa a constitutionalist, saan a direkta nga akem ti Simbaan ti pannakabukel ti maysa a rasonable wenno napudno iti pammati a gimong a kas politikal nga aramid, ta ad-adda ng akem daytoy dagiti laity, wenno dagiti agserserbi ti simbaan a saan a padi. Imbatayna daytoy iti “Deus est Caritas” nga inruar ni Papa Benedicto XVI itay nabiit. Kayatna a sawen, di rumbeng a pumili dagiti papadi no ania a partido ti kanunonganda, ta ti laeng mabalin nga aramidenda ket isu ti panangilawlawagda kadagiti rason tapno mabukel ti maysa a kapkapnekan a gimong ken ti pananguyotda kadagiti mamati a makiraman iti partisipasion iti nadalus a politika para iti kapkapnekanda a gimong.

Kinapudnona, saan amin a Katoliko ket makitada ti kinapudno a kas makita met ken maanag wenno maisuro dagiti lider ti Simbaan. Kaaduanna ti di makaammo no ania ti pagtaktakderan ti Simbaan kadagiti napapateg nga isyu iti pagilian. Gapu ngarud iti daytoy, pagrebbengan dagiti papadi nga isuro dagiti mamati iti patienda a kinapudno ken kiddawen kadakuada a pasantakenda ti konsensiada. Ngem dida koma liplipatan ti kaadda met ti napateg a doktrina ti religious freedom, wenno karbengan ti asino man a mangsurot a sipapasnek iti bukodna a panamati ken konsensia, ket iti kaano man di rumbeng a piliten daytoy nga aggaraw a mangsalungasing iti dayta.

Maibatay daytoy a kapanunotan, imbilang ngarud ni Bernas a saan a panangipakita iti pudpudno a pagtaktakderan ti Simbaan ti panangibutaktak dagiti papadi iti pulpito iti panangkontrada kadagiti kandidato a pabor iti RH Bill. Ad-adda ketdi a panangkonsensia laeng daytoy kadagiti lehislador tapno panunotenda ti ilulung-awda iti politika. Pangital-o ngarud daytoy iti politikal nga aramid nga agsadag iti kasapulan iti agdama, saan ket a ti panangital-o koma iti napnuan prinsipio a politika nga agbatay iti pudpudno a panagserbi iti ili, hustisia ken pagimbagan iti sapasap.

Catholic Vote Philippines

Saan ngarud a pagsiddaawanen nga iti napauten a pakasaritaan ti Simbaan Katoliko, adun ti nangdupir iti pagtaktakderanna, ken agtultuloy latta a makontra dagiti doktrinana a manglabsing iti kapanunotan dagiti agtuturay wenno dagiti aramidda a mangituray kadagiti tattao iti panangaramatda iti karbenganda nga agpanunot ken agsaludsod para iti bukodda a pagimbagan.

No ragupentayo ngarud ti ibagbaga dagiti mangpalpaliiw iti politika iti Filipinas, partikular iti konsepto ti panagsina ti Simbaan ken Estado, maanagtayo dagitoy lima a kapanunotan: (1) addan bukod a pangngeddeng ti kaaduanna a Katoliko a saan nga agpannuray iti ibilbilin dagiti obispo; (2) kas met laeng kadagiti kameng ti dadduma a relihion, adun dagiti Katoliko a mangibilang iti aborsion a kas maawatdan a pagpilian no kasapulan iti isyu ti moralidad ken medisina; (3) adda dagiti Katoliko a maawat ti konsensiada nga agaramat kadagiti reproductive health services ti gobierno; (4) kabaelan dagiti Katoliko a pilien a nasayaat ti kayatda nga ibotos, ken maawatda iti konsensiada, uray kontra daytoy iti bilin dagiti obispo; ken (5) saan nga aborsion wenno ania man nga aspeto ti birth control ti isyu nga ipangpangruna ti kaaduanna a Katoliko, ta kaaduanna ti marikrikutan iti rigatda nga agsapul ken iti panangiballasiwda iti agmalem iti panagbiagda.

Ngem saan pay a nalpas ti laban para iti Catholic Bishops Conference of the Philippines. Aramiden kano dagiti obispo ti ania man a remedio iti linteg tapno mawaswas ti Reproductive Health Act of 2012, uray pay kano yulida ti kaso iti Korte Suprema.

Ken tapno maipaneknekda nga adda Catholic vote ti pagilian, binukelda metten ti Catholic Vote Philippines, ti aliansa ti CBCP ken dagiti nadumaduma a lay Catholic group ti pagilian, nga agpangpanggep a mangipakat iti “voter’s education” tapno mangidalan kadagiti botante a Katoliko iti panangpilida kadagiti pro-life a kandidato. Adda met dagiti obispo a nangikari nga aramatenda ti pulpito tapno ballaagan dagiti kalabanda iti isyu ti RH. Kayatda a maabak kangrunaanna dagiti kameng ti Liberal Party nga idauluan ni PNoy, ta ti partido kano ti nangisungsong kadagiti lehislador, babaen ti manipulasion ti Malakanyang, tapno makalusot ti RH Bill iti Kongreso.

Segun ken ni Ricardo Boncan, pannakangiwat ti grupo, paneknekanda kano a kamali ti panangibaga da Santiago ken Lagman nga awan ti Catholic vote iti Filipinas. Dakkel kano ketdi nga agpayso ti botos nga agtaud kadagiti Katoliko a mangbukel iti umabot iti 80 a porsiento iti populasiontayo. Ngem segun kadagiti mangkankanunong ti grupoda, no saan a maawagan a Catholic vote ti pangpanggependa nga iparang, mabalin ketdi a maibaga daytoy a kas conscience vote, wenno ti pannakayasideg ti puso ken konsensia dagiti mamati tapno isublida ti napudno a panagtulnogda kadagiti nasayaat nga isursuro ti Simbaan.

Mapaneknekanto inton Mayo 2013

Sabali met ti kayat nga ipaawat ni Senate President Juan Ponce Enrile. Mabalin nga awanen ti makuna a Catholic vote manipud pannakapasamak ti EDSA Revolution idi 1986, a nakapatapuakan ni Presidente Ferdinand E. Marcos babaen ti panangidaulo da Jaime Carinal Sin ken Corazon Aquino a debosionada a Katoliko (agpada a pimmusayen). Ngem mabalin a maparegta manen ti puersa dagiti mamati babaen ti kunana a “Catholic effort,” wenno ti panagkaykaysa manen dagiti kameng ti simbaan no kasapulan tapno mairupirda ti maysa a napateg nga isyu iti politika.

No adda man ketdi pakariknaan ti Catholic vote, daytoy ti lokal a paset ti eleksion. No ngamin nabileg ti impluwensia ti lider ti simbaan iti maysa a lugar, kaamak dagiti kandidato a mapasugkian ti rikna daytoy, ta amangan no babaen ti pulpito, ikampania ti padi ti panangilaksidda kadakuada a kandidato iti mismo a sanguanan dagiti botante iti lugarda. Ken dakkel la ketdi ti epekto daytoy no nadekket ti risiris.

Saan met ketdi nga amin a lokal a yunit, marikna ti kinapateg ti botos dagiti Katoliko. Ta iti kadagupan dagiti kandidato iti nadumaduma a lugar, ad-adu ti mamati a nabilbileg latta ti makinaria ti politika ngem ti impluwensia ti simbaan.

Ala, makitatayonto dayta inton dumteng ti eleksion.

Ngem no agpayso nga adda Catholic vote a kas ikarkari ti CBCP, maiturong laeng daytoy kadagiti Katoliko a saan a pabor iti baro a linteg iti Reproductive Health. Ngem kasano met dagiti Katoliko a pabor iti linteg? Sinungbatan dayta ni Conrado De Quiros iti kolumna iti maysa diario. Kunana a daytoy ti pagdumaan ti Catholic vote ken ti makunana a rasonable a Catholic vote. Ken gapu laeng iti makunkuna a Catholic vote ken saanen a mangabak dagiti pro-RH a kandidato a nasayaat met iti gapuananda iti panagiggemda iti turay, agpanunot koma a nasayaat dagiti Katoliko.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 14, 2013.)

TI PASKUA KEN TI ALDAW NI RIZAL

KALPASAN ti Paskua, ken sakbay ti bisperas ti Baro a Tawen, adda pay met nalabaga ti petsana iti kalendario. Daytoy ti Rizal Day, Disiembre 30, wenno Aldaw ti Pannakatay ni Dr. Jose Rizal.

Ngem asino kadi kadatayo ti napasnek iti pananglagipda ken Rizal? Nalabit dagiti laeng opisial ti gobierno ta pagrebbenganda ti mangangay kadagiti programa a panglagip iti pannakamartir ti asino man kadagiti nailian a bannuartayo.

Ditay’ met mababalaw dagiti ordinario nga umili ta masansan a mapasamak ti seremonia babaen ti panangidatonda kadagiti korona ti sabong iti nakaitabonanna a monumento iti Rizal Park iti Manila. Wenno kadagiti monumento ni Rizal iti plasa ti ili wenno siudad. Agsapa dayta ket kaaduanna ngarud kadagiti umili ti kaimas pay laeng ti turogda gapu iti salemsem iti panawen ti Paskua. 

Naipit ngamin ti Disiembre 30 iti dua a kararagsakan a pasken dagiti Filipino, ti Paskua ken Baro a Tawen. Maysa a lawas dayta nga awanen ti mangpunno iti panunot ti tunggal maysa no di ti agaramid kadagiti pagragsakan iti bukod a bagi ken pamiliada, kas iti panangted iti sagut kadagiti ipatpategda iti biag, ken ti panagaliwaksay wenno panagpasiarda.

Adda ngarud singasing kadagiti napalpalabas a tawen a yakarda laengen ti Rizal Day iti Hunio 19, wenno iti aldaw ti pannakayanak ti naindaklan a bannuar. Kunada a nasaysayaat ti pananglagiptayo kenkuana ken dagiti gapuananna para iti ili no iturongtayo ti sibubukel nga atensiontayo kenkuana para iti naisangsangayan a selebrasion. Nasayaat ken napnuan kaipapanan kano pay daytoy nga isaruno iti panangrambaktayo iti Aldaw ti Wayawaya iti Hunio 12.

Kararagsakan a Selebrasion

Kinapudnona, dakkel ti paset iti biag ni Rizal ti selebrasion ti Paskua. No anagentayo dagiti sinuratna mainaig iti selebrasion, adu dagiti gameng ti adal a maadawtayo ditoy. Ni Rizal, a kas kadatayo a makipagili, maysa a Kristiano, ken maysa a mangipatpateg iti ilina, ipangpangrunana met ti kinapateg ti selebrasion.

Naayat ni Rizal a mangikur-it kadagiti banag a mapadasan ken makitana iti panagdaliasatna. Isuratna daytoy iti diary-na, wenno kadagiti surat nga ipatulodna kadagiti gagayyem ken pamiliana. Kadagiti suratna, ipeksana ti kapanunotanna iti kinasagrado ti Paskua, no kasano a maramrambakan daytoy iti dimmakkelanna a lugar, wenno ti selebrasion ti Paskua kadagiti pagilian a naturongna.

Iti maysa a suratna ken ni Ferdinand Blumentritt, ti gayyemna a taga-Austria, inlanadna ditoy a paggugustona unay a rambakan ti Bisperas ti Paskua. Ipampannakelna a ti panawen ti Paskua ti kangangayedan ken kasasayaatan a panawen iti Filipinas. Impeksana, babaen ti suratna ken Blumentritt a napetsaan iti Disiembre 24,1888 (London):  “Mangipalagip kaniak kadagiti adu a nararagsak nga aldaw iti panagubingko kasta met iti pakasaritaan. No nayanak man ni Kristo iti daytoy nga aldaw a mismo wenno saan, diak ammo; ngem awan ti pakibiangan ti kinaeksakto ti panagsasaganad dagiti aldaw iti pasamak ita a rabii...”

Iti maysa a suratna iti kaaddana iti Paris, France, wenno makatawen kalpasan ti suratna ken ni Blumentritt, naistoriana pay ti panagrigatda a nagurnong ken ti gayyemna a ni Jose Albert, naubing nga estudiante a taga-Manila, tapno adda laeng aramatenda a mangrambak iti Paskua.

Uray idi mabalud ken maipalladaw ni Rizal iti Dapitan idiay Mindanao, dina latta maliwayan a rambakan ti Paskua iti naragsak a kas iti nakairuamanna. Idi damona a Paskua ditoy, napalalo ti ragsakna a nakidanggay kadagiti bisitana: ti komandante dagiti guardia a mangbambantay kenkuana, tallo nga Espaniol manipud pay iti kabangibang nga ili, ken maysa a Pranses. Kinagiddanna pay dagitoy a napan nakimisa iti tengnga ti rabii.

Kasta met laeng iti maudi a Paskuana iti isu met laeng a lugar. Kaduana iti selebrasion ti asawana a ni Josephine Bracken. Inestoria ni Rizal, babaen ti suratna ken ni Trinidad a kabsatna, ti panangletsonna iti maysa a burias ken panagisaganana iti paboritona a nadiguan a manok. Imbingiyanna dagiti kakaarrubada iti Talisay a nakidanggay pay kadakuada iti agpatnag a napno iti katkatawa ken salsala.   

Awan a duadua a paborito ni Rizal ti Paskua. Ngem gayam, ti dayta met laeng a panawen ti Paskua a mapasamak ti panangbitayda kenkuana babaen ti firing squad.

Ti Maudi a Paskua

Ti ngarud Paskua ti 1896 ti kaleleddaangan a pasamak iti biagna. Adda isuna a nakabalud iti nasipnget a karsel iti Fort Santiago. Awan ti ania panangipagarupna iti gasatna iti kaaddna ditoy. Pakasikoranna ti panangsangona iti ipabpabasolda kenkuana a panangliputna kano iti pagilian ken iti panagpanggep daytoy a mangpatapuak iti gobierno. Dina ngarud naisapar ti nangipatulod pay kadagiti surat a pangkablaaw iti Paskua a masansan nga aramidenna kadagiti ipatpategna iti biag. Ngem dina ketdi nalipatan ti mangiragpin iti maysa a pangkablaaw iti Paskua iti suratna iti abogadona a ni Luis Taviel de Andrade.

Paset daytoy ti suratna ken ni Andrade: “Agur-urayak kenka manipud pay itay agsapa tapno makapatangka maipapan iti maysa a napateg a banag, ngem saan a mapagduduaan a di pinalubosan ti yaaymo ditoy ti kaadda dagiti as-asikasuem a banag. No adda wayam, kayatka a kapatang sakbay a sumangoak iti Konseho. Pakaragsakak unay no daytoy a malem, ita a rabii wenno iti agsapa. Iti panangkablaawko kenka iti Naragsak a Paskua, ulitek a kankanayon latta a sidedengngegak, ken maysa a mangay-ayat nga adipen ken klientem nga umagek iti imam.”

Sakbay ngamin iti dayta nga aldaw, wenno iti Bisperas ti Paskua, dinutokan ti Gobernador Heneral dagiti kameng ti court martial a mangdengngeg iti kaso ni Rizal. Naipakaammo daytoy ken ni Rizal iti kaaldawan ti Paskua isu a sinuratanna a dagus ti abogadona.

Iti kabigatanna, Disiembre 26, narugian ti bista ti kaso iti maysa dormitorio dagiti soldado a pinagbalinda a korte. Awan ti panangipangag dagiti kameng ti konseho kadagiti depensa ni Rizal iti ipabpabasolda kenkuana, isu a naileppas dayta nga aldaw ti panangsentensiada kenkuana a maipaayan iti pannusa a patay babaen ti musketry (wenno firing squad). Pinasingkedan daytoy ni Gobernador Heneral Camilo de Polavieja iti Disiembre 28. Ken dua nga aldaw kalpasanna, wenno iti daydi a Disiembre 30, pinaltoganda ni Rizal iti Bagumbayan wenno iti disso a nakaipatakderan ita ti estatuana iti Manila.

Adu ngarud ti nasdaaw no apay a dinardarasda a binitay ni Rizal iti mismo a panawen ti Navidades (pannakayanak ni Cristo). Mabalin a kayat dagiti agtuturay nga Espaniol a pariknaan iti nakaro a saem iti panangdusada kenkuana. Kas kuna daydi Alejandro Roces iti maysa a kolumna, kasla maysa daytoy a panginsulto a sagut iti Paskua dagiti Kastila para iti pagam-amkanda nga Indio.

Gapu Amin iti Pannakamartir ni Rizal

Ket gapu met ngarud daytoy, segun pay ken ni Roces, paset ti selebrasion ti Paskua ti pannakamartir ni Rizal. Ta no amirisentayo nga agpayso, saan a kastoy ti kinawayatayo a mangrambak iti Paskua no saan a napasamak dayta. Ti pannakabitay ni Rizal ti nangpasged iti daydi a rebolusion a nagtungpal iti pannakapatapuak dagiti Kastila manipud iti ingungotentayo a daga ken kamaudiananna ti pannakagun-odtayo iti wayawaya.

Awan ngarud kasayaatan nga aramidentayo a manglagip iti ipapatay ni Rizal no di ti manganag met iti mabalin a kapanunotanna iti agdama a kasasaad ti pagiliantayo. Iti met laeng suratna ken ni Blumentritt idi 1888, inlanadna pay daytoy: “...Maysa a naidaklan a masirib ti nayanak tapno ikasabana kadatayo ti kinapudno ken panagayat; nagsagaba gapu iti misionna, ngem gapu met iti linak-amna a rigat, simmayaat, no di man naisalakan, ti lubongtayo. Masugkarak laeng a makakita kadagiti dadduma a tao a mangaramat ti naganna tapno agaramid iti adu a krimen. No adda isuna iti langit, di la ketdi umannugot iti daytoy!”

Ania ti Makuna ni Rizal?

Adda kadi met serbi iti panangipaay ni Rizal ti biagna para iti ili?

Padasentayo man nga ammuen, kas pagarigan, ti mabalin a pudpudno a kapanunotan ni Rizal maipapan iti RH Bill, ti nabara nga isyu iti pagilian iti agdama, kas maibatay iti prinsipiona mainaig iti Simbaan ken Estado. Ammotayo a napagpungtot unay ni Rizal ti Simbaan gapu iti panangibutaktakna iti kinaagum dagiti nagturay idi a prayle, ken ti pannakibibiangda iti pannakaipataray ti gobierno. Inlanadna dagitoy iti dua a nalatak a nobelana.

Ngem iti laksid ti ekskomunikason nga impatawda kenkuana, wenno ti panangikkatda kenkuana a kameng ti Romano Katoliko, awan ti nakalapped kenkuana nga ipakita iti pammatina iti Dios a Namarsua, a kas met ti ar-aramiden dagiti padana a Katoliko. Awan ngarud ti ania a panangtubngar ni Rizal iti doktrina ti simbaan, dayta no mainaig laeng iti panangiparangarang iti napudno a pammati. Ad-adda laeng nga inuyawna dagiti mangipakpakat kadagitoy nga isursuro wenno doktrina ti simbaan, kas koma iti aramid dagiti dadduma a padi iti agdama a mangibaga lattan a pasurot ti demonio dagiti saan a sumurot iti kayatda. Wenno ti panangbabalawda iti panangpabor ti adu nga umili ken ti administrasion ni PNoy iti napasamak a dakkel didigra iti Mindanao itay nabiit.

 Adda met karbengan ti Estado ken ti tunggal indibidual a mangtaming ti kasapulan, pagimbagan ken karadkadda. Ti panagkunayo, umannugot kadi met ni Rizal iti daytoy a kapanunotan?

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 31, 2012.)