NANGABAK? NGEM APAY A DI NAIPROKLAMA TI PARTIDOYO, LILONG?

WEN, apay a kastoy, apok, nangabak ti partilismi a Sinior Sitisins, ngem di pay met naiproklama?

– Dayta ngarud, lilong. Segun iti kaudian a tally iti Comelec, 677,642 a botos ti naawid ti party-list-yo a Senior Citizens, ket maikasangapulo ti puestoyo kadagiti party-list a nakagun-od iti kangangatuan a botos. Kuna pay ni Chairman Sixto Brillantes a mabalin nga agtugaw iti agingga iti dua a nominado ti partido.

– Ne, apay ngarud a di inraman nga imporklama daytoy ni Sixto? Haanan sa ngamin nga imbotos ti partidomi, kasla saan a sinior sitisin daydiay a laklakayan!   

– Ha-ha, pudno ‘ta ibagbagayo, lilong. Ngem awan met dakesna ti di panangibotos ni Chairman ti partido, ta kunana met nga agsabali ti senior citizens a buklen dagiti lallakay ken babbaket iti Senior Citizens a party-list. Kayatna a sawen, adda met dagiti sabali a partido a mangibagbagi, wenno tumultulong pay, kadagiti senior citizen.

– ‘Sus, pinnilosopo ti kayatna!

– Adda ngamin nakabasbasolan ti partidoyo a nakaikkatanna, lilong.

– Basol nga ania?

– Term-sharing nga impakat kano idi dagiti situtugaw a kongresmanyo.

– Ania’t bibiang dayta a ter... termsiering? Haanak pay nga agkabaw, apok, ammok a maikadua a kangangatuan iti puesto ti partilismi idi 2010, awan pay deyta a Sixto idi, ‘su a kas kapartak ti kimat ti pannakaiproklamada. Ita, naglawag manen a nagdakkel ti botosda... Termsiering, puih!

– Gapu iti kadakkel ti botos ti partido idi 2010, dua ngarud ti nagtugaw a pannakabagina iti Kongreso: da Godofredo Arquiza a first nominee, ken David Kho a second nominee. Ngem naaddaan gayam ti partido iti dua a paksion, ket tapno marisutda ti dida panagkikinnaawatan, nangaramidda iti katulagan tapno pagguduaanda laengen ti termino ti maysa a nakatugaw, daytoy ti term-sharing. Isu nga idi agtapus ti 2011, naglusulos ni Kho tapno mapabus-oyan ni Remedios Arquiza a fourth nominee a makalugar met iti Kongreso.

– Ni Remedios nga asawa ni Godofredo? Ay, nagdakesen. Uray gayam partilis, aramidenda a daynasti, aya?   

– Dayta ti magustuak kadakayo, lilong, anti-political dynasty-kayo! Nagalas, ngem ania ngarud isut’ kayatda ken awan met mangiparparit.

– Gapu iti dayta, nadiskualipayda? Ngem kunam met a saan a maiparparit ti daynadaynasti?

– Agpayso, lilong, ta kaaduanna kadagiti nairaman iti listaan dagiti naiproklaman, agkakabagian met laeng dagiti nominado iti maymaysa a partido, wenno kabagian met laeng dagiti politiko wenno aggapu iti kaamaan ti politiko dagiti kaaduanna a nominado.

– Ne, mabalin met gayam, apay ngarud a dida inraman nga improklama ti Sinior Sitisins?

– Sabali ti kaso ti partidoyo, lilong. Uray pay saan a nasayaat ti panangiselsel ni Arquiza ken ni baketna, ta kunkuna ngarud dagiti kritiko a di rumbeng nga ibilang nga aramid wenno negosio ti pamilia wenno dagiti agassawa ti party-list tapno pagsisinnublatanda lattan iti kaykayatda, ngem saan a dayta ti rason no di ketdi ‘tay ibagbagak a—

– Termsiering?

– Ha-ha-ha! Korek, lilong. Innakemanda latta ngaminen ti nagbibingay iti termino. Segun iti Comelec, salungasingen daytoy ti pagalagadan wenno ti Section 7 ti Comelec Resolution 9366 a mangiparparit iti term-sharing agreement kadagiti nominado iti party-list a grupo. Isu nga nairaman ti Senior Citizens kadagiti 52 a partido a diniskualipay ti Comelec.

– Loklokuennak sa, apok. Kasano a nadiskualipay, ket no nabasak iti balota ti Sinior Sitisins, ‘su a ginusugosak daydi nagtimbukel iti batog ti naganna.

– Lilong, gapu iti resolusion, nangidatag dagiti nadiskualipay a party-list, a pakairamanan ti Senior Citizens, iti maysa a petision iti Korte Suprema a mangkukuestion iti inaramid ti Comelec. Ket idi Disiembre, pinatgan ti Korte ti petisionda isu a nangiruar dagiti mahistrado iti status quo ante order, a kayatna a sawen mapengdan pay laeng ti Comelec a mangipataw iti diskualipikasion kadagiti 52 a party-list agingga a saan a marisut ti merito ti kaso.

– Met la gayam. Isu a naikabil met laeng ti nagan ti Sinior Sitisins iti balota?

– Korek agen, lilong! Ngem kalpasan laeng a nangiruar manen ti desision ti Korte, idi Abril, a nangisubli iti Comelec iti kaso dagiti 52 a party-list. Nangiruar pay ditoy ti Korte kadagiti pagalagadan, wenno nailawlawag a pagalagadan, tapno daytoy laengen ti suroten ti Comelec iti panangarisitna manen kadagiti party-list a mabalin nga iraman iti balota.

– Ania deyta a pagalagadan, apok? Mangiksampolka man ti meysa.

– Kuna ti Korte, lilong, a tallo a grupo ti mabalin a makiraman iti party-list election: ti nasional, ti rehional, ken ti sektoral a partido wenno organisasion. Saan ngaruden a nagestrikto ti Korte no marginalized wenno saan ti maysa a partido, wenno aggapu ti marginalized a sector dagiti inominarda a pannakabagida. Marginalized, kunada dagiti maipapaigid a sektor gapu iti kasasaadda iti gimong, a kas kadagiti mannalon, dagiti marigrigat iti siudad, dagiti kameng ti minoridad, ken dadduma pay.

– Ket, yanna ‘tay termsiering?

– Kastoy, lilong, gapu iti dayta a pagalagadan, naibabawi ti diskualipikasion dagiti nasao a party-list. Nakastrek ngarud ti Ako Bikol nga immun-una a nadiskualipay gapu ta maysa laeng kano a rehional a partido daytoy, ngem saan itan, ta mabalinen daytoy uray awan ibagianna a marginalized sector. Ngem lima kadagiti 52 ti nagtalinaed a disqualified, karaman ditoy ti Senior Citizens, ngem saan a gapu iti pagalagadan.

– Agpayso, a, ta mardienalayskami met a lallakay ken babbaket. Ngem ania ti kunkunam a pagalagadan a linabsingda?

– Sabali pay a pagalagadan, lilong, a kas iti Resolution 9366 ti Comelec.

– Ket no...

– ‘Gurayka, lilong, saan laeng met a ti term-sharing ti parikut ti Senior Citizen ta uray ibagbaga ti grupo ni Arquiza a panggepda laeng daydi a katulagan wenno saan ngarud a napasamak iti kayatda...

– Kitam, haan met la gayam a natuloy daydi.

– ‘Isut’ ibagbagada, lilong, ngem nagtalinaed met a dua a paksion iti grupoda. Dayta ngarud ti saan pay a nagustuan ti Comelec. Rinisut koma pay ti grupo ti problemada sakbay a nangidatagda iti aplikasionda para iti eleksion. Kitaenyo, lilong, ne, nagkadua ti grupo dagiti nominadoda: ti umuna a paksion, da incumbent Rep. Godofredo Arquiza ti first nominee, ken Mila Magsaysay ti second nominee, ket ti maikadua a paksion, buklen met da Francisco Datol a first nominee ken Amelia Olegario a second nominee.

– Aya? Dida met la inurnosen ti bagbagida. No mabalin iti dyak-em-poy, isu latta koman ti inaramidda.

– Koma, lilong, ngem dida met nagkuti. Isu nga idi nangiruar Comelec ti pangngeddeng idi Mayo 6, nagbalinen a pinal ti pammilinna a madiskualipay ti partidoyo ken ti uppat pay. Ngem kas ‘tay kunayo, nairaman latta dagiti nagan ti Senior Citizens ken dagidiay uppat, ta naimprenta dagiti balota sakbay a rimmuar dayta a final order. Idi Mayo 14, wenno idi makitan ti Senior Citizens a dakkel ti botosda ken posible a pangabakanda manen; nangidatagda a dagus iti petision a napauluan iti “extremely very urgent petition for certiorari with prayer for issuance of a writ of preliminary injunction and TRO or status quo ante order.”

– Hah! Nagatiddog man deyta, ilawlawagmo man, apok.

– Ti kayatda laeng met a mapasamak, lilong, baliktaden ti Korte ti pangngeddeng ti Comelec idi Mayo 6 a nangdiskualipay iti Senior Citizens, ta di kano met naipaayan ti partido iti due process, wenno gundaway a nangipalawag iti kasona iti Komision, di met kano napakpakaammuan a nasayaat, ken maysa pay, saan met a karaman ti term-sharing iti pagibasaran ti diskualipikasion nga ibilbilin ti Korte Suprema. Ken kangrunaanna, kunada pay, mapukawan la ketdi dagiti sumurok a 600,000 a botante iti karbenganda nga agbotos no saan a patgan ti Korte ti petisionda.

– Mayat, apok! Makitak adda rason ti Sinior Sitisins!

– Ti rigatna, lilong, kabayatan nga adda iti Korte ti petisionda, awanen ti nakalapped pay iti Comelec a nangiproklama kadagiti 38 a party-list a mangokupar iti 53 a puesto iti Kongreso. Adda pay met nabatbati a lima a puesto para kadagiti sumaruno nga iproklamada, ta agingga iti 58 ti rumbeng a mapunuan a puesto iti Kongreso a para kadagiti party-list. Itay laeng Mayo 29, a nangiruar ti Korte iti TRO a mangipaspasardeng pay laeng iti panangiproklama dagiti nabatbati pay a lima puesto.

– Kitam, pinatgan ti Korte ti petisionda. Isu a mabalinen nga iproklama ti Sinior Sitisins?

– Dayta ti panangipagarup ti dadduma, lilong, ngem saan a kasta ti kadarasna. Segun ken ni Brillantes, okey laeng kadakuada ti TRO, ta paspasardengen laeng daytoy ti proklamasion dagiti nabatbati a lima a puesto; kayatna a sawen, na-validate wenno awan ti nakita a parikut ti Korte iti proklamasion dagiti immun-una a 53 a mabalin nga agtugawen iti Kongreso. Isu nga imbes a kariaren ti Senior Citizens ti Comelec, mapanda laengen iti Korte Suprema nga agpalawag iti kasoda.

– Awanen ti bibiang ni Sixto kadakuada, kasta?

– Mabalin a kasta, lilong. Kidkiddawen ngarud ti abogado ti Senior Citizens, nga iproklama latta koman ti Comelec ti partido a kas maysa kadagiti nangabak kabayatan a matamtaming ti kaso.

– Siguristada met, ngem mabalin kadi dayta, apok?

– Madi met ti Comelec, lilong. Nangidatagen ti Komision iti sungbatna iti TRO, ket adda daytan iti Korte Suprema no mangiruarda iti pangngeddeng sakbay ti Hunio 30 wenno panangrugi nga agtrabaho dagiti nangabak iti eleksion. Agingga nga awan, agur-uray latta ti Senior Citizens. Ngem haanabale, lilong. Kuna met ti Comelec, a no ibilin ti Korte nga iproklamada ti Senior Citizens (bay-amon dagiti uppat a kaduana a nadiskualipay ta dida met nangabak), awan kano met ti parikut iti Comelec, aramidenda a dagus dayta. Awanto ngaruden ti pagdandanaganyo a pannakaiwalin ti karbengan dagiti botante a nangibotos iti party-list-yo a Senior Citizens.

– Ol-is-wel ngarud, apok, oliswel, oliswel. Ha-ha-ha-uhu-uhu-uhu!

– Ngem addanto latta parikut, lilong. Asino ngarud kadagiti dua a grupo dagiti nominado ti patgan ti Comelec a mangibagi ti partido iti Kongreso?

– Wen, aya?Nangabakda , naiproklamada, ngem dida pay met makatugaw?

– Natumbokyo, lilong. Ken dida ammo no kaanonto nga agurayda.

– Narigat nga agpayso deyta, ngem ammokon no asino ti pabasolek iti nagbanagan ti partilismi a Sinior Sitisins.

– S-sino, lilong?

– Sikret, apok! Uhu-uhu-uhu... Diaske nga uyek daytoy, apok. Nagudak manen. Matayak sa met a di makapagtugaw dagidiay pannakabagimi iti Kongreso. Puih!

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hunio 17, 2013.)

Resulta ti Eleksion 2013: ANIA NGARUD TI NAMNAMAENTAYO?

NAIPROKLAMAN dagiti nangabak a senador, ket saan met a makuna nga eppes ti naapit. Wenno iti pakabuklanna, saan met a di nagpanunot dagiti botante a Filipino.

Ta no padas met laeng ti mapagpapatangan (daytoy ti panagaramid iti linteg a kas kangrunaan nga akem ti maysa a senador), 9-3 ti iskor. Wen, ta siam kadagiti nangabak iti addaanen iti padas iti Kongreso a kas senador wenno diputado. Idauluan dagitoy dagiti innem nailayon a senador a kas (Loren Legarda, Antonio Trillanes IV, Aquilino Pimentel III, Gregorio Honasan, Chiz Escudero, ken Peter Allan Cayetano;) ken tallo a dati a diputado (Juan Edgardo Angara ti Aurora, JV Ejercito ti San Juan, ken Cynthia Villar ti Las Piñas).

Tallo laeng met ngarud kadagiti nangabak ti makuna nga agdadamo iti nangiselselan dagiti tattao kadakuada a trabaho: da Grace Poe a topnotcher iti daytoy nga eleksion, Benigno “BAM” Aquino IV, ken Nancy Binay. 

Kadagiti tallo, ni laeng Poe ti addaan iti padas a mangiggem iti maysa nga ahensia ti gobierno ta nasurok a dua a tawen a nagakem daytoy a chairman ti Movie and Television Review and Classification Board (MTRCB). Agingga met iti position a chairman ti National Youth Commission ti nagun-od ni Bam Aquino nga ad-adda nga am-ammo a TV host, negosiante ken kasinsin ni Kris Aquino; idinto a ni Binay ti nangnangruna a makankantiawan iti social media gapu iti kaawan ti mayannatup a padasna nga agtrabaho iti ania man nga ahensia wenno opisina ti gobierno, ken mabalin a kababaan iti kredensialna kadagiti nangabak no di man kadagiti amin a 33 a kandidato a senador, ta nagakem laeng daytoy nga executive assistant ti amana a ni Bise-Presidente Jejomar Binay idi maysa pay laeng daytoy a mayor iti Siudad ti Makati a lugarda.

Naarus ketdi dagiti lima a dati a senador a kas kada Richard Gordon (maika-13), Miguel Zubiri, Ramon Magsaysay Jr., Jamby Madrigal ken Ernesto Maceda. Uppat met kadagiti kandidato a naarus ti dati a diputado: da Mitos Magsaysay ti Zambales, Jackie Enrile ti Cagayan, Teddy Casino ti Bayan Muna ken Rissa Hontiveros ti Akbayan. Uray asino ti nakastrek kadagitoy, nasayaat latta koma met no padas met laeng iti panagaramid iti linteg ti mapagpapatangan.

Walo met kadagiti nangabak a senador ti aggapu kadagiti kaamaan ti politiko, a kas met laeng ketdi iti kaaduanna a nangabak iti lokal a posision a pagturturayan latta ti dinastia iti politika. Da Poe, Legarda, Trillanes, ken Honasan dagiti saan a direkta a naggapu iti ania man a kaamaan dagiti politiko. Saan met a naigasatan ni Jackie Enrile ti nakastrek iti magic 12. No nangabak, kaduaenna koma met ti amana a ni Senate Presidente Juan Ponce Enrile ken isu pay koma manen a mainayon kadagiti nadekket nga agkakabagian nga aggigiddan nga agtugaw a senador. Iti panangabak ni Ejercito ken pannakailayon ni Cayetano, nagbalinen ngarud a dua a pares dagiti agkabsat ti aggiddan nga agtakem a senador: dagiti agkabsat iti ama a da JV Ejercito ken Jinggoy Estrada ken dagiti agkabsat nga Alan ken Pia Cayetano.

Kasta met a saan a nakapagplastar ni Zubiri (maika-14) gapu ngata iti dina maitarayan nga isyu iti pangkusit ti napalabas nga administrasion iti eleksion idi 2007 a nakaganaranna iti dakkel. Naglusulos daytoy kalpasan ti dua a tawen a panagtugawna gapu iti kunkunana a delikadesa ta inakona met mismo nga isu ti kangrunaan a nairanud iti dayta a manipulasion ti eleksion a napasamak iti Mindanao a lugarna. Ita, nagbaliktaden ti estoria, ni met Koko Pimentel a kinugtaranna idi 2007 iti maika-12 a puesto ti nangabak ita nga eleksion.   

Madlaw met a kinaykayat dagiti botante a pinili dagiti naubbing a senador ngem dagiti nataengan. Siam kadagiti nangabak a senador ti awan pay 50 ti tawenda, ken walo kadagiti siam ti awan pay 45 ti tawenda. Ni Bam Aquino ti kaubingan iti tawenna a 36, a sinaruno da Angara ken Binay nga agpada a 40 ti tawenda. Malaksid a makunkuna nga idealistiko ken aktibo iti social media dagiti naubbing a senador, rason no apay a nalaka a nayasidegda dagiti bagbagida kadagiti naubbing a botante, manamnama kadakuada ti napaut pay a panagtalinaedda iti puesto, ket adda daytan kadakuada no anianto met a direksion ti pangituronganda iti Senado iti maudi a tallo a tawen ti agdama nga administrasion ken kadagiti sumarsaruno pay.

Ken apagkatlo wenno uppat kadagiti nangabak dagiti babbai: da Poe, Legarda, Binay ken Villar. Isu nga iti panaglukat iti maika-16 a Kongreso, addanton innem a senador a babbai (karaman da Miriam Defensor Santiago ken Pia Cayetano), kadadakkelanen daytoy a bilangda iti pakasaritaan ti Senado.

Nangipaay met ti resulta ti eleksion iti mabalin a panagbaliw dagiti pasamak nga agturong iti eleksion presidensial inton 2016. Dakkel ngarud ita a pagpampanunotan ni Bise-Presidente Binay ti pannakaarus ti koalisionda a United Nationalist Alliance (3 laeng iti 9 a kandidatoda ti nakastrek iti magic 12) ta mabalin a nakissayan ti dakkel koma a gundawayna a mangabak a presidente inton 2016 no adu ti kaaliadona iti Senado. Uray iti daytoy ngamin a kasapana, naiwaragawagnan ti panggepna nga agtaray a Presidente a mangibagi iti oposision.

Gapu iti 9-3 nga iskor a pabor iti Team PNoy, dakkel ngarud ti posibilidadna a kaaliado met laeng ti administrasion ti maipatugaw a Senate President a mangsukat ken ni Enrile iti panaglukat ti Kongreso. Segun kadagiti report, ni Senador Frankin Drilon, a nagpaay a campaign manager ti Team PNoy, ti maal-alimadmad nga ipatugawda ta sigurado la ketdi a kanunongan daytoy dagiti kakaduada iti koalision a pakaibilangan ti Nacionalista Party (addaan iti lima a miembro iti Senado), Laban ng Demokratikong Pilipino (maysa a miembro), Nationalist People’s Coalition (dua a miembro), ken dagiti dua nga independiente (Escudero ken Poe).

Ket saan laeng ngarud a ni Mar Roxas II, agdama a sekretario ti Interior and Local Government ken inatiw ni Binay iti eleksion idi 2010, ti makitana ita a napigsa a makabalubalna. Segun iti Global Sources, maysa a consultancy firm a nakabase iti New York, a no agbasartayo iti resulta ti eleksion, tallo pay ti mabalin ketdi a makisinnangdo ken ni Binay para iti kangangatuan a posision ti pagilian.

Malaksid ken ni Roxas, mabalin pay kano a nabileg nga standard bearer ti administrasion ti uray asino kada Cayetano, Escudero ken Poe. Kadagiti tallo, ad-adda la ketdi a marigatan ni Binay ken ni Poe, ta malaksid a daytoy ti nakaala iti kadakkelan a botos kadagiti nangabak a senador (20,147,423 maibatay iti kaudian a resulta iti Comelec), awidenna pay ti kinalatak ti amana a ni Fernando Poe Jr., nga isu ketdi ti nadaras a sawen dagiti dadduma a rason ti panaglayus ti botosna.

Makuna met a dakkel a pammatalged ti panangkanunong latta dagiti umili iti agdama nga administrasion gapu iti panangabak ti siam a kandidatona ti Team PNoy, malaksid pay nga immadu ti bilang dagiti kapartiduan ni Presidente Aquino iti LP a nangabak a diputado ken iti lokal nga agpang. Gapu ngarud iti daytoy, dakkel ti pangnamnamaan dagiti political analyst ken dagiti negosiante a nalaklaka itan nga ipamaysa ti Presidente ti mangaramid kadagiti napapateg nga addang tapno dumur-as ti ekonomiatayo, nangnangruna iti pannakapataud ti ad-adu a trabaho ken iti pannakaparegtada dagiti babassit a negosio.

Ken rumbeng nga agkuti a nasayaat dagiti adda iti administrasion. Pagtalinaedenda latta a nabanglo ti Presidente iti publiko babaen dagiti programa nga ipakpakatna wenno ipakatnanto a para iti pagimbagan ti sapasap, nangnangruna man iti panangrisutna iti parikut iti korupsion ken kinakurapay. Ta no dina maaramid dayta, kaskasdi latta a maarus ni Roxas no isu ti mangibagi iti administrasion, wenno ti uray pay asino ditan a manoken ti Presidente iti 2016.

Awan ti mamaay ti nalatak a nagan ken makinaria no nakaronto metten ti pananggura dagiti umili iti tao a mangitag-ay iti ima ti asinonto dita a kandidato. Isu nga imbes a Binay kontra Poe inton 2016, amangan ketdi no Binay-Poe kontra iti asino ditan nga ilaban ti administrasion.

Kas itay ibagbagadan, dagiti met laeng umili ti agapit wenno aglak-am iti ania man ti epekto ti panagbotosda iti tunggal eleksion.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hunio 3, 2013.)