Thursday, November 26, 2015

ADDA KADI PAY "SOLID NORTH"?


MANGNAMNAMA ni Senador Ferdinand “Bongbong” Marcos, Jr. a maipasngay manen ti “Solid North” ket maaramatna daytoy iti panangabakna a Bise-Presidente iti eleksion iti umay a 2016.

Adda dagiti nagdir-i, kas kadagiti padana nga Ilokano ken mangid-idolo iti daydi amana a ni Ferdinand Edralin Marcos. Ngem adda met dagiti ngimmato ti kidayda (dagiti nagduadua) ken nagmalanga (dagiti awan ti ammoda iti daytoy).

Ti Solid North bloc ti masasao nga organisado ken agkaykaysa a grupo dagiti botante nga aggapu kadagiti rehion dagiti Ilokano (Amianan a Luzon) a mangibotos ti mapagtutulaganda a kandidato nga itandudo, kas pagarigan no kailianda wenno padada nga Ilokano ken uray pay dagiti kaaliadoda. Ngem maysa laengen daytoy a naikupin a termino iti pakasaritaan ti eleksion iti pagilian.

Awan dumana daytoy iti religious bloc a patpaturayen dagiti kameng ti Iglesia ni Cristo iti tunggal eleksion. Gapu ta adda panagkaykaysa dagiti botante, nalakan a mapugtuan no mano a botos ti maipaayda iti paboranda a kandidato. Nabileg daytoy a pangabakan ti kandidato, aglalo no nadekket ti risiris wenno no adu dagiti agbabalubal. Ken nabileg met daytoy a pammutbuteng kadagiti kalaban.

Dagiti laeng rehion a paggapuan dagiti Ilokano ti naaddaan iti kastoy a voting bloc, partikular ti Rehion Uno (Ilokos), Dos (Tanap ti Cagayan) ken ti Cordillera Autonomous Region (CAR); karamanen ditoy dagiti paset ti pagilian nga adu dagiti agindeg na Ilokano a kas ti Kamanilaan (National Capital Region) ken sumagmamano a paset ti Mindanao.

Awan met ti duma dagiti Ilokano kadagiti sabali pay a rehional a grupo ti pagilian, a kas kadagiti Bikolano ken Ilonggo, nga ibotosda dagiti kapadada iti puli. Ngem naisabsabali dagiti Ilokano ta iti naminsan, napabilegda ti panagkaykaysada nga agbotos, saan laeng a gapu ta paset ti kulturada ti nadekket a panagkakadua uray dagiti di agkakabagian ken agkakaarruba, no di pay ket gapu iti kaadda ti karismatiko a liderda a surotenda. Isu daytoy ni Ferdinand Edralin Marcos, ti kapautanen a nagbalin a Presidente ti pagilian.

Baluarte

Narigat a mangabak ti maysa a kandidato iti nasional a posision no awan ti makunkuna a baluarte, wenno lugar a solido a pangalaanna iti dakkel a botos. Ammo dayta ni FM isu nga apaman a nakitana ti potensial ti panagkaykaysa dagiti kakailianna, ad-addan a pinabilegna daytoy. Sipud ngarud iti rugi ti karerana iti politika agingga iti maudi nga eleksion a nakairamananna idi 1986, ti Solid North ti kasla nagbalinen nga anting-antingna a nangpabileg iti kapetna iti puesto.

Ngem sakbay ken ni FM, ginanar met ni Presidente Elpidio Quirino, taga-Caoayan, Ilocos Sur, ti solido a botos dagiti Ilokano. Ken uray pay inatiw ni Ramon Magsaysay (maysa met nga Ilokano a taga-Zambales) iti eleksion idi 1953, naipakita latta ti panagkaykaysa dagiti Ilokano, partikular iti Rehion Uno, ti panangilayusda iti botos a para ken ni Quirino.

Ken uray iti Kongreso kadagidi a panawen sakbay ti Martial Law, addan makunkuna a northern bloc, wenno panagtutunos dagiti lehislador a taga-Amianan a para kadagiti isyu iti politika. Nagtultuloy daytoy a panagkakaduada agingga iti pannakaibotos ni FM iti Senado, ti panagkandidatona a Presidente ken pannakailayonna.

Iti panagbalin a diktador ni FM kalpasan ti deklarasion ti Martial Law idi 1972, dinan kinasapulan ti Solid North. Tengngelna met ngaminen ti sibubukel a pagilian para kadagiti amin a panggepna a politikal. Ad-adda a nakongkreto ti bilegna iti politika idi mawara dagiti dadakkel a partido a kas iti Nacionalista Party (NP) ken Liberal Party, ken buklenna ti bukodna a partido a Kilusang Bagong Lipunan (KBL).

Ti pannakapatapuak ni Marcos idi 1986 ti nangrugianen ti pannakapukaw ti konsepto ti Solid North. Saanen a narikna ti panagkaykaysa dagiti botante iti Amianan a Luzon kadagiti simmaruno nga eleksion.

Napukawen ti Panagkaykaysa

Saanen a napagkaykaysa dagiti Ilokano ti bilegda nga agbotos idi eleksion ti 1992, a mabalin a gapu met iti kaadu dagiti agbabalubal. Saan a solido dagiti Ilokano uray pay kandidato a Presidente ni Imelda Marcos, ti balo ni FM. Kaduana ketdi a nangdominar kadagiti probinsia ti Rehion Uno da Danding Cojuangco ken Fidel V. Ramos nga isu ti nangabak iti dayta nga eleksion. Dominante met ti botos da Ramon Mitra Jr. ken Miriam Defensor Santiago kadagiti probinsia iti Rehion Dos ken CAR.

Idi nangabak a Presidente ni Joseph Estrada idi 1998, dakkel ti naawidna a botos iti Ilokandia uray pay Ilokano ken agpada a kaaliado ni FM dagiti nakabalubalna a da Jose de Venecia, Jr. a taga-Pangasinan ken Juan Ponce Enrile a taga-Cagayan. Idi 2004, naawid ni Fernando Poe, Jr., tubo iti Pangasinan, ti kadakkelan a botos dagiti Ilokano iti Rehion Uno ken Dos, ngem naatiw iti Ilocos Sur ken kaaduanna a probinsia ti CAR a nangabakan ni Gloria Macapagal Arroyo. Ni GMA ti nangabak idi a Presidente ken bassit laeng ti nangatiwanna iti daydi FPJ (ngem ibagbagada ita a naalian ti sinuisuitik nga aramid a pinarnuay ti Hello, Garci? a kontrobersia ti daydi nga eleksion).

Idi eleksion ti 2010, dakkel ti nagun-od a botos ni Manny Villar iti Ilokos ta sinuportaran daytoy ti pamilia Marcos (gapu ta kapartido daytoy ni Bongbong iti NP), idinto a dakkel met ti naawid a botos ni Benigno Aquino III iti CAR. Layus ti botos ni Erap iti sibubukel nga Amianan a Luzon ken isu pay ti kangatuan iti botos iti Rehion Dos, ngem kaskasdi a simmegunda laeng ken ni Aquino, nga isu ti nangabak iti daydi nga eleksion.

Idi agkandidato ni Luis “Chavit” Singson a para senador idi 2007, ibagbagada idi a kabaelanna a biagen ti Solid North, gapu ta iti laksid ti pannakikaduana iti situtugaw nga administrasion, kalatlatakanna gapu ti naballigi a kaso ti impeachment kontra ken ni Erap. Ngem maika-24 laeng ni Singson iti dayta a panagbobotos dagiti senador (maika-15 laeng iti Rehion Uno ken maika-22 iti Rehion Dos).

Ken uray iti kaudian nga eleksion dagiti senador idi 2013, siinanama ti kampo ni Singson a mabiagna ti Solid North a para kadagiti kandidato ti United Nationalists Alliance (UNA) a kaaliadona. Kaduana ti pamilia Marcos a nangyendorso kadagiti kandidato ti oposision. Ngem kaskasdi a naarus ti kaaduanna kadagiti kandidato. Tallo laeng ti nangabak kadakuada. Ti pudno ketdi, nangabak ti dua kadagiti kandidato ti UNA a da Nancy Binay ken JV Ejercito, saan a gapu iti solido a botos dagiti Ilokano no di ket gapu ta nalataken ti apeliedoda. Ngem naabak ti kaduada a ni Jack Enrile, maysa nga Ilokano a taga-Cagayan ken anak ti lakay nga Enrile, a nakagun-od laeng iti maika-15 a puesto.

Mangrugin a Maipasngay?

Mamati ni Bongbong nga iti napaut a panawen kalpasan ti pannakapatakias ni tatangna, awanen ti Solid North bloc. Ngem segun kenkuana, ti panangabakna a senador idi 2010 (maikapito kadagiti nangabak) ti mangiparangarang a mangrugin a maipasngay ti bileg ti Solid North bloc. Ayonan met daytoy ti kabsatna a ni Imee Marcos, agdama a gobernador ti Ilocos Norte, a siinanama a makatulong a dakkel iti panangabak ni Bongbong ti panagkaykaysa manen dagiti Ilokano nga agbotos.

Kinapudnona, no agbataytayo iti datos ti Comelec, saan met nga isu ti nabaknang iti botos ti Ilokandia (Rehion Uno, Dos ken CAR) a kangrunaan a pagtaudan ti Solid North bloc. Mapan laeng a 5 a milion ti rehistrado a botante. Dakdakkel ketdi nga amang ti bilang dagiti botante iti Region 4-A (Calabarzon), NCR (Metro Manila), Rehion 3 (Central Luzon), Rehion 6 (Western Visayas) ken Rehion 7 (Central Visayas).

Ngem iti laksid ti basbassit a bilang ti botante ti Ilokandia no maidilig kadagiti dadakkel a rehion, nabaelan dagiti Ilokano ti agkaykaysa iti panangibotosda kadagiti padada nga Ilokano iti nasional a posision wenno asino man a manokenda a kandidato, a kas naipakitadan iti napalabas. No agkaykaysa ngarud manen dagiti Ilokano, mapan kano a 10% iti kadagupan amin a botante iti pagilian ti automatiko a maipaayda iti kayatda a kandidato inton 2016. Bassit laeng a porsiento ngem makatulong met aglalo no adu dagiti aglalaban a kandidato.

Napateg ngarud ti pannakaipasngay manen ti Solid North ta kasapulan unay dagiti politiko a kas ken ni Bongbong a makasapul iti nabileg a baluarte. No agsolido manen dagiti Ilokano, dakkel la ketdi a mangbaliw daytoy iti taray ti politika, ta maipaigid manen no kua dagiti dadakkel a partido politikal.

Depende iti Kandidato

Ngem segun ken ni Bongbong, agdepende met ti ibibileg ti Solid North ti kinaasino ti kandidato a mangarem manen kadagiti Ilokano. Para kadagiti suporter ti senador, ni Bongbong ngarud dayta a kandidato a pangitalkan manen dagiti kakailianna ti botosda. Malaksid iti apeliedo ti pamiliana, imetna met kano ti karisma daydi tatangna ken adu met kano ti maipagpannakkelna a gapuananna a nakatulong ti sibubukel a komunidad dagiti Ilokano, saan laeng nga iti Ilokandia, iti sibubukel a pagilian no di pay ket iti sangalubongan.

Dakkel ngarud a saludsod no kabaelan ni Bongbong a pagungaren ti Solid North a kas nabileg a voting bloc. No bilang ta maaramidna nga agpayso dayta, saanen a mapagduaduaan ti ibagbaga ti dadduma a masubbot met laeng dagiti ag-Marcos ti bileg a napukaw kadakuada.

Pangnamnamaan a dakkel ti kampo dagiti Marcos ti agtultuloy latta a panangkanunong kadakuada dagiti loyalista ni FM. Ken uray pay dagiti saan a loyalista ngem mangrugin a masiudot iti agdama nga Administrasion ken uray kadagiti immun-una gapu iti kunada a kaawan ti maar-aramidanda kadagiti dadakkel a parikut ti pagilian. Adu ngarud kadagiti Ilokano ti mangiririingen iti lagipda ken ni FM, nga iti laksid ti kinadiktadorna, kunada, napadur-asna met ti pagilian.

Nasayaat latta met nga ipalpalagip ni Bongbong ti Solid North iti daytoy a panagkampaniana. Ti eleksion ngamin iti 2016 ti agserbi a kasla referendum, saan laeng nga iti pannakaipasngay ti bileg ti panagkaykaysa dagiti Ilokano no di payen ti pannakaisubli manen ti bileg dagiti Marcos agingga iti Malakanyang. 

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 16, 2015.)