NASAYSAYAAT NGEM ‘TAY AWAN

NAGLOADKA iti 10 a pisos? Dimon a piliten nga ibusen dayta iti agmalem. Mabalinen daytoy nga in-inuten agingga iti tallo nga aldaw. Saanen a kas iti dati a mapukaw lattan no di mausar ti nabati kalpasan ti maysa nga aldaw.

Babaen ti naudi a bilin ti National Telecommunications Commission (NTC) kadagiti kompania ti telecommunications (telco), nayatiddogen ti shelf life, wenno kapaut dagiti pre-paid load kadagiti selpontayo. Manipud idi Hulio 19, umaboten iti agingga iti 15 nga aldaw ti kapaut ti manipud P10 agingga iti P50 a load; 30 nga aldaw ti manipud P50 agingga iti P100; 60 nga aldaw ti nasurok P100 agingga iti P250; ken 75 nga aldaw ti ania man a nangatngato pay a gatad.

Kadatayo a kasapulan nga agteks iti inaldaw gapu iti nadumaduma a rason, napateg unay ti kada piso a text a mainuttayo.

Rimmuar ti bilin ti NTC kalpasan ti panagdengngeg (hearing) iti senado itay nabiit mainaig kadagiti mapukpukaw a load a di met naus-usar dagiti subscriber. Mismo a ni Senate President Juan Ponce Enrile ti maysa kadagiti biktima. Ania pay, napalalo ti panangpalutpotna kadagiti pannakabagi ti Smart ken Globe Telecom, dua kadagiti kadakkelan a telco iti pagilian, a timmabuno iti panagdengngeg iti Senado, no kasano a napasamak daytoy.

Naibulgar pay iti Senado dagiti naalas nga aramid dagiti telco a mangiwaras kadagiti subscriberda dagiti text spam wenno promotional messages nga awan kaes-eskanna. Tuduen ni Enrile a dagitoy a mensahe ti rason no apay a nain-inut a napukaw dagiti loadna. Pagsayaatanna, nairamanen iti bilin ti NTC ti pannakaiparit metten dagitoy a text spam a maipatulod kadagiti subscriber no awan ti pammalubosda.

Adda met laeng nagsayaatanna ti panagdengngeg iti Kongreso, kas kuna ni Senador Mar Roxas II, chairman iti komite a nangituyang ti panagdengngeg iti Senado. Wen, ta kadagiti adun a panagdengngeg a napasamak ditoy, manipud iti fertilizer scam agingga iti awan ti kaes-eskanna a video scandal ni Hayden Kho, awan man laeng ti positibo nga aksion a napasamak no di nangipaay laeng iti gundawayda nga aglatak iti telebision.

No ar-arigen, narabaw laeng a kompromiso ti pannakayatiddog ti shelf life dagiti load ken pannakaiparit ti text spam no maidilig iti dakkel a ganganansiaen dagiti telco manipud iti text. Itay napan a tawen, immabot iti P11.3 bilion ti napastrek ti Globe Telecom, idinto a P93.6 bilion ti naawid met ti PLDT (Smart) kadagiti subscriberda. Isu a no dagiti senador ti mapaturay, di rumbeng nga uray pay dagiti sagbabassit laeng a load ket awidenda no saanen a mausar iti apagbiit laeng a biag dagitoy.

Adda metten dagiti kapadana a panagdengngeg mainaig iti texting, kas koma ti posibilidadna nga ibabada iti 50 sentimo iti kada text, no di man libre laengen daytoy. Ngem awan ti nagkirem kadagiti dadakkel a telco. Sabali pay ti singasing a mabuisan dagiti seribisio ti text ta isu pay kano a mapastrekan ti gobierno. Ngem pagsayaatanna, awan ti napnapanan dagitoy a singasing, ta no matuloy dayta, dagiti met laeng subscriber ti pangipasaan dagiti telco ti baklayenda a baro a buis.

Wen, napateg unay ti text kadatayo. Kaaduanna ti saan a kumpleto ti ramitna a rummuar no awan ti selpon, ken ti load daytoy. Ti text ti kalakaan ngamin a wagas tapno makapatang ken makomusta dagiti nagannak dagiti annakda nga awan iti sidongda, wenno ti pannakairuangan wenno panagtultuloy ti panaggagayyem, wenno iti pannakaipataray dagiti negosio.

Maar-aramat payen ti texting iti edukasion kas iti proyekto a Text2Teach a nagtinnulungan nga inrubuat idi 2003 ti Ayala Foundation, Globe Telecom, ti Department of Education ken sumagmamano pay a kompania tapno matulongan dagiti agad-adal iti elementaria babaen dagiti multimedia packages a pakaaramatan ti teknolonia iti texting.

Saanen a nakakasdaaw ti kaudian a report nga umaboten iti 75 a milion a Filipino ti subscriber iti telcom nga agipatpatulod iti dagup a 400 a milion a text iti inaldaw. Saantayo a naawagan iti “Texting Capital of the World” no awan ti ania a rason. Agasem no mano a pisos ti kadagupan a magasgastos iti text iti daytoy a bilangda. Sumaremon no mano ti maganganansia dagiti telco iti daytoy.

Ngem no ni Kabataan Party-list Rep. Raymond Palatino ti masurot, rumbeng nga awanen ti expiration wenno panagpaso iti biag dagiti load-tayo. Dayta no kayat met laeng a tulungan ti gobierno wenno dagiti telco dagiti subscriber-da. Segun kenkuana, gapu iti impalekda nga aldaw iti panagpaso kada piso-piso a load, nayatiddog man dayta, kasla dikdiktaran latta dagiti telco ti panangaramattayo kadagiti ginatangtayo a load kadakuada iti kasta umadu latta ti ganansiaenda. No ar-arigen, saan met kano a kasla makan wenno agas ti load tapno mapukaw wenno maperdi no saan a mausar.

Ken maysa pay nga isingsingasing ti Senado ti panangsingir koma dagiti telco iti kada tallo a segundo, saan ket a ti kada minuto ti maysa nga awag (voice call) iti selpon. Dakkel ngamin a pakaatiwan dagiti subscriber ti agdama a pagalagadan nga uray 10 laeng a segundo iti kapaut ti awag (wenno drop call), masingirka lattan iti katukad daytoy a maysa a minuto.

Segun ken ni NTC Commissioner Ruel Canobas, ad-adalenen ti singasing ti technical working group ti ahensia. Ngem gapu ta nabayagen nga adda kastoy a singasing ken saan a nairaman iti kaudian a direktiba ti NTC mainaig iti texting, nalabit mabayag wenno saan la ketdi nga agmata pay dayta a singasing. Kayat ketdi dagiti opisial ti Globe ken Smart, ngem imbes nga ibabada ti kada minuto a voice call, mangipalekda laengen iti “flag down rate” wenno kasla iti sistema ti taksi nga adda minimum a bayadan sa saggabassit laengen a gatad iti kada sumaruno a minuto.

Maysa pay a singasingda ita ti pannakairehistro iti NTC dagiti SIM (subscriber identity module) card nga ar-aramatentayo. Segun ken ni Enrile, makatulong daytoy iti kampania kontra iti krimen. Maipalagip a ti kaudian a kaso ti panagbomba iti Mindanao ket naaramat ti awag iti selpon tapno mapabettak ti bomba. Sabali pay dagiti kaso a panangallilaw wenno pangbutbuteng iti tao babaen ti text. No nakarehistro kano koma dagiti SIM card, adda wagas tapno maitudo dagiti autoridad dagiti agar-aramid iti dakes.

Nupay pabor ti NTC daytoy, saan met a nadaras nga umanamong ditoy ti Smart ken Globe Telecom. Segun ken ni Rodolfo Salalima, chief legal counsel ti Globe Telecom, dida kabaelan nga ammuen ti pudno a kinatao dagiti gumatgatang iti SIM nangruna dagiti pre-paid, ta naglaka kano met nga ipeke dagiti ID. Ken maysa, saan a kasapulan ti ID ti asino man a gumatang kadagiti ordinario a kasapulantayo. No adda man kano maitulong dagiti telco, kas iti imbestigasion iti panagbomba iti Mindanao, isu ti panangitedda dagiti impormasion iti kaaldawan, oras ken lokasion a nakapasamakan ti awag ti selpon a nangsindi iti bomba.

Kinapudnona, nabayagen a naisingasing ti pannakarehistro dagiti SIM ken uray mismo ti yunit wenno modelo ti selpon iti NTC tapno maliklikan ti panagadu iti matakawan iti selpon. Nupay adda dagiti nagmayat a mairehistro kadagiti selpon ken SIMda, wenno dagiti mamati a mapabutngan dagiti agtatakaw no ammoda a ma-block dagiti SIM wenno selponda no maduktalan a natakaw daytoy, ad-adu latta ti saan a nangipangag iti daytoy wenno awan ti ammoda maipapan iti singasing. Pudno met ti ibagbaga ti dadduma a saan met a daytoy ti kangrunaan a kasapulan tapno maisardengen ti panagtakaw, ta dakkel latta ti akem appo a polis iti daytoy. Ken maysa, awan ti ania unay a mabalbalinan ti NTC no mainaig iti regulasion wenno pannatengngel iti pannakailako ken pannakausar daiti SIM a maaramat iti selpontayo. Kitaem laengen no kasano ti kasaknapen dagiti aglaklako iti SIM nga agbalor laengen iti manipud 10 aingga iti 25 pisos kadagiti bangketa iti Metro Manila.

Adu pay ti rumbeng a tamingen ti gobierno tapno mapasayaat ti regulasion ti parabur ti teknolohia a nagbalinen a napateg a paset ti panagbiagtayo iti inaldaw, kas iti pannakailaka ti bayadan iti serbisio iti text wenno voice call ken pannakaisardengen dagiti dakes nga aramid mainaig iti daytoy.

Kabayatanna, anusantayo ti kasla baria a naiparabur kadatayo. Maamiristayo a nakalaklaka nga ipaay ti gobierno ti piso-piso a text, ngem dagiti dadakkel a kasapulantayo a rumbeng nga ipaayda koma kadatayo, kas iti pannakailaka ti singir ti kuriente, nga ilablaban ni Senador Enrile agingga ita, ken ti presio dagiti kasapulantayo nga agas. Wen, ta nupay adda dagiti linteg, wenno singasing a linteg, kasla bato met ti pespesen ni Angkuan tapno magun-odna laeng ti pudno a parabur kadagiti ipapaay ti gobierno kenkuana.

Kabayatanna, ammonan nga in-inuten ti nabatbati pay iti sangapulo a pisos a load-na.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 27, 2009.)

OY, AGGAYYEMKAMIN KEN SENADOR!

ITI kaadun dagiti Filipino nga agar-aramat kadagiti social networking iti Internet, awan duadua a kaaduanna kadagiti gagayyem, kakaarruba, katrabahuan, ken asino man a masabettayo iti sadino man a lugar, ti addan bukodda nga account iti Facebook, Friendster, wenno Multiply.

Agasem met ta agarup 13 milion a Filipino ti nagkamengen iti Friendster, kalatakan a social media website iti Filipinas, idinto a 6 milion met iti Facebook, ken sumangkaadu pay dagiti nagkameng iti Multiply, MySpace ken Twitter.

Kasla nagbalinen a pinnaaduan iti gagayyem dagitoy a social networking. Nalatakka no adu ti gayyemmo, adu ti dumngeg kenka no adda kayatmo nga ipeksa.

Daytoy met ti kayat dagiti politiko, ti pinaadduan iti gagayyem tapno mangabakda iti eleksion. Agiinnunada ngarud metten a sumrek kadagitoy a social networking tapno adu’t magayyemda a netizen (awag iti agar-aramat iti Internet), nangruna ta asidegen ti eleksion iti 2010.

Adda metten bukod a Facebook, Friendster wenno Twitter account dagiti agpangpanggep nga agbalin a presidente, a kas kada Senador Francis Escudero, Richard Gordon, Mar Roxas II ken Loren Legarda, National Defense Secretary Gilbert Teodoro Jr., ken dati a Presidente Joseph “Erap” Estrada.

Sabali pay dagiti politiko nga addaan iti personal a website iti Internet, ken dadduma pay a parabur ti Web 2.0 a kas iti YouTube, micro-blogging iti Twitter, podcasts, ken live chats.

Babaen daytoy a wagas, mayasideg dagiti politiko ti bagbagida kadagiti botante. Wen, ta ipaayda kadatayo ti gundaway a masirip no ania ti ar-aramidenda, no ania ti kapanunotanda, ken ti gundaway a maipeksa iti rikna ken komentariotayo kadakuada, uray iti karabawan a rason.

DAKKEL TI AKEM TI INTERNET

Gapu iti panagbalinda a “kas kadatayo,” wenno “in” kadagiti agtutubo a kangrunaan nga agus-usar iti Internet iti inaldaw, mailiklik dagitoy a politiko iti bagbagida iti tradisional ken makadadael a persepsiontayo kadakuada a naimutda iti oras kadagiti umili, agar-aramidda iti kalokuan, wenno awan kaes-eskanna ti kaadda iti biagtayo (mayannatup laeng ti awagtayo kadakuada a trapo a pangyababa iti termino a “traditional politician”).

Segun ken ni Harvey Khe iti Ateneo School of Government, dakkel ti akem ti Internet iti eleksion inton 2010. Napaneknekan ngaminen ti bileg daytoy a teknolohia iti eleksion iti Estados Unidos idi Nobiembre itay napan a tawen.

Epektibo ngamin ti panangaramat ni Presidente Barack Obama ti Internet tapno maguyugoyna dagiti botante, kaadduanna dagiti agtutubo, a makipartisipar iti ilablabanna a panagbalbaliw iti America babaen ti isloganna a “Yes We Can.” Nausarna daytoy tapno mailawlawagna ti bukodna a plataporma iti politika, tapno masalaknibanna ti bagina kadagiti pananglalaisda iti kinatao ken tapno maibagana met dagiti padasna iti politika. Kangrunaanna, babaen ti Internet, nakaur-or iti $500 milion a pundo iti uneg ti 21 a bulan a panagkampaniana.

Ditoy a naglatak ti termino nga “Internet army” wenno dagiti netizen a nangsuporta ti kandidatura ni Obama manipud iti primary iti Democratic Party agingga a nakagteng iti White House.

Apay ketdin a saan met a maaramid dayta iti Filipinas? Kapatadatayo laeng met dagiti Amerikano a nahilig kadagiti social media. Gapu iti dakkel a porsiento iti agarup 50 milion a botante ti agus-usaren iti Internet, nabileg daytoy a pangrubbuatan dagiti agam-ambision nga agbalin a presidente tapno umasidegda kadagiti umili a pagserbiandanto.

Segun ken ni Jay Bautista, executive director ti Nielsen Philippines, matantia a manipud iti 15 agingga iti 20 milion dagiti aktibo nga agus-usar iti Internet iti pagilian. Kaaduanna dagiti agtutubo, saan pay a naasawaan, ken nakaadal. Nupay kaaduanna ti adda kadagiti dadakkel a siudad kas iti Metro Manila, naiwarasen ti bilangda uray kadagiti babassit a probinsia. Ken saan laeng dagiti babaknang ti adda gundawayna nga agaramat iti Internet ta uray payen dagiti adda iti nababa nga estado iti biag wenno saan met a nabaknang, gapu ta kadagitoy a panawen, sumaysayaaten ti signal ken nalakan ti bayad kadagiti maupaan a serbisio dagiti Internet shop.

Dakkel pay a mainayon iti bilang dagiti agar-aramat iti Internet dagiti kadaraantayo nga agnanaeden wenno agtatrabaho iti sabsabali a pagilian, kaaduanna kadagitoy iti mapalubosan nga agbutos iti eleksion babaen ti sistema nga Absentee Voting.

EPEKTIBO MET LAENG TI PANNAKAIPAKATNA?

Ngem daytoy ti dakkel a saludsod: Agbalin kadi met kadi nga epektibo daytoy a serken wenno sinerreken dagiti politiko a Filipino para iti ambisionda iti politika?

No padasem a bisitaem dagiti website wenno micro-blog dagiti politiko, kaaduanna ti saan met a makaay-ayo dagiti template wenno layout nga inusarda, ken awan met ti baro wenno napapateg nga impormasion a maala ditoy no di puro press release wenno isyu a manon a lawas a napagpapatangan iti cyberspace. Kasla man nanglukatda laeng ti maysa a site iti Internet tapno makuna nga adda met ammoda, agparang ti nagan ken rupada iti cyberspace, wenno sumurot iti uso.

No pammagusto wenno sinsinan laeng met ti iseserrekda iti daytoy a wagas, dida la ketdi mapespes a nasayaat ti naimbag a parabur ti teknolohia.

Ta no agbasartayo iti inaramid ni Obama, narimat wenno namaris ti layout nga inaramatna a nakatiliw a dagus ti interes dagiti agtutubo, adda address wenno contact form a pudno a pakakontakan kenkuana wenno ti administrator daytoy, ken adda koneksion wenno link daytoy kadagiti dadduma pay a napapateg a website nga adda pakainaiganna iti politika ti pagilian.

No ordinario laeng ti pannakaiparang dagitoy (kas iti Blogspot ni Senador Miriam Santiago) wenno awan ti kaes-eskanna dagiti linaonna, sayang laeng ti oras ken nagastos para kadagitoy a site, ken awan ti maaramidanna para iti nasaknap nga online campaign. Saan met a kasapulan nga ibaga a kanayon dagiti politiko no ania ti pagtaktakderanda iti amin nga isyu. Kasapulan met sagpaminsan nga ipakita wenno ipariknada ti sipupudno a kinataoda, kas ti panangiyam-ammo ti maysa a tao iti gayyemna (ta saan kadi a dayta ti kaipapanan ti social networking?). Epektibo iti daytoy a banag ni Senador Mar Roxas ta adda rekadona a Korina Sanchez kadagiti blog-na ken ammona a tiliwen ti interes dagiti agtutubo.

Ken kangrunaanna, rumbeng a sungbatan dagiti politiko ti ania man a komentario iti website wenno blog-da babaen ti nalawag, sipupudno ken nabagas a palawag. Kaaduanna ngamin kadagiti politiko ti di met sumungbat, kas naduktalan ti maysa a kontributor iti gmanews.tv idi sinaggaysana a binisita dagiti Facebook wenno Twitter dagiti agkandidato a presidente inton 2010 tapno agkomento wenno alaen ti kapanunotanda iti maysa nga isyu.

Kasla pammarang laeng ngarud ti ibagbaga dagitoy a politiko nga e-mail address wenno contact form nga inlanadda kadagiti websiteda. Kas iti padas pay ti maysa met a blogger, a pasaray makaawat iti sungbat kadagiti politiko a mangrugi kadagiti balikas nga “Off the record daytoy…” a kasaruno ti palawagda iti kadawyan nga istiloda a palpalikaw. Naimbag nga agpayso no sumungbatda ngem urayem ti napaut a panawen santo sumangpet dayta a sungbat. No computer-savvy wenno techie dagitoy a politiko, rumbeng a napartak koma met ti pannakaiwaras iti komunikasion manipud kadakuada.

No aleng-aleng laeng ngarud ti pannakaaramat ti teknolohia, kasano a maadaan ti ar-arapaap dagitoy a politiko nga “Internet army” para iti ambisionda iti politika?

Apaman a sumrek dagiti politiko iti online campaign, rumbeng a yasidegda a sipupudno ti bagbagida, baliwanda ti panagsasao ken ti panagsursuratda, ‘tay koma saan a makapaturog, wenno saan a palpalikaw.

NAIM-IMBAG ‘TAY MAKIDINNAKULAP

Ngem segun ken ni Mark Drapeau, research fellow iti National Defense University iti Estados Unidos, di rumbeng nga iturong amin dagiti politiko ti panagkampaniada iti social media. Agpayso a nabileg daytoy a taktika, ngem kasapulan latta met ti nasamay nga istratehia.

Saan met ngamin amin a botante nga agar-aramat iti Internet ket agbatayda iti ania man a sawen dagiti politiko iti blog, chat wenno forum iti Internet iti panagbutosda. Saanda met a nalaka a maallilaw ti pudno a mapaspasamak iti aglawlawda, kas koma ti pudno nga ar-aramiden dagitoy a politiko wenno iti rekordda iti napalpalabas.

Isu latta iti taray iti politika iti pagilian kas iti napasamak tallo wenno innem a tawenen iti napalabas. No agkandidatoka a para kongresman, kas pagarigan, kasapulan latta met ti nabaknang a kapanunotan dagiti tao a tumulong kenka, dakkel a pirak, baluarte wenno strong base a makunkuna, ken adda nayonna a bassit a suerte. No awananka kadagitoy, kas kuna ni Drapeau, adayo a matulongannaka ti Twitter wenno Facebook.

Ayonan met daytoy ni Prof. Edna Co ti University of the Philippines a nagkuna nga awanen ti makaatiw pay iti personal a yaasideg dagiti politiko kadagiti botante tapno makaawidda iti dakkel a butos. Rumbeng nga agrikus latta ti kandidato, tapno makigayyem, makiaam-ammo kadagiti tattao, makipatang kadakuada ken dumngeg kadagiti arungaingda. Kasilpo ditoy ti pannakaiparang iti telebision wenno pannakaiwaragawag iti radio dagitoy a gapuanan.

Ti ababa a pannao, makaawis iti atension kadagiti agtutubo iti ania man nga iparang dagiti politiko iti social media. Napateg met kadakuada no ania ti maikari dagitoy a politiko para iti panagbalbaliw ken no maibagay met laeng ti akemda iti ar-aramidenda para iti ilida.

Gapu ngarud ti bileg ti social media, nabukel itay napan a bulan ti maysa a networking website a politicalarena.com a manamnama a mangipaay iti nawaya a forum tapno agpapatang, iti nagan ti panaggagayyem, dagiti 50 milion a botante ken dagiti politiko, kangrunaanna dagiti presidentiable para iti isyu ti politika ken gimong.

Kas met laeng ti Friendster wenno Facebook daytoy a mangipaay kadagiti agus-usar iti Internet ken dagiti politiko nga agpapatang babaen iti bukodda a blog, chat, ken panagpipinnasa iti testimonial, bideo ken ladawan.

Segun ken ni Jose Melo, chairman ti Commission on Elections, napateg met ti kaadda dagitoy nga a nawaya a pagpapatangan dagiti kandidato, nangruna ta matuloy met laengen ti kaunaan nga automated eleksion iti pagilian inton Mayo 2010.

Ngem maysa laeng ti ballaagna kadagiti politiko ken suporterda. Dida koma aramaten ti ania man a social media website tapno agpipinniltakda. Panaggagayyem ti kangrunaan a pakaiturongan ti social networking, saan kadi? Saan ket nga iti agpipinnerdi wenno iti panagbirok iti kabusor. Ken kangrunanna, mantinirenda latta koma met ti pribado met a biag dagiti agus-usar iti Internet.

Iturongda koma met ti atensionda iti isyu wenno iti prinsipio ti boluntarismo. Dayta no kayat met laeng dagiti politikotayo a suroten ti naballigi a gapuanan ni Barack Obama, ti kaunaan a nangisit a Presidente ti America ken kalatakan a politiko iti Facebook.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 20, 2009.)

AGINGGA NGA ADDA PINAY, ADDA MAIL-ORDER BRIDE?

This summary is not available. Please click here to view the post.