WEN, adu ti naklaat, nagleddaang, ken nanganag metten iti
ikutda a pammati iti panangiwaragawag ni Pope Benedict XVI iti panagretirona inton
Pebrero 28. Kasla gilap ti kimat iti asul a tangatang a di napakpakadaan. A nakatikawan
ken nagaligagawan ngarud ti kaaduan, nangruna kadagiti Katoliko nga idauluanna.
Ta kaano pay a ti maysa a Santo Papa,
ti kangatuan a lider ti Simbaan Katoliko, ket boluntario a bumaba iti didiosenda
a puestona? Matudingan ngamin iti asino man a madutokan a Santo Papa nga agtakem
agingga iti panungpalan ti biagna. Nabayagen, wenno arigna 600 a tawen ti
limmabasen, manipud naglusulos ni Pope
Gregory XII idi 1415, ti kaudian a lider ti Simbaan a nangaramid iti kasta.
Maymaysa laeng ngarud a saludsod ti
kayattayo a masungbatan: Apay?
Nabatad ketdi dagiti balikas ni Pope
Benedict XVI. Naanag ti konsensiana a kasapulannan iti bumaba iti puestona ta
nakaro unayen ti kinalakayna, ken mapukpukaw metten ti kiredna a mangakem a nasayaat
kadagiti pagrebbenganna a kas kangatuan a pastor dagiti 1.2 bilion a Katoliko
iti lubong. Sumagpatton iti edad a 86 iti panagkasangayna iti daytoy umay nga
Abril.
Ni Joseph Ratzinger, ti pudno a
nagan Pope Benedict XVI, ti kalalakayan a nagbalin a Santo Papa, iti edadna idi
a 78, iti napalabas a 300 a tawen iti pakasaritaan ti Romano Katoliko.
Sinukatanna ni Pope John Paul II a natay idi 2005 iti edadna a 84.
Awan ti Sakit ti Santo Papa
Segun pay ken ni Pope Benedict XVI,
kasapulan unay iti posisionna ti kired ti bagi ken panagpampanunot, ngem
narigat metten a maipakitana pay dayta gapu ta lumaklakayen daytoy. Dinakamatna
pay ti nakaparpardas a panaglupos ti panawen iti moderno a lubongtayo, a
panangipasimudaagna a marigatanen a makigiddan pay.
Napartak met dagiti opisial ti
Vatican a nagkuna nga awan ti nakaro a sakit ti Santo Papa. Ad-adda ketdi nga
ibagada a napaksuyan daytoy a kas met iti asino man uray dagiti awan iti
sakitda, isu a kasapulan metten ti bagina iti aginana. Personal a pangngeddeng
ti Santo Papa iti impakatna, nga agtaud iti nalawag pay laeng met a
panagpampanunotna. Awan ngarud ti banag, pasamak wenno asino man a nangpilit
kenkuana.
Agpayso nga iti agdama a panawen, saan
a mapalubosan nga aglusulos ti kangatuan a lider ti Simbaan, ta mangirugi no
kua daytoy iti pinnolitika wenno ti panangpilitda a bumaba iti puesto ti asino
man a maipatugaw. Ngem palubosan met ti mismo a paglintegan ti Simbaan (canon law)
ti panaglusulos ti Santo Papa no maipakitana a siwawayawaya ken nasin-aw pay laeng
ti panunotna a nangikeddeng iti aramidenna.
Saan met laeng a panaglakay wenno
sakit ti patangan ditoy. Adda met dagiti bumaba kadagiti tungpal-biag a posisionda
tapno maliklikanda iti nakaro a panagsagabada iti imatang ti publiko gapu iti panagkapsut iti
bagida nga aglakay, wenno pannakaidalitda gapu iti sakit.
Agsubli a Cardinal
Ratzinger
Nupay
ibagbagada a naiget ni Pope Benedict XVI a mangipakpakat dagiti tradision ti
Vatican, nangirubuat daytoy iti maysa a banag a mabalin a tuladen dagiti sumarunonto
kenkuana. Daytoy ti panangibbet ti maysa a Santo Papa iti puestona gapu iti medikal a
rason. Panangimula pay daytoy ti kapanunotan kadagiti sumaruno nga henerasion
dagiti Katoliko a saan laeng a ti ipapatay ti pagtungpalan ti panagturay ti
maysa a Santo Papa,
ken ti ania man nga oras, mabalinda a pagpapatangan ti kapasidad ti liderda. Maysa
daytoy a panangawat metten iti trabaho ti maysa a Santo
Papa iti agdama a
panawen.
Segun ken ni Padre Federico Lombardi,
pannakangiwat ti Vatican, surotenda ti kayat ti Santo Papa nga aramaten amin a nabatbati
nga orasna nga agserbi a sipapasnek iti Nasantuan a Simbaan ti Dios. Kalpasan a
bumaba ti Santo Papa
iti puestona, agtalinaedto daytoy iti Mater
Ecclesiae, maysa a monasterio iti sakup ti Vatican. Ditoyto metten nga agbiag a
kasla monghe, ket idatonna laengen ti biagna iti meditasion ken panagkarkararag.
Apaman nga agtugaw ti sumukat
kenkuana iti umay a bulan, agsublinto met laeng ti awagda kenkuana a Cardinal Joseph Ratzinger a kas idi sakbay
a nagbalin a Pope Benedict XVI. No mapasamak pay dayta, mapadasan ti Vatican, iti
umuna a gundaway kalpasan ti napaut a panawen, ti kaadda ti maysa a dati a Santo
Papa ken ti agdama a
Santo Papa
a sibibiag iti sidongda.
Awan
met kano ti dakesna ta paset ti tradision, ken nabatad a nailanad iti canon
law, ti saan a pannakibiang ti maysa a dati a Santo Papa iti adda a nakatugaw, uray pay
ngata agsabali ti kapanunotanda iti pannakaipakat dagiti isursuro ti Simbaan. Segun
ken ni Cardinal John Olorunfemi Onaiyekan, maysa a Nigerian, ti
panangipatugawda iti maysa a Santo Papa ket saan a kas iti normal a wagas ti politika
dagiti dadduma a pagilian, nupay makuna a maysa nga estado ti Vatican City.
“Conspiracy Theory”
Ngem
adda met agkuna a saan a salun-at ti rason iti kasla naidardaras a panangibbet
ti Santo Papa
ti liderato iti Vatican. Dagitoy man dagiti naayat kadagiti conspiracy theory,
wenno dagiti kapanunotan a sumiasi iti impormasion a maipapaay kadatayo.
Ibagbagada ngarud nga adda pay naun-uneg a rason a di kayat nga ibaga ti
Vatican iti publiko.
Maysa
ditoy ti ibagbagada a pannakadismaya ti Santo Papa, wenno dagiti tattao iti
aglawlawna, iti naturturongen ti panangrisutna kadagiti napapateg nga isyu ti
gimong a pakaseknan unay ti simbaan. Kangrunaan ditoy dagiti agraraira a kaso
iti panangabuso a seksual dagiti papadi kadagiti agtutubo, ti panagaramat
kadagiti kontraseptibo, ordinasion dagiti babbai nga agbalin a padi, panagassawa
dagiti agpada nga alanganin, ken ti panagbaba ti bilang dagiti Katoliko a makimkimisa
nangruna iti Europa ken America. Sabali pay ti eskandalo iti panangibulgar iti
maysa a dati a katalekna a tao ti impormasion maipapan kadagiti panguartaan ti
Simbaan, ken ti kaawan gaway kano ti Santo Papa a mangipagna iti kayatna ti
turay iti Vatican ta agtamtamed laeng daytoy iti pagayatan dagiti dinutokanna
nga opisial.
Adda
dagiti mamati a karaman ti Santo Papa kadagiti panangtakkab nga addang tapno
saanen nga agsao pay dagiti biktima iti panagabuso, wenno leppasendan ti kaso a
mangsurot iti pagayatan dagiti lider ti simbaan. Ngem no pudno man a kayat a
tulongan ti Santo Papa dagiti biktima, napaay la ketdi daytoy a nangsaranget kadagiti
grupo iti Vatican nga agipakpakat iti cover-up.
Kasla Nobela ni Dan
Brown
Dua
laeng ngarud a banag ti mabalin a maadawtayo iti kasasaad ti Santo Papa. Umuna,
paset ni Pope Benedict XVI ti nagramuten a “politika” iti Vatican a natawidna
manipud dagiti immun-una kenkuana a lider. Isu ti dinutokanda a mangsukat ken
ni Pope John Paul II ta nadekket ti panaggayyemda. Kayatna a sawen, rumbeng a ti
kas kenkuana, a katunosan unay ti dati a lider ti mangsublat iti turay tapno
agtultuloy dagiti “tradision” a kayat dagiti adda iti uneg a naipakatda uray ti
panagturay dagiti saan unay a konserbatibo a kas ken ni Pope John Paul II.
Ken
maikadua, parikut la unay ni Pope Benedict XVI ti bumilbileg ken rumikrikut a
burokrasia iti Vatican a mangbangbangen kadagiti kayatna a reporma iti Simbaan.
Gapu ngarud ta saan met laengen nga isu ti mapatpaturay, nasaysayaat laengen
nga umibbet. Wenno, amangan a gapu ta sumiasi daytoy iti pagayatan ti
burokrasia, adda ngarud dagiti tao wenno grupo a nangpilit kenkuana a bumaba. No
koma nobela daytoy ni Dan Brown (ti nagsurat iti The Da Vinci Code ken Angels and Demons, mabalin a sinabidongandan daytoy ket paruarenda a pimmusay
daytoy gapu iti nakaro a sakit.
Ngem
bay-antayo dagitoy a conspiracy theory.
Iti
panagretiro ni Pope Benedict XVI, mabati latta ngarud dagiti adu nga isyu a
sinarsarangetna iti walo a tawenna iti puesto: ti isyu ti population control
ken AIDS (mamati ti Papa a saan a solusion ti panagaramat iti kondom iti
parikut iti AIDS), ti panagabuso a seksual dagiti papadi (nupay naibaga metten
ti Santo Papa a pakaibabainan ti Simbaan dagiti kakastoy nga aramid, awan met ti
nagudilanna tapno mapalutpot a nasayaat ti isyu), seksualidad dagiti alanganin
ken ti panagassawa dagiti asmang nga agpada ti seksda (panagatakar kano daytoy
iti isursuro ti Simbaan a pudpudno nga estruktura ti maysa a pamilia), aborsion
(maysa a “moral crime” daytoy ket di rumbeng a maipakat uray pay dagiti biktima
iti panagrames), ken ti panangital-o ti pagrebbengan dagiti babbai iti
pannakaipataray ti Simbaan (paset kano ti nasantuan nga estruktura ti Simbaan
ti di panangiraman kadagiti babbai nga agbalin a padi).
Saanen a Taga-Europa
ti Sumukat
Ngem
pagsayaatanna, iti daytoy a panagsukat manen ti administrasion ti Vatican, addan
pangnamnamaan dagiti maseknan a sektor a mabaliwan metten ti pagtaktakderan ti Simbaan
kadagiti nailanad nga isyu. Idawdawatda ngarud a lumukay metten ti pagtaktakderan
ti sumukat a Santo Papa kadagiti isyu ti kontraseptibo, family planning ken
dadduma pay nga isyu iti reproduksion (a kas iti linteg ti Reproductive Health
iti Filipinas) ken ti same-sex marriage
a maawaten ti adu a gimong iti nadumaduma a paset ti lubong.
Sabali
pay nga isyu ti nasionalidad ti agbalin a Santo Papa. Panawen kano metten a
mangipatugawda iti saan a taga-Europa. Nagbalin idi a tradision nga Italiano
laeng ti mabalin a mangiggem iti turay ti Vatican, ngem nagbaliw dayta manipud iti
nagtugaw ni Karol Jozef Wojtyła (pudno a
nagan ni Pope John Paul II) a taga-Poland. Ket saan met nga Italiano ti
nangsukat kenkuana a ni Pope Benedict XVI ta taga-Germany daytoy.
Adda
kano met dagiti pagilian, kas kadagiti adda iti Asia (partikular ti Filipinas),
Afrika ken Latin America a nabileg latta ti Katolisismo. Segun ken ni Antonio
Marto, obispo a taga-Portugal, pakakitkitaan kano dagiti taga-Europa iti
pannakabannog iti nakayanakanda a kultura, a kas makita iti panangiparang
dagiti Kristiano iti pammatida iti panagbiagda, banag a saan a makita kadagiti
adda iti Afrika wenno Latin America, a naregta latta dagiti Katoliko nga agbiag
babaen ti ikutda a pammati.
Ngem
uray aggapu iti ruar ti Europa, awan la ketdi ti ania a pagbaliwan ti pannangiggem
ti turay ti Vatican ken uray pay dagiti doktrina ti Simbaan, segun dayta ken ni
Cardinal Onaiyekan.
Dina kano kayat a sawen a no adda baro a Santo Papa, agbaliw metten a
mamimpinsan ti rupa ti Simbaan. Saan a kas kadagiti politiko ti Santo Papa wenno
ti Vatican, nga apaman a mangabakda iti eleksion, umuna unay a panunotenda ti
panangbaliwda iti riendaanda a gobierno.
Maysa a Filipino a Santo
Papa?
Mabalin
a mangipaay iti positibo a panagbalbaliw daytoy a panaglusulos ni Pope Benedict
XVI. Amangan no marisut metten dagiti adu a parikut ti Simbaan, nangruna iti
sexual abuse iti kombento. Maipalagip a bimmaba ni Pope Gregory XII iti
puestona tapno marisut ti narikut a pannakagudua ti kapanunotan ti Vatican idi
panawenna. Kasta ngarud koma met ti mapasamak ita, a no ay-ayam koma iti bola,
sabalin a risiris ti pagbanaganna.
Gapu ngarud dagitoy a kapanunotan,
narugian ti namnamatayo a maysa a Filipino ti mabalin a mangsublat ken ni Pope
Benedict XVI a Pastor dagiti Katoliko. Karaman ngamin ni Luis Antonio Cardinal Tagle,
arsobispo ti Manila, kadagiti pagpilpilianda ita a mangsukat iti agretiro a Santo
Papa. Ngem adu met dagiti kas kenkuana a saan nga aggapu iti Europa ken
natataengan ken nalatlatak nga adayo ngem isuna.
Ala,
awan ti imposible iti Dios, kunada man. Ditay ammo, sumangbayto latta dagiti
pasamak, a kas met laeng ti kimat iti asul a tangatang, a mangipaay kadatayo,
saan laeng iti maysa a Filipino a Santo Papa no di iti maysa a panagbalbaliw iti
Simbaan a mayannatup iti agdama a panawen. Kasapulan laeng nga isaganaantayo dagitoy.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 25, 2013.)
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 25, 2013.)