NO APAY A NAGLUSULOS TI SANTO PAPA?

WEN, adu ti naklaat, nagleddaang, ken nanganag metten iti ikutda a pammati iti panangiwaragawag ni Pope Benedict XVI iti panagretirona inton Pebrero 28. Kasla gilap ti kimat iti asul a tangatang a di napakpakadaan. A nakatikawan ken nagaligagawan ngarud ti kaaduan, nangruna kadagiti Katoliko nga idauluanna.

Ta kaano pay a ti maysa a Santo Papa, ti kangatuan a lider ti Simbaan Katoliko, ket boluntario a bumaba iti didiosenda a puestona? Matudingan ngamin iti asino man a madutokan a Santo Papa nga agtakem agingga iti panungpalan ti biagna. Nabayagen, wenno arigna 600 a tawen ti limmabasen, manipud naglusulos ni Pope Gregory XII idi 1415, ti kaudian a lider ti Simbaan a nangaramid iti kasta.

Maymaysa laeng ngarud a saludsod ti kayattayo a masungbatan: Apay?

Nabatad ketdi dagiti balikas ni Pope Benedict XVI. Naanag ti konsensiana a kasapulannan iti bumaba iti puestona ta nakaro unayen ti kinalakayna, ken mapukpukaw metten ti kiredna a mangakem a nasayaat kadagiti pagrebbenganna a kas kangatuan a pastor dagiti 1.2 bilion a Katoliko iti lubong. Sumagpatton iti edad a 86 iti panagkasangayna iti daytoy umay nga Abril.

Ni Joseph Ratzinger, ti pudno a nagan Pope Benedict XVI, ti kalalakayan a nagbalin a Santo Papa, iti edadna idi a 78, iti napalabas a 300 a tawen iti pakasaritaan ti Romano Katoliko. Sinukatanna ni Pope John Paul II a natay idi 2005 iti edadna a 84.

Awan ti Sakit ti Santo Papa

Segun pay ken ni Pope Benedict XVI, kasapulan unay iti posisionna ti kired ti bagi ken panagpampanunot, ngem narigat metten a maipakitana pay dayta gapu ta lumaklakayen daytoy. Dinakamatna pay ti nakaparpardas a panaglupos ti panawen iti moderno a lubongtayo, a panangipasimudaagna a marigatanen a makigiddan pay.

Napartak met dagiti opisial ti Vatican a nagkuna nga awan ti nakaro a sakit ti Santo Papa. Ad-adda ketdi nga ibagada a napaksuyan daytoy a kas met iti asino man uray dagiti awan iti sakitda, isu a kasapulan metten ti bagina iti aginana. Personal a pangngeddeng ti Santo Papa iti impakatna, nga agtaud iti nalawag pay laeng met a panagpampanunotna. Awan ngarud ti banag, pasamak wenno asino man a nangpilit kenkuana. 

Agpayso nga iti agdama a panawen, saan a mapalubosan nga aglusulos ti kangatuan a lider ti Simbaan, ta mangirugi no kua daytoy iti pinnolitika wenno ti panangpilitda a bumaba iti puesto ti asino man a maipatugaw. Ngem palubosan met ti mismo a paglintegan ti Simbaan (canon law) ti panaglusulos ti Santo Papa no maipakitana a siwawayawaya ken nasin-aw pay laeng ti panunotna a nangikeddeng iti aramidenna.

Saan met laeng a panaglakay wenno sakit ti patangan ditoy. Adda met dagiti bumaba kadagiti tungpal-biag a posisionda tapno maliklikanda iti nakaro a panagsagabada  iti imatang ti publiko gapu iti panagkapsut iti bagida nga aglakay, wenno pannakaidalitda gapu iti sakit.

Agsubli a Cardinal Ratzinger

Nupay ibagbagada a naiget ni Pope Benedict XVI a mangipakpakat dagiti tradision ti Vatican, nangirubuat daytoy iti maysa a banag a mabalin a tuladen dagiti sumarunonto kenkuana. Daytoy ti panangibbet ti maysa a Santo Papa iti puestona gapu iti medikal a rason. Panangimula pay daytoy ti kapanunotan kadagiti sumaruno nga henerasion dagiti Katoliko a saan laeng a ti ipapatay ti pagtungpalan ti panagturay ti maysa a Santo Papa, ken ti ania man nga oras, mabalinda a pagpapatangan ti kapasidad ti liderda. Maysa daytoy a panangawat metten iti trabaho ti maysa a Santo Papa iti agdama a panawen.

Segun ken ni Padre Federico Lombardi, pannakangiwat ti Vatican, surotenda ti kayat ti Santo Papa nga aramaten amin a nabatbati nga orasna nga agserbi a sipapasnek iti Nasantuan a Simbaan ti Dios. Kalpasan a bumaba ti Santo Papa iti puestona, agtalinaedto daytoy iti Mater Ecclesiae, maysa a monasterio iti sakup ti Vatican. Ditoyto metten nga agbiag a kasla monghe, ket idatonna laengen ti biagna iti meditasion ken panagkarkararag.

Apaman nga agtugaw ti sumukat kenkuana iti umay a bulan, agsublinto met laeng ti awagda kenkuana a Cardinal Joseph Ratzinger a kas idi sakbay a nagbalin a Pope Benedict XVI. No mapasamak pay dayta, mapadasan ti Vatican, iti umuna a gundaway kalpasan ti napaut a panawen, ti kaadda ti maysa a dati a Santo Papa ken ti agdama a Santo Papa a sibibiag iti sidongda.

Awan met kano ti dakesna ta paset ti tradision, ken nabatad a nailanad iti canon law, ti saan a pannakibiang ti maysa a dati a Santo Papa iti adda a nakatugaw, uray pay ngata agsabali ti kapanunotanda iti pannakaipakat dagiti isursuro ti Simbaan. Segun ken ni Cardinal John Olorunfemi Onaiyekan, maysa a Nigerian, ti panangipatugawda iti maysa a Santo Papa ket saan a kas iti normal a wagas ti politika dagiti dadduma a pagilian, nupay makuna a maysa nga estado ti Vatican City.

“Conspiracy Theory”

Ngem adda met agkuna a saan a salun-at ti rason iti kasla naidardaras a panangibbet ti Santo Papa ti liderato iti Vatican. Dagitoy man dagiti naayat kadagiti conspiracy theory, wenno dagiti kapanunotan a sumiasi iti impormasion a maipapaay kadatayo. Ibagbagada ngarud nga adda pay naun-uneg a rason a di kayat nga ibaga ti Vatican iti publiko.

Maysa ditoy ti ibagbagada a pannakadismaya ti Santo Papa, wenno dagiti tattao iti aglawlawna, iti naturturongen ti panangrisutna kadagiti napapateg nga isyu ti gimong a pakaseknan unay ti simbaan. Kangrunaan ditoy dagiti agraraira a kaso iti panangabuso a seksual dagiti papadi kadagiti agtutubo, ti panagaramat kadagiti kontraseptibo, ordinasion dagiti babbai nga agbalin a padi, panagassawa dagiti agpada nga alanganin, ken ti panagbaba ti bilang dagiti Katoliko a makimkimisa nangruna iti Europa ken America. Sabali pay ti eskandalo iti panangibulgar iti maysa a dati a katalekna a tao ti impormasion maipapan kadagiti panguartaan ti Simbaan, ken ti kaawan gaway kano ti Santo Papa a mangipagna iti kayatna ti turay iti Vatican ta agtamtamed laeng daytoy iti pagayatan dagiti dinutokanna nga opisial.

Adda dagiti mamati a karaman ti Santo Papa kadagiti panangtakkab nga addang tapno saanen nga agsao pay dagiti biktima iti panagabuso, wenno leppasendan ti kaso a mangsurot iti pagayatan dagiti lider ti simbaan. Ngem no pudno man a kayat a tulongan ti Santo Papa dagiti biktima, napaay la ketdi daytoy a nangsaranget kadagiti grupo iti Vatican nga agipakpakat iti cover-up.

Kasla Nobela ni Dan Brown

Dua laeng ngarud a banag ti mabalin a maadawtayo iti kasasaad ti Santo Papa. Umuna, paset ni Pope Benedict XVI ti nagramuten a “politika” iti Vatican a natawidna manipud dagiti immun-una kenkuana a lider. Isu ti dinutokanda a mangsukat ken ni Pope John Paul II ta nadekket ti panaggayyemda. Kayatna a sawen, rumbeng a ti kas kenkuana, a katunosan unay ti dati a lider ti mangsublat iti turay tapno agtultuloy dagiti “tradision” a kayat dagiti adda iti uneg a naipakatda uray ti panagturay dagiti saan unay a konserbatibo a kas ken ni Pope John Paul II.

Ken maikadua, parikut la unay ni Pope Benedict XVI ti bumilbileg ken rumikrikut a burokrasia iti Vatican a mangbangbangen kadagiti kayatna a reporma iti Simbaan. Gapu ngarud ta saan met laengen nga isu ti mapatpaturay, nasaysayaat laengen nga umibbet. Wenno, amangan a gapu ta sumiasi daytoy iti pagayatan ti burokrasia, adda ngarud dagiti tao wenno grupo a nangpilit kenkuana a bumaba. No koma nobela daytoy ni Dan Brown (ti nagsurat iti The Da Vinci Code ken Angels and Demons, mabalin a sinabidongandan daytoy ket paruarenda a pimmusay daytoy gapu iti nakaro a sakit.  

Ngem bay-antayo dagitoy a conspiracy theory.

Iti panagretiro ni Pope Benedict XVI, mabati latta ngarud dagiti adu nga isyu a sinarsarangetna iti walo a tawenna iti puesto: ti isyu ti population control ken AIDS (mamati ti Papa a saan a solusion ti panagaramat iti kondom iti parikut iti AIDS), ti panagabuso a seksual dagiti papadi (nupay naibaga metten ti Santo Papa a pakaibabainan ti Simbaan dagiti kakastoy nga aramid, awan met ti nagudilanna tapno mapalutpot a nasayaat ti isyu), seksualidad dagiti alanganin ken ti panagassawa dagiti asmang nga agpada ti seksda (panagatakar kano daytoy iti isursuro ti Simbaan a pudpudno nga estruktura ti maysa a pamilia), aborsion (maysa a “moral crime” daytoy ket di rumbeng a maipakat uray pay dagiti biktima iti panagrames), ken ti panangital-o ti pagrebbengan dagiti babbai iti pannakaipataray ti Simbaan (paset kano ti nasantuan nga estruktura ti Simbaan ti di panangiraman kadagiti babbai nga agbalin a padi).

Saanen a Taga-Europa ti Sumukat

Ngem pagsayaatanna, iti daytoy a panagsukat manen ti administrasion ti Vatican, addan pangnamnamaan dagiti maseknan a sektor a mabaliwan metten ti pagtaktakderan ti Simbaan kadagiti nailanad nga isyu. Idawdawatda ngarud a lumukay metten ti pagtaktakderan ti sumukat a Santo Papa kadagiti isyu ti kontraseptibo, family planning ken dadduma pay nga isyu iti reproduksion (a kas iti linteg ti Reproductive Health iti Filipinas)  ken ti same-sex marriage a maawaten ti adu a gimong iti nadumaduma a paset ti lubong.  

Sabali pay nga isyu ti nasionalidad ti agbalin a Santo Papa. Panawen kano metten a mangipatugawda iti saan a taga-Europa. Nagbalin idi a tradision nga Italiano laeng ti mabalin a mangiggem iti turay ti Vatican, ngem nagbaliw dayta manipud iti nagtugaw ni Karol Jozef Wojtyła (pudno a nagan ni Pope John Paul II) a taga-Poland. Ket saan met nga Italiano ti nangsukat kenkuana a ni Pope Benedict XVI ta taga-Germany daytoy.

Adda kano met dagiti pagilian, kas kadagiti adda iti Asia (partikular ti Filipinas), Afrika ken Latin America a nabileg latta ti Katolisismo. Segun ken ni Antonio Marto, obispo a taga-Portugal, pakakitkitaan kano dagiti taga-Europa iti pannakabannog iti nakayanakanda a kultura, a kas makita iti panangiparang dagiti Kristiano iti pammatida iti panagbiagda, banag a saan a makita kadagiti adda iti Afrika wenno Latin America, a naregta latta dagiti Katoliko nga agbiag babaen ti ikutda a pammati.

Ngem uray aggapu iti ruar ti Europa, awan la ketdi ti ania a pagbaliwan ti pannangiggem ti turay ti Vatican ken uray pay dagiti doktrina ti Simbaan, segun dayta ken ni Cardinal Onaiyekan. Dina kano kayat a sawen a no adda baro a Santo Papa, agbaliw metten a mamimpinsan ti rupa ti Simbaan. Saan a kas kadagiti politiko ti Santo Papa wenno ti Vatican, nga apaman a mangabakda iti eleksion, umuna unay a panunotenda ti panangbaliwda iti riendaanda a gobierno.

Maysa a Filipino a Santo Papa?

Mabalin a mangipaay iti positibo a panagbalbaliw daytoy a panaglusulos ni Pope Benedict XVI. Amangan no marisut metten dagiti adu a parikut ti Simbaan, nangruna iti sexual abuse iti kombento. Maipalagip a bimmaba ni Pope Gregory XII iti puestona tapno marisut ti narikut a pannakagudua ti kapanunotan ti Vatican idi panawenna. Kasta ngarud koma met ti mapasamak ita, a no ay-ayam koma iti bola, sabalin a risiris ti pagbanaganna.

Gapu ngarud dagitoy a kapanunotan, narugian ti namnamatayo a maysa a Filipino ti mabalin a mangsublat ken ni Pope Benedict XVI a Pastor dagiti Katoliko. Karaman ngamin ni Luis Antonio Cardinal Tagle, arsobispo ti Manila, kadagiti pagpilpilianda ita a mangsukat iti agretiro a Santo Papa. Ngem adu met dagiti kas kenkuana a saan nga aggapu iti Europa ken natataengan ken nalatlatak nga adayo ngem isuna.

Ala, awan ti imposible iti Dios, kunada man. Ditay ammo, sumangbayto latta dagiti pasamak, a kas met laeng ti kimat iti asul a tangatang, a mangipaay kadatayo, saan laeng iti maysa a Filipino a Santo Papa no di iti maysa a panagbalbaliw iti Simbaan a mayannatup iti agdama a panawen. Kasapulan laeng nga isaganaantayo dagitoy.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 25, 2013.)