KAMAUDIANANNA, kalpasan ti napaut ken nabara a diskusion mainaig iti kontrobersial a Priority Development Assistance Fund (PDAF), ti met laeng Korte Suprema ti nangikeddeng no ania ti maaramid iti PDAF.
Babaen ti botos a 14-0 (wen, awan ti kimmontra a
mahistrado), inkeddeng ti Korte itay napan a bulan nga illegal ti PDAF ken ania
man a klase ti pork barrel. Saan metten a mabalin nga aramaten ti Kongreso ti
nabatbati pay a pondo iti PDAF ta nabilin a maisublin daytoy iti pondo ti
nasional a gobierno.
Nagdir-i ti kaaduanna kadatayo a nauman kadagiti adun
a damag iti iregularidad ti pannakaaramat ti PDAF. Adda laeng ngamin iti maysa
a kongresman no kasano ti pannakaigastos ti P70 a milion a tinawen a PDAF-na, isu
a makaawis daytoy iti korupsion wenno iti posible a panangibolsa ti kongresman
iti dakkel a paset ti PDAF-na.
Amen, kuna met lattan ti Malakanyang; ken uray ti
Kongreso a mismo, ta awanen ti panggepda a mangkuestionar iti pangngeddeng ti Korte.
Nagsadag dagiti mahistrado iti pagdudumaan ken
pagsisinaan ti trabaho dagiti dua a sanga ti gobierno. Ti Kongreso ti agaramid
ti linteg, idinto a ti Ehekutibo ti agipakat iti daytoy. Ti Kongreso ti agimet iti
bileg ti sarusar ti gobierno (wen, ta kasapulan ti linteg tapno makairuar ti
pondo para iti kasapulan a mangipataray iti gobierno), idinto a ti Ehekutibo ti
mangaramat kadagiti pondo.
Daytoy a pagigiddiatan ti kangrunaan met a nagsadagan
dagiti adu a rally ken petision tapno mawaswasen ti PDAF. Awan ti karbengan ti
Kongreso a manggamulo iti pannakaipakat dagiti proyekto, ta ti agilatang laeng
ti pondo ti rumbeng a trabahuenda, ken ti mangbantay iti pannakaiwayat dagitoy
a proyekto babaen ti oversight committee a sakup pay ti bilegna.
Ken saan laeng a ti PDAF ti indeklara ti Korte nga
illegal, ta nairaman metten ti ania man a pannakibiang ti Kongreso kadagiti
pannakaiwayat ti proyekto kalpasan a nailatanganen iti pondona. Nairaman pay
ngarud ti Malampaya fund a naibilin a maibabawi iti tengngel ti Malakanyang a
mangusar iti daytoy iti ania man a proyekto nga adda pannakainaiganna iti
enerhia ken dadduma pay a panggep nga ibilin ti Presidente, no awan ti linteg
nga aggapu iti Kongreso a mainaig iti pondo.
Agyamantayo ngarud ken ni Janet Napoles, ti maatap nga
utek ti P10-bilion a pork barrel scam ken ti pannakaitawtaw ti pondo ti
Malampaya, ken dagiti kakumplotna a lehislador ken implementing agencies, tapno
nalawag a maipakita iti publiko ti pannakaibolbolsa lattan dagiti politiko
kadagiti mailatang kadakuada a pondo babaen ti kickback. Naidarumen ni Napoles
ken ti adu a dati ken agdama a lehislador a pakairamanen ti tallo a senador, a
maatap a nagganar met babaen ti naalas a sistema.
Awanen ti Pagrukodan Kadagiti Gapuananda
Malaksid a mangipaay ti PDAF iti dakkel a gundaway iti
korupsion iti gobierno, nabayagen a maar-aramat daytoy a kas instrumento ti
panagtalinaed dagiti kaamaan dagiti politiko iti bilegda iti politika kadagiti
masakupanda a lugar. Masansan nga aramatenda ti pork barrel a pangbangon
kadagiti multi-purpose a pasdek, kalsada, rangtay, ken pasilidad ti edukasion. No
kasano ti kadakkel ti mailatang a pondo iti proyekto, kasta met ti kadakkel ti
makittabda a kickback; sadanto pay la iparang ditoy dagiti naganda kadagiti
parupa ti pasdek, wenno kadagiti tarpaulin ken billboard kadagiti nabangon a
proyekto a kas man naggapu a mismo iti bolsada, a saan ket a naggapu iti
gobierno—wenno iti buis dagiti umili.
Ti rigatna pay, masansan a dagiti laeng baluarte,
wenno lugar nga iturayan dagiti kakabagianda a politiko, ti pakaipatakderan
dagitoy a proyekto tapno nasigsigurado a maawidda latta ti botos dagiti tattao
iti tunggal eleksion. Ngem no ar-arigen met, ad-adu koma pay dagiti lugar nga
agkasapulan kadagitoy a pasilidad.
Adda met dagiti agganganar iti dakkel a puntos iti
politika babaen dagiti makunkuna a “soft project” a kas kadagiti tulong medikal
ken scholarship program kadagiti masakupanda. Nabilbileg ngamin daytoy nga instrumento
iti pannakailayonda ta mas personal wenno direkta ken nalaklaka a mayasidegda
ti bagbagida iti tunggal botante. Kas pagarigan, dagiti maitultulong ti maysa a
kongresman iti pannakayospital dagiti kakailianna wenno scholarship kadagiti
ubbing, nalaklaka nga ipaawatna a naggapu dagitoy a serbisio iti mannakitulong
a panagpuspusona. Agparparang ngarud a dakkel ti nakautangan iti nakem dagiti
benepisario ket manamnama nga ibotosdanto met laeng ti kongresman wenno ti
asino ditan a kabagianna a mangsukat kenkuana. Ket rumbeng nga aramidenda dayta
gapu iti panangipagarupda a no awanen ni kongresman, awanen ti serbisio wenno
tulong a maganarda pay.
Ngem agraraira latta ti “epal” uray kadagiti kakastoy
a proyekto. Kadagiti cash voucher nga ar-aramaten dagiti benepisario ti medical
assistance iti maysa a distrito, adda met naikabil a ladawan ken nagan ti
kongresman. Kadagiti scholar, manamnama a tmulongto dagitoy iti panawen ti kampania
para ti pannakailayon ti kongresman wenno ti asinoman a suportaran na. Ket
ipagpannakkelda babaen dagiti aruatda a tisert nga eskolar dagitoy ti kongresman.
Ken uray pay dagiti multicab, ambulansia, kompiuter,
relief goods, wenno ania man a banag wenno ramit nga ipapaay a kas tulong ti
kongresman nga agtaud iti pork barrel-na, adda latta a naimarka a naganna.
Saan ngarud a pagsiddaawanen ti ibagbaga met laeng dagiti
dadduma a kongresman a dakkel a pakaapektaran ti panagserbida kadagiti
ditritoda ti kaawanen ti pork barrel nga aramatenda. Kasla naipakadawyan
ngaminen a pagrukodan ti gapuananda ti ania man nga ipakatda a proyekto wenno
direkta a sebisio kadagiti masakupanda. Kayatna a sawen, saanen a napateg no
ania dagiti linteg nga inar-aramidda iti maysa a termino. Wenno saanen a
napateg no adda wenno awan linteg a napandayda—nga isu ti kangrunaan a gapuna
ti kaaddada iti Kongreso.
Kasla ngarud Supertyphoon Yolanda ti desision ti Korte
Suprema a nangyanud ti bilegda nga agkimar iti kickbak iti nagan ti serbisio
publiko, ken mangtaginayon iti bilegda iti politika.
No agtultuloyen a mawaswas ti PDAF, parikut ngarud ni
kongresman no ania ti pagbanagan dagiti eskolarna wenno dagiti mangnamnama iti
tulong medikal iti lugarna. Ngem adda met solusionna dayta, segun met laeng ti
maysa a lehislador. Iramanda dagitoy a proyekto kadagiti mailatangan iti pondo
iti sumarsaruno a tawen, ket no maaprobaran, adda met laeng mapan kadakuada a
tulong a saanen nga agparparang nga aggapu iti bolsa ti kongresman.
Ket ita ta awan ngaruden ti pork barrel ni kongresman,
adda pay ngata pangalaanna iti pangabrotna kadagiti nagastosna iti napalabas
nga eleksion? Masaludsodtayo dayta ta ania koma ti kangrunaan a panggepna a
naggastos iti nakadakdakkel iti kampania idinto a saan met a makakaanay ti
sueldona koma a pangsukat kadagiti nagastosna?
Awan met ngamin ti sabali a trabaho a pakaawidan ti
maysa a tao iti nagdakkel a gatad malaksid iti regular a sueldo no di laeng ti
panagbalinna a kongresman. Agasem ti P70-milion a mailatang iti opisinana,
sabalinto pay dagiti ekstra a gatad a mabalin nga ibunong kenkuana ti
Malakanyang no kasapulan ti pannakikaduana kadagiti napapateg nga isyu a
makaapekto iti agdama a liderato.
Awan la ngaruden ti pangabrotanna, awan payen
aramatenna kadagiti proyektona a mabalin a mangpabanglo iti naganna, no di man
pangar-artiok kadagiti tattao a tumulong kenkuana a mangpabileg iti kaaddana
iti puesto.
Mapabaro ti Rupa ti Kongreso?
Mabalin a pangrugian daytoy ti panaglumen ti bituenna
iti politika, ta no awanen ti maipasawna a gapuananna (a masansan nga ipapaawatna
nga aggapu iti bolsana dagitoy a proyekto) ken awan pay met ti maipakitana a
napintas a gapuanan iti panagaramid iti linteg ken panangtaming kadagiti
napapateg nga isyu ti pagilian, makissayan la ketdi dagiti agbilib kenkuana;
banag a mabalin a gundawayan dagiti dadduma a kalabanna a mangsangdo kenkuana
iti sumaruno nga eleksion.
Agbaliwto ngarud metten ti taray ti politika kadagiti
maseknan a distrito. Ta no awan met ti siglaten ‘tay anak, asawa wenno asideg a
kabagian ti politiko iti Kongreso, nangruna unay no awan met ti padas ken hiligna
iti panagaramid iti linteg, ania koma pay ti obraenna iti Kongreso? Ania pay ti
serserbina iti panagpammarangna a nasiglat daytoy ken ti laeng pagimbagan
dagiti masakupanna iti ipampamaysana no awan met maganarna a dakkel a kas
dagiti immun-una kenkuana?
Nasaysayaat laengen no tumaray daytoy a mayor wenno
gobernador ta adda dita, kunada, ti dakkel pay a paggapuan iti kickback. Ngem
saanen a kas karina a maawidna a daras ti kalkalikagumanna a puesto.
Ngem saan met amin a kastoy ti galad dagiti
kongresmantayo, ta adu latta met dagiti nalimpio nga agpayso ta imbunbunongda
ti pork barrel-da kadagiti umisu a proyekto. Ket gapu ta awanen ti PDAF,
masapul latta nga ipakitada nga agtrabrabaho iti napasnek iti laksid ti kaawanen
ti proyekto a direkta nga ipakatda.
Dakkel ngarud a karit dagitoy kadakuada. Kasapulan a
magun-odda ti ekspektasion dagiti masakupanda nga agserbi kadakuada uray babaen
laeng ti panagaramid iti linteg a kasapulanda ken mangibagbagi kadagiti
kailianda kadagiti isyu iti pagilian a pakaseknanda.
Ti laeng met PDAF ti napukaw, saan a ti pondo ti gobierno.
Mabalinda latta met a maala ti kasapulan dagiti masakupanda babaen ti
panangilabanda kadagiti proyekto a kasapulan ti distritoda iti deliberasion iti
tinawen a badyet.
Manamnama ngarud nga iti sumaruno a pakabuklan ti
Kongreso, pangrugianton daytoy ti baro a rupana nga agpasnek nga agaramid
kadagiti napapateg a linteg a kasapulan saan laeng iti masakupanda, no di pay ket
iti nasional a gobierno wenno para iti sapasap.
Iti biang ti publiko, nasaysayaat no liklikanda koma metten ti agdawat iti
pondo kadagiti kongresmanda ta awanen ti P70 milion a namnamaenda dagitoy a
kongresman a pangkautanda iti itedda. Ngem no mangted man ti kongresman, nalaka
kadi nga ibaga a naggapu daytoyen iti bolsana?
Dayta ti ditay’ ammo, ta adda met dagiti agkuna, a
malaksid iti PDAF, adu pay ti paggapgapuan ti ibumbunong ni kongresman no kasta
nga iparammagna ti bagina a mannakitulong kadagiti masakupanna.
Dayta ngarud dagiti mabalin pay a siputantayo.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 16, 2013.)
