NAPANGLAWEN NI APO DIPUTADO?

KAMAUDIANANNA, kalpasan ti napaut ken nabara a diskusion mainaig iti kontrobersial a Priority Development Assistance Fund (PDAF), ti met laeng Korte Suprema ti nangikeddeng no ania ti maaramid iti PDAF.

Babaen ti botos a 14-0 (wen, awan ti kimmontra a mahistrado), inkeddeng ti Korte itay napan a bulan nga illegal ti PDAF ken ania man a klase ti pork barrel. Saan metten a mabalin nga aramaten ti Kongreso ti nabatbati pay a pondo iti PDAF ta nabilin a maisublin daytoy iti pondo ti nasional a gobierno.

Nagdir-i ti kaaduanna kadatayo a nauman kadagiti adun a damag iti iregularidad ti pannakaaramat ti PDAF. Adda laeng ngamin iti maysa a kongresman no kasano ti pannakaigastos ti P70 a milion a tinawen a PDAF-na, isu a makaawis daytoy iti korupsion wenno iti posible a panangibolsa ti kongresman iti dakkel a paset ti PDAF-na.  

Amen, kuna met lattan ti Malakanyang; ken uray ti Kongreso a mismo, ta awanen ti panggepda a mangkuestionar iti pangngeddeng ti Korte.

Nagsadag dagiti mahistrado iti pagdudumaan ken pagsisinaan ti trabaho dagiti dua a sanga ti gobierno. Ti Kongreso ti agaramid ti linteg, idinto a ti Ehekutibo ti agipakat iti daytoy. Ti Kongreso ti agimet iti bileg ti sarusar ti gobierno (wen, ta kasapulan ti linteg tapno makairuar ti pondo para iti kasapulan a mangipataray iti gobierno), idinto a ti Ehekutibo ti mangaramat kadagiti pondo.

Daytoy a pagigiddiatan ti kangrunaan met a nagsadagan dagiti adu a rally ken petision tapno mawaswasen ti PDAF. Awan ti karbengan ti Kongreso a manggamulo iti pannakaipakat dagiti proyekto, ta ti agilatang laeng ti pondo ti rumbeng a trabahuenda, ken ti mangbantay iti pannakaiwayat dagitoy a proyekto babaen ti oversight committee a sakup pay ti bilegna.

Ken saan laeng a ti PDAF ti indeklara ti Korte nga illegal, ta nairaman metten ti ania man a pannakibiang ti Kongreso kadagiti pannakaiwayat ti proyekto kalpasan a nailatanganen iti pondona. Nairaman pay ngarud ti Malampaya fund a naibilin a maibabawi iti tengngel ti Malakanyang a mangusar iti daytoy iti ania man a proyekto nga adda pannakainaiganna iti enerhia ken dadduma pay a panggep nga ibilin ti Presidente, no awan ti linteg nga aggapu iti Kongreso a mainaig iti pondo.

Agyamantayo ngarud ken ni Janet Napoles, ti maatap nga utek ti P10-bilion a pork barrel scam ken ti pannakaitawtaw ti pondo ti Malampaya, ken dagiti kakumplotna a lehislador ken implementing agencies, tapno nalawag a maipakita iti publiko ti pannakaibolbolsa lattan dagiti politiko kadagiti mailatang kadakuada a pondo babaen ti kickback. Naidarumen ni Napoles ken ti adu a dati ken agdama a lehislador a pakairamanen ti tallo a senador, a maatap a nagganar met babaen ti naalas a sistema.

Awanen ti Pagrukodan Kadagiti Gapuananda

Malaksid a mangipaay ti PDAF iti dakkel a gundaway iti korupsion iti gobierno, nabayagen a maar-aramat daytoy a kas instrumento ti panagtalinaed dagiti kaamaan dagiti politiko iti bilegda iti politika kadagiti masakupanda a lugar. Masansan nga aramatenda ti pork barrel a pangbangon kadagiti multi-purpose a pasdek, kalsada, rangtay, ken pasilidad ti edukasion. No kasano ti kadakkel ti mailatang a pondo iti proyekto, kasta met ti kadakkel ti makittabda a kickback; sadanto pay la iparang ditoy dagiti naganda kadagiti parupa ti pasdek, wenno kadagiti tarpaulin ken billboard kadagiti nabangon a proyekto a kas man naggapu a mismo iti bolsada, a saan ket a naggapu iti gobierno—wenno iti buis dagiti umili.

Ti rigatna pay, masansan a dagiti laeng baluarte, wenno lugar nga iturayan dagiti kakabagianda a politiko, ti pakaipatakderan dagitoy a proyekto tapno nasigsigurado a maawidda latta ti botos dagiti tattao iti tunggal eleksion. Ngem no ar-arigen met, ad-adu koma pay dagiti lugar nga agkasapulan kadagitoy a pasilidad.

Adda met dagiti agganganar iti dakkel a puntos iti politika babaen dagiti makunkuna a “soft project” a kas kadagiti tulong medikal ken scholarship program kadagiti masakupanda. Nabilbileg ngamin daytoy nga instrumento iti pannakailayonda ta mas personal wenno direkta ken nalaklaka a mayasidegda ti bagbagida iti tunggal botante. Kas pagarigan, dagiti maitultulong ti maysa a kongresman iti pannakayospital dagiti kakailianna wenno scholarship kadagiti ubbing, nalaklaka nga ipaawatna a naggapu dagitoy a serbisio iti mannakitulong a panagpuspusona. Agparparang ngarud a dakkel ti nakautangan iti nakem dagiti benepisario ket manamnama nga ibotosdanto met laeng ti kongresman wenno ti asino ditan a kabagianna a mangsukat kenkuana. Ket rumbeng nga aramidenda dayta gapu iti panangipagarupda a no awanen ni kongresman, awanen ti serbisio wenno tulong a maganarda pay.

Ngem agraraira latta ti “epal” uray kadagiti kakastoy a proyekto. Kadagiti cash voucher nga ar-aramaten dagiti benepisario ti medical assistance iti maysa a distrito, adda met naikabil a ladawan ken nagan ti kongresman. Kadagiti scholar, manamnama a tmulongto dagitoy iti panawen ti kampania para ti pannakailayon ti kongresman wenno ti asinoman a suportaran na. Ket ipagpannakkelda babaen dagiti aruatda a tisert nga eskolar dagitoy ti kongresman.

Ken uray pay dagiti multicab, ambulansia, kompiuter, relief goods, wenno ania man a banag wenno ramit nga ipapaay a kas tulong ti kongresman nga agtaud iti pork barrel-na, adda latta a naimarka a naganna.

Saan ngarud a pagsiddaawanen ti ibagbaga met laeng dagiti dadduma a kongresman a dakkel a pakaapektaran ti panagserbida kadagiti ditritoda ti kaawanen ti pork barrel nga aramatenda. Kasla naipakadawyan ngaminen a pagrukodan ti gapuananda ti ania man nga ipakatda a proyekto wenno direkta a sebisio kadagiti masakupanda. Kayatna a sawen, saanen a napateg no ania dagiti linteg nga inar-aramidda iti maysa a termino. Wenno saanen a napateg no adda wenno awan linteg a napandayda—nga isu ti kangrunaan a gapuna ti kaaddada iti Kongreso.

Kasla ngarud Supertyphoon Yolanda ti desision ti Korte Suprema a nangyanud ti bilegda nga agkimar iti kickbak iti nagan ti serbisio publiko, ken mangtaginayon iti bilegda iti politika.

No agtultuloyen a mawaswas ti PDAF, parikut ngarud ni kongresman no ania ti pagbanagan dagiti eskolarna wenno dagiti mangnamnama iti tulong medikal iti lugarna. Ngem adda met solusionna dayta, segun met laeng ti maysa a lehislador. Iramanda dagitoy a proyekto kadagiti mailatangan iti pondo iti sumarsaruno a tawen, ket no maaprobaran, adda met laeng mapan kadakuada a tulong a saanen nga agparparang nga aggapu iti bolsa ti kongresman.

Ket ita ta awan ngaruden ti pork barrel ni kongresman, adda pay ngata pangalaanna iti pangabrotna kadagiti nagastosna iti napalabas nga eleksion? Masaludsodtayo dayta ta ania koma ti kangrunaan a panggepna a naggastos iti nakadakdakkel iti kampania idinto a saan met a makakaanay ti sueldona koma a pangsukat kadagiti nagastosna?

Awan met ngamin ti sabali a trabaho a pakaawidan ti maysa a tao iti nagdakkel a gatad malaksid iti regular a sueldo no di laeng ti panagbalinna a kongresman. Agasem ti P70-milion a mailatang iti opisinana, sabalinto pay dagiti ekstra a gatad a mabalin nga ibunong kenkuana ti Malakanyang no kasapulan ti pannakikaduana kadagiti napapateg nga isyu a makaapekto iti agdama a liderato.

Awan la ngaruden ti pangabrotanna, awan payen aramatenna kadagiti proyektona a mabalin a mangpabanglo iti naganna, no di man pangar-artiok kadagiti tattao a tumulong kenkuana a mangpabileg iti kaaddana iti puesto.  

Mapabaro ti Rupa ti Kongreso?

Mabalin a pangrugian daytoy ti panaglumen ti bituenna iti politika, ta no awanen ti maipasawna a gapuananna (a masansan nga ipapaawatna nga aggapu iti bolsana dagitoy a proyekto) ken awan pay met ti maipakitana a napintas a gapuanan iti panagaramid iti linteg ken panangtaming kadagiti napapateg nga isyu ti pagilian, makissayan la ketdi dagiti agbilib kenkuana; banag a mabalin a gundawayan dagiti dadduma a kalabanna a mangsangdo kenkuana iti sumaruno nga eleksion.

Agbaliwto ngarud metten ti taray ti politika kadagiti maseknan a distrito. Ta no awan met ti siglaten ‘tay anak, asawa wenno asideg a kabagian ti politiko iti Kongreso, nangruna unay no awan met ti padas ken hiligna iti panagaramid iti linteg, ania koma pay ti obraenna iti Kongreso? Ania pay ti serserbina iti panagpammarangna a nasiglat daytoy ken ti laeng pagimbagan dagiti masakupanna iti ipampamaysana no awan met maganarna a dakkel a kas dagiti immun-una kenkuana?

Nasaysayaat laengen no tumaray daytoy a mayor wenno gobernador ta adda dita, kunada, ti dakkel pay a paggapuan iti kickback. Ngem saanen a kas karina a maawidna a daras ti kalkalikagumanna a puesto.

Ngem saan met amin a kastoy ti galad dagiti kongresmantayo, ta adu latta met dagiti nalimpio nga agpayso ta imbunbunongda ti pork barrel-da kadagiti umisu a proyekto. Ket gapu ta awanen ti PDAF, masapul latta nga ipakitada nga agtrabrabaho iti napasnek iti laksid ti kaawanen ti proyekto a direkta nga ipakatda.

Dakkel ngarud a karit dagitoy kadakuada. Kasapulan a magun-odda ti ekspektasion dagiti masakupanda nga agserbi kadakuada uray babaen laeng ti panagaramid iti linteg a kasapulanda ken mangibagbagi kadagiti kailianda kadagiti isyu iti pagilian a pakaseknanda.

Ti laeng met PDAF ti napukaw, saan a ti pondo ti gobierno. Mabalinda latta met a maala ti kasapulan dagiti masakupanda babaen ti panangilabanda kadagiti proyekto a kasapulan ti distritoda iti deliberasion iti tinawen a badyet.

Manamnama ngarud nga iti sumaruno a pakabuklan ti Kongreso, pangrugianton daytoy ti baro a rupana nga agpasnek nga agaramid kadagiti napapateg a linteg a kasapulan saan laeng iti masakupanda, no di pay ket iti nasional a gobierno wenno para iti sapasap.

Iti biang ti publiko, nasaysayaat  no liklikanda koma metten ti agdawat iti pondo kadagiti kongresmanda ta awanen ti P70 milion a namnamaenda dagitoy a kongresman a pangkautanda iti itedda. Ngem no mangted man ti kongresman, nalaka kadi nga ibaga a naggapu daytoyen iti bolsana?

Dayta ti ditay’ ammo, ta adda met dagiti agkuna, a malaksid iti PDAF, adu pay ti paggapgapuan ti ibumbunong ni kongresman no kasta nga iparammagna ti bagina a mannakitulong kadagiti masakupanna.

Dayta ngarud dagiti mabalin pay a siputantayo.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 16, 2013.)