2010: TAWEN MANEN DAGITI BOSKINGERO A FILIPINO?

TAWEN ni Manny Pacquiao ken dagiti padana a boksingero a Filipino ti 2009. Awanen ti mangsalungasing pay iti dayta.

Idi maagaw ni Pacquiao WBO welterweight title manipud ken ni Miguel Cotto babaen ti technical knockout (TKO) iti maika-12 a rikus iti nakalalagipen a rangetda iti Las Vegas idi Nobiembre, nagun-odna ti maikapito a titulo iti agduduma a dibision. Maysa daytoy a kabarbaro a rekord iti pakasaritaan iti boksing.

Ken iti panagserra ti tawen, inalunosna dagiti napapateg nga award iti Ring Magazine, ti makunkuna a bibilia iti boksing. Iti naudi a panangranggo ti magasin kadagiti boksingero para iti pound-for-pound title, ni Pacquiao latta ti nakaala iti numero uno. Ti naudi a labanda ken ni Cotto ti nakaala iti Event of the Year, ken ti Round 3 iti isu met laeng a rangetda ti nakagun-od ti pammadayaw a Round of the Year. Ti met panangpaturogna ken ni Ricky Hatton iti maikadua a round iti labanda idi Mayo ti naipaayan iti pammadayaw a Knockout of the Year. Ken adu pay a pammadayaw kas iti Male Athlete of the Year manipud iti United States Sports Academy (USSA), Best Fighter iti 2009 ESPY Awards, ken Fighter of the Year iti WBC.

Kas ken ni Pacquiao, nagrimat met ti nagan dagiti padana a Filipino a boksingero. Iti panagserra iti tawen, nairaman ti nagan ni Johnreil Casimero, 19, kadagiti kampeon a Filipino idi masukdalna ti titulo a baro a WBO interim light flyweight champ babaen ti panangpadisina iti TKO ni Cesar Canchila a taga-Colombia iti maika-11 a rikus iti labanda iti bisperas iti Paskua idiay Nicaragua.

Da ngarud Pacquiao ken Casimero ti mangbukel ti mararaem a listaan dagiti kampeon a pakaibilangan da Nonito Donaire (WBO interim world super-flyweight ken maika-6 iti pound-for-pound), Donnie Nietes (WBO minimumweight), ken Rodel Mayol (WBC light-flyweight). [Naabak ni Brian Viloria IBF flyweight champion iti panagserra ti 2008 a labanna kontra ken ni Carlos Tamara a taga-Colombia, a napasamak iti Pasay City itay Enero 23. Idinto a nadepensaan ni Nietes ti koronana kontra ken ni Jesus Silvestre iti nasao met laeng a aldaw ken lugar.]

MANGRUGIN A RAEMENDA DAGITI BOKSINGERO A FILIPINO

Ken inton Pebrero 13 iti Las Vegas Hilton, batang met a depensaan ni Donaire ti titulona kontra ken ni Gerson Guerrero ti Mexico. Napauluan ti “Latin Fury 13/Pinoy Power 3” ti nasao a laban nga inorganisa ti Top Rank a kukua ni Bob Arum. Kadua ni Donaire a makiranget ditoy dagiti padana a Filipino a boksingero, da Ciso “Kid Terrible” Morales, Gerry Peñalosa ken Mario Bernabe Concepcion. Padasen ni Morales (di pay naabak iti 14 a labanna) nga iraman ti naganna iti listaan dagiti kampeon a Filipino no mapadisina ti agdama a kampeon iti WBO bantamweight division a ni Fernando Montiel. Sanguen met ni dati a kampeon (bantamweight) Peñalosa ni Eric Morel ti Puerto Rico, kapadana a contender iti WBO bantamweight division; idinto a ni Mario Santiago ti Puerto Rico ti makasango met ni Concepcion.

Maipalagip nga iti Pinoy Power 2 nga intuyang met laeng ti Top Rank a napasamak iti Las Vegas idi Agosto 15 itay napan a tawen, nagballigi ti dua a Filipino a nangpadisi kadagiti karangetda: inatiw ni Donaire ni Rafael Concepcion ti Panama, idinto a pinatumba ni Mark Melliguen, contender iti junior welterweight, ni Ernesto Zepeda ti Cuba. Naabak ditoy ni Concepcion kontra ken ni WBO featherweight champion Steven Luevano ti Estados Unidos gapu iti disqualification, wenno gapu iti panangdanog ni Concepcion iti kalabanna uray napatiten iti kampanilia iti panagsardeng iti maika-7 a rikus.

Mamati ni Bob Arum a kas kadagiti Latino nga aggapu kadagiti pagilian iti Central ken South America, adda met inalat dagiti Filipino a boksingero. Malaksid kada Pacquiao ken Donaire, patien ni Arum nga adu pay ti nalalaing a boksingero a Filipino ket babaen ti panangirugina iti serye para kadakuada, maipakitana ti world-class a kalidad dagiti Filipino iti agpang ti boksing. Kapada daytoy ti serye dagiti Latino (Latin Fury) nga inrubuat met laeng ni Arum. Mangnamnama ngarud ni Arum a kalpasan ti panagturay ni Pacquiao iti boksing, adunto pay ti mapatanor a kampeon a Filipino iti uneg ti sangapulo a tawen.

PACQUIAO VERSUS CLOTTEY INTON MARSO 13

Ken inton Marso 13, batang met ni Pacquiao a depensaan ti titulona kontra ken ni Joshua Clottey iti Dallas. Saan a natuloy ti laban ni Pacquiao kontra ken ni Floyd Mayweather Jr., awan pay iti abakna iti 40 a labanna, nga immuna a naituding iti isu met laeng a petsa iti Las Vegas. Ni Mayweather ti dati nga ari ti pound-for-pound ngem idi agretiro daytoy idi 2008, nayawat ken ni Pacquiao ti titulo. Ket ti labanda ti mangibaga koma no asino kadakuada ti pudpudno nga ari ti boksing.

Kayat ngamin ti kampo ni Mayweather a maaramat ti pagalagadan iti United States Anti-Doping Agency (USADA) a mangisaysayangkat iti drug test kadagiti atleta iti Olympics. Ditoy, maalaan iti sampol iti dara ken isbo dagiti boksingero iti ania man nga aldaw (“random”) iti naituding a panawen a panagsanayda. Umanamong ti kampo ni Pacquiao ken ti Top Rank a promoterna a maalaan iti dara ken isbo ni Pacquiao ngem di rumbeng a mapasamak ti drug test iti uneg iti 30 nga aldaw, ta makaapekto kano daytoy iti bilegna, malaksid no ibilin ti Nevada State Athletic Commission, ti kangrunaan a komision a mangisaysayangkat ti drug test kadagiti propesional a boksingero. Kayatna a sawen, ti NSAC a kas lehitimo a komision para iti boksing, saan ket a ti pagalagadan ti USADA a kasi ti kayat a mapasamak ti kampo ni Mayweather, ti masurot.

Segun ken ni WBC Presidente Don Jose Sulaiman nadalus ni Pacquiao iti ania man a droga, ken awan ti pakaabakanna no di man mapasamak ti laban ta sitatalinaed ti dayaw ni Pacquiao ken adayo nga ad-adu ti nagapuananna ngem ni Mayweather.

Kagiddan ti negosasion ti dua a kampo a pannakarisut ti susikda mainaig iti drug test ti panangibaga ni Pacquiao nga idarumna ti Golden Boy Promotions nga akin-iggem ken ni Mayweather, ken ti boksingero a mismo ken ti amana iti kaso a slander wenno panangperdi ti dayawna gapu iti panangiwarwarasda iti damag nga agus-usar daytoy iti droga a makatulong iti pisikal a bilegna iti boksing.

Kalpasan ngarud nga awan ti nagturturongan ti negosasion, kapilitan a nangbirok ni Arum ti sabali a kalaban ni Pacquiao ket ni Clottey, a taga Ghana, a naudi a nakalaban ni Cotto idi Nobiembre ti napilida.

PACQUIAO PARA DIPUTADO ITI 2010

Kabayatanna, saan laeng a ti labanna kontra ken ni Clottey ti pakabuongan iti ulo ni Pacquiao iti agdama. Adda pay met ranget a kasapulan a maipangabakna. Daytoy ti ranget iti kinadiputado iti kakaisuna a distrito ti Sarangani kontra ken ni Roy Chiongban, negosiante ken kabsat ti situtugaw a diputado a ni Rep. Erwin Chiongbian, iti eleksion inton Mayo.

Kasla man ngarud boksing ti panagkita ni Manny Pacquiao iti politika. Uray knockout ti nasaparanna manipud iti kalabanna, ni Rep. Darlene Antonino Custodio, iti eleksion iti kinadiputado iti umuna a distritoiti South Cotabato idi 2007, mamati nga adda latta sumaruno a rikus, wenno sumaruno nga atar a pangpadasanna manen a sukdalen iti kalikagumanna a titulo.

Ken kas iti labanna iti boksing, kasapulan ti napasnek ken napaut a panagsagana. Awan duaduana a nabusbuslon ita ti pirakna ngem idi 2007, nalatlatak nga adayo ken dinan kasapulan nga ipaawat ti kinapasnekna nga agserbi kadagiti kailianna. Ken kasapulanna ti nabileg a partido a mangitag-ay kenkuana. Manipud iti Kampi, ti partido ni Presidente Arroyo nga immuna a nakikappenganna, immakaren ni Pacquiao iti Nacionalista Party ni Manny Villar, a nalatlatak nga adayo ngem ti kandidato ti administrasion.

Ngem ti saludsod ditoy: Ipalubos kadi dagiti taga-Sarangani nga ipamaysa laengen ti ingungotenda a boksingero ti agbalin a politiko babaen ti panagdiputadona? Maipalagip nga awan ti adu a nangibutos kenkuana idi damona iti sumrek iti politika iti South Cotabato iti laksid ti kinalatakna ken kaadu ti pirak nga inusarna, ta kayat ti kaaduanna a kalugaranna nga iparikna a dakdakkel ti maitulong ni Pacquiao kadakuada no ituloyna nga itag-ay ti pagilian babaen ti karkarna a siglatna iti ring.

AGBOKSING LAENGEN

Rumbeng a maanag ni Pacquiao nga iti ruar ti boksing, awan ti bileg ti kinalatakna, no di man ket ar-ramaten laeng daytoy dagiti politiko ken negosiante para kadagiti bukodda a pagimbagan. Ta kas met iti padasna iti politika ti mapaspasamak iti panagartista ni Pacquiao. Iti napalabas a Metro Manila Filmfest, nailuges laeng iti box-office ti nagbidaanna a pelikula a “Wapakman.” Adda daytoy iti kutit iti listaan iti napastrekna a P750,000 iti umuna nga aldaw ti pannakaipabuyana, idinto nga agsobsobran iti milion ti sarsarunuenna a pelikula, ken nawatiwaten ti nangitarayan dagiti pelikula nga “Ang Panday” ken “Ang Darling Kong Aswang” nga agpada a nakapastreken iti nasurok a P16-million.

Mabalin a ti tsismis kadakuada ken ni Krista Ranillo a leading lady-na iti pelikula ti makaigapu iti panagsuek ti pelikulana. Maisaysayangguseng nga adda relasionda a dua, a rason pay ti nalimed a panagriri wenno nagistayan panagsina da Pacquiao ken Jinkee. Ngem uray pay awan ti intriga, naigagara man wenno saan, awan laeng ti pangnamnamaanda a pumatok iti takilia ti pelikula ni Pacquiao. Kapada laeng daytoy iti bassit-ti-napastrekna nga “Anak ng Kumander” idi 2007 nga immuna nga insalipna iti MMFF. Ta uray pay mismo a pelikula ti biagna, “Pacquiao: The Movie” a nagbidaan ni Jericho Rosales a naipabuya idi 2006, saan met a nagustuan dagiti agbuybuya.

Ken kas iti politika, awan met ti panggep ni Pacquiao nga isardeng iti pelikula. Ngem uray pay ania ti aramidenna, ti panagboksingna ti pakaggagaran unay dagiti Filipino a buyaen. Ta kasapulantayo ni Pacquiao tapno makitatayo iti raya ti init iti nalidem a kasasaad ti politika ken ti adu a parikut iti kurapsion iti gobernio ken ti nakaro a kinakurapay iti pagilian. Ni Pacquiao ti mangibagbagi iti panangikarkarigatantayo latta a bumangon iti ania man a ranget iti biag.

Agpayso nga adda dagiti pada ni Pacquiao a kampeon a Filipino, ngem adu pay a panagsanay ken nasiken a disiplina iti ring ti kasapulanda tapno maragpat no di man maartapanda ti kalidad ti maysa a boksingero a kas kenkuana.

Ngem agingga iti kaano a mamantinir ni Pacquiao ti rimatna iti boksing tapno agtalinaed iti pakaidaydayawanna a katatan-okan a boksingero iti agdama?

Daytoy a tawen ngarud ti mangibaga no agtultuloy dayta a rimat ni Pacquiao wenno lamuten laeng ni Clottey iti labanda inton Marso 13, no di man ti narugit a politika.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 11, 2010.)

ANIAT’ MAGANABTAYO ITI KATULAGAN ITI COPENHAGEN?

COPENHAGEN. Ti kabesera ti pagilian a Denmark, ken kadakkelan a siudad ti nasao a pagilian.

Nagbalin a sabong ti dila daytoy a siudad iti napalabas a lawas. Ngamin, ditoy a nagsasarak dagiti pangulo dagiti pagilian iti lubong, nabibileg, ken babassit a kas iti Filipinas, tapno pagsasaritaanda no kasano a mapasardeng ti ibabara ti lubong (ingangato ti temperaturana, a kas itay aggurigor) a mangibungbunga met iti madmadlawtayo ita a panagbalbaliw ti paniempona.

Kasano koma a marisut dagitoy a pagilian dayta a parikut a panagbalbaliw ti paniempona (climate change) ti lubong?

Nalaka laeng met ti kunada a solusion: isu ti pannakaibaba wenno panakaikabassit ti carbon emission nga ipugpug-aw dagiti pagilian iti law-ang (kas koma iti ipugpug-aw ti tambutso ti motorsiklom) nga isu ti mangpabpabara iti lubong.

Dayta ti gapuna a napan met ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo idiay Copenhagen. Kabara ti debate iti Fiipinas iti legalidad ti Martial Law iti Maguindanao idi maluktan ti negosasion para iti katulagan mainaig iti climate change idiay Copenhagen, Denmark idi Disiembre 7. Ngem sakbay a napan sadiay ti Presidente, imbabawina ti Martial Law sangapulo nga aldaw kalpasan iti deklarasion daytoy idi Disiembre 4. Iti kasta, awan koma ti pakariribukanna idiay Copenhagen a mangilawlawag met iti pakaseknan ti pagiliantayo mainaig iti daytoy a parikut iti climate change.

Kas iti kaaduanna a lider manipud kadagiti babassit a pagilian nga ad-adda nga agsagaba iti kumarkaro nga ingangato ti temperatura ti lubong, maawatanna ti kinapasnek ti isyu, a nakarkaro pay ngem iti parikutna kadagiti warlord iti Mindanao.

Global warming, kunada ti agtaltalinaed a panagbara ti lubong gapu iti kaadun dagiti greenhouse gas, kangrunaanna ti carbon, nga agdudupudopen iti law-ang a kaasitgan iti daga. Aggapu dagitoy a greenhouse gas kadagiti aramid dagiti tao kas ti panangaramat kadagiti enerhia (kas iti gasoline, krudo ken coal), panangpuor kadagiti kabakiran, ken industrialisasion kadagiti siudad.

Gapu iti karkarna a panagbaliw ti paniempona, naipapaut ken nasaknapen ti tikag kadagiti adu a lugar iti panawen ti kalgaw. Agdinakkelen ti danum iti taaw gapu iti pannakatunaw ti paset dagiti higante a yelo iti Arktiko, ket amangan no lumnedto payen ti adu a paset dagiti isla iti Pasipiko. No napudot ti panawen, napartak ti pannakasultop ti danum kadagiti kadandanuman ket no malamiisan, agsubli daytoy kadatayo a kas tudo—a no agtupak, kasla maibuyat a manglapunos kadagiti apektado a lugar.

Iti sabali a pannao, no ditay’ agsagaba iti nakato a tikag, agsagabatayo met iti nakaro a layus.

Sadiwa pay laeng iti panunottayo ti didigra nga inyeg dagiti bagyo nga Ondoy ken Pepeng a nanglayus ti dakkel a paset ti Luzon itay nabiit. Ibagbaga dagiti eksperto a maysa daytoy kadagiti nabatad nga epekto ti climate change. Iti kaudian a report ti UN, maysa ti Filipinas kadagiti 12 a pagilian a nakaro nga agpeggad gapu iti karkarna a panagbaliw ti paniempona.

Iti panagbitla ngarud ti Presidente iti taripnong idi Disiembre 19, inuyotanna dagiti amin a pagilian a pagragpinenda koma ti panangpadur-as iti ekonomia ken ti pannakasaluad ti nakaparsuaan. Daytoy met laeng ti kayat nga ipaawat dagiti lider ti nadumaduma a pagilian a nagsao sakbay kenkuana.

NAIPAKNI TI ORIHINAL A “DRAFT”?

Babaen ti immuna a “draft” ti katulagan a nanggamuluan nga insurat ti sumagmamano a delegado, nabatad ti targetda a 50% a maikissay iti agdama a carbon emission dagiti amin a pagilian agingga iti 2050. Ken sangsangkamaysada a mangibilbilin kadagiti pagilian, kangrunaanna dagiti nababaknang nga estado, nga akuen ti pakabasbasolanda iti parikut ti climate change.

Adu dagiti pagilian a kas iti Filipinas ken dagiti isla iti Pasipiko a siinanama a maaramat ti ania man koma a katulagan tapno mapilit dagiti industrialisado a pagilian a sungbatanda ti masagsagraptayo nga epekto ti global warming. Rumbeng kano koma a mangipaayda iti tulong pinansial kadagiti awan kababaelanna a pagilian a salakniban iti bagbagida, ken ti napasnek a panangikarida a kissayanda ti carbon emission kadagiti sakupda.

Ngem kalpasan ti dua a lawas (Disiembre 7 – 18) a negosasion iti nagbabaetan dagiti 194 a pagilian a karaman iti taripnong, nabukel ti katulagan nga adayo unay iti kidkiddawen dagiti environmental activist ken dagiti pagilian a kameng ti G-77, wenno babassit a pagilian, karaman ti Filipinas, a kangrunaan a maapektaran iti global warming.

Nabukel laeng ti katulagan a maawagan itan ti Copenhagen Accord, iti panagngudo ti nabara a negosiasion babaen ti kasla napilpilit a panagkaykaysa dagiti lider ti Estados Unidos, Tsina, India, Brazil ken South Africa, wenno lima a pagilian a top carbon emitter. Kayatna a sawen, imbaklaydan ti pannakaisurat ti katulagan a kayatda, iti kasta masalbar ti taripnong iti mabalin a pannakapaayna (awan ti nabukel a katulagan). Nailaksid ngarud dagiti babassit a pagilian a manipud pay iti panangrugi ti taripnong, natamingdan dagiti rumbeng a mairaman iti katulagan.

Ti ababa a pannao, saan a naglasat iti demokratiko a proseso ti pannakasukog ti katulagan, ta ti ketdi kayat ti America ti nasurot, wenno ti panangsalaknibna latta iti bukodna a pagsayaatan. Agpayso a nangikari daytoy iti pundo para kadagiti proyekto ken kampania kontra iti global warming ngem kaskasdi nga agpannuraytayo pay laeng daytoy no palubosan ti Kongreso ti America a mangiruar iti dakkel a pundo. Di met kayat ti Tsina, Brazil ken India a mangiruar iti pundo (a maited kadagiti babassit a pagilian) a mabalin a mangkissay pay ti kasapulanda a mangpadur-as iti bukodda nga ekonomiada.

Resulta: Maysa a katulagan nga awanan met iti bileg (“non-binding”), ta awan ti kabaelan daytoy a mangmandar kadagiti amin a pagilian a tungpalen daytoy; wenno, mayat laeng a pasakup dagiti sipapalubos. Nawaya ti Tsina ti kayatna nga aramiden, ken nalaka latta met nga ipapallikaw ti America iti panagpalawagna iti pagkurkuranganna iti isyu.

PINAGUSTUAN TI AMERICA TI TSINA

Agparparang a pinabus-oyan laeng ti Estados Unidos iti kayat ti Tsina a maliklikan ti pannakaituding ti targetda a limitasion iti carbon emission. No mapagnunumuan ngamin ti limitasion, addan karbengan ti UN wenno ti asino man a pannakabagi daytoy a mangsiput iti garaw ti tunggal pagilian tapno maipatungpal dayta a panggep. Pulos a di kayat ti Tsina a mabibiangan iti kayatna nga aramiden no kasta nga addanto maibaon a mangmonitor iti pagilianda.

Maipalagip nga idi damo, pilpiliten ti America ti Tsina a mangako iti responsibilidadna a kas kangrunaan a pagilian a mangipugpug-aw iti karbon, ken ipakita ti kinapudnona iti panangtamingna ti parikut. Panangiparipirip daytoy iti ugali ti Tsina a mangilemmeng dagiti napapateg nga impormasion nga adda pakainaigan ti politika wenno ekonomiada. Isu a no maminsan, mapagduduaan a nadoktor, naidalus wenno kasungani dagiti impormasion nga iruraurda a pagpiestaan ti media iti ruar ti pagilianda.

Segun iti report, pinanggep ti Tsina nga isun ti mangidaulo iti pannakasurat ti draft it maudi nga aldaw ti negosiasion, ngem gapu ta nakakamakam ni Presidente Barack Obama iti kasla naidardaras ken nailimed a taripnong ti Tsina ken uppat pay a pagilian, napilitanen a nakikompromiso ni Obama iti kayat ti Tsina tapno saan a mabainan iti imatang dagiti pagilian a mamati pay laeng iti bileg ti America kadagiti kakastoy a parikut iti lubong.

Agpayso a nailanad iti Copenhagen Accord ti kasapulan a limitasion iti carbon emission ngem awan met ti panangilawlawagna kadagiti kasapulan nga addang tapno mapilit dagiti pagilian nga agkuti tapno maliklikan ti nakaro a panagbara ti lubong. Awan man laeng ti intudingna a tawen a pagpatinggaan ti panangguduada iti porsiento ti agdama a carbon emission iti lubong.

Boluntario laeng met ti naikari a pundo a 100 a bilion a doliar, wenno awan ti pilitenna a pagilian a mangibunong iti kayatda a tulong. Mapan a 3.6 a bilion a doliar ti inkari ti America iti uneg ti tallo a tawen (2010 – 2012), a bassit laeng no maidilig iti inkari ti Japon a 11 bilion a doliar ken ti inkari ti European Union a 10.6 a bilion a doliar iti kaparehona a tawen. Ken awan met ti panangilawlawag ti katulagan no kasano a maibunong ti pundo ken no kasano ti panagbayad dagiti pagilian a makaawat kadagitoy.

POLITIKAL, SAAN KETDI A LEGAL A KATULAGAN

Maipaay ti gatad a kas tulong pinansial kadagiti kameng ti G-77. Babaen ti pundo, manamnama a maisayangkat dagiti proyekto kadagitoy a pagilian tapno masalikbayan wenno maliklikan ti tikag ken dadduma pay nga epekto ti global warming ken mabukel dagiti addang tapno makapartuat iti nadalus a pagtaudan ti enerhia.

Segun ken ni Heherson Alvarez, presidential adviser on climate change, kanunongan ti Filipinas ti Copenhagen Accord, ngem adda dagiti banag a kayatna a malawlawagan kadagiti sumaruno a negosasion. Maipakita koma ti pudpudno a datos manipud kadagiti maseknan a pagilian, maitultuloy latta ti nasaknap a konsultasion, ken agtalinaed ti panagkaykaysa dagiti pagilian iti sumarsaruno pay a negosasion tapno marisut ti di panagkikinnaawatan.

Katulagan daytoy a politikal, saan ket a legal, ta adda met dagiti pundo a naikari. Awan ngarud ti ania a rason tapno dida ituloy ti agsubli manen iti lamisaan kadagiti sumaruno a negosasion. Mapasamak ti taripnong iti kapadana a tema iti climate change iti Bonn, Germany inton Hunio ken iti Mexico City inton Disiembre 2010. Manamnama a kalpasan daytoy, maipaayanton iti kasapulan a sukog ken bileg ti Copenhagen Accord. Ngem rumbeng a partakandan ti aggaraw ta saan a sinsinan ti parikut a sangsanguenda.

Panggep dagitoy a taripnong a sukatan ti Kyoto Protocol, wenno iti immun-una a katulagan (napirmaan idi 1994) dagiti pagilian tapno maikabassit ti kaadu ti maipug-aw a karbon iti law-ang kalpasan nga agpaso daytoy inton 2012. Maipalagip a saan a nagpirma ti America iti nasao a katulagan gapu ta di met kano a napilit a mairaman dagiti padana a dadakkel a pagilian a mapilitan nga agtulnog ditoy. Ken awan panggep ti Senado ti America a manganamong iti katulagan ta maapektaran met ti adu a negosio iti pagilian, nangruna ti industria ken klase ti panagbiag ti tunggal Amerikano no ipasungalngalda ti bagida nga agtulnog. Saan ngarud a naragpat ti target ti Kyoto Protocol a kasapulan a porsiento ti pannakaibaba ti carbon emission iti intudingna a panawen.

Ngem nabukel ti Kyoto Protocol sakbay a rimmuar ti report ti Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) a mangibagbaga a kumarkaron ti panagbara iti lubong, a pinasingkedanda babaen dagiti kaudian a sientipiko a datos kas ebidensia nga indatagda iti United Nations.

Kadagitoy ngarud a panawen, dakdakkel ti rason dagiti pagilian nga agtutunos manen para iti parikut iti climate change. Ngem iti nakitatayo iti Copenhagen, sitatalinaed latta ti panagturay ti interes dagiti dadakkel a pagilian kas iti America ken Tsina. Rimmuar pay dagiti sayangguseng a saan a pudno dagiti ibagbaga ti IPCC ta adda kano pagkurkurangan dagiti ibagbagada a datos, wenno adda biddut dagiti palawag ken padtoda mainaig iti panagbaliw ti klima iti lubong iti sumaruno a 50 a tawen. Kunkunada a pammarang laeng daytoy, wenno saan a nakaro ti parikut a kas iti kayat a paruaren ti IPCC.

MASAKBAYAN TI AMIN A PARSUA TI MASEKNAN

Makita ngarud nga uray pay addan pangrugian tapno agkaykaysa dagiti pagilian para iti maymaysa a kabusor wenno parikut, kas iti climate change iti daytoy a biang, agtaltalinaed latta ti panagsisinniput dagiti agkakaribal a pagilian, ken kaskasdi a mapatpaturay ti kababalin, kultura ken epekto ti pakasaritaan ken idelohia ti tunggal maysa.

Ngem positibo ti panagkita ni Ban Ki-moon, secretary-general ti UN, iti napasamak iti Copenhagen. Segun kenkuana, mabalin nga awan ti nabukel a panagkaykaysa dagiti pagilian nangruna dagiti mangkidkiddaw iti nabilbileg a katulagan para iti climate change, ngem nasayaaten daytoy a pangrugian. Uray pay adu dagiti pagilian nga agkedked a yendorso ti katulagan, ti napateg addan nagapuanan dagiti lima a pagilian nga idauluan ti America ken Tsina tapno mangrugin nga agandar ti plano para iti agtultuloy a pannakarisut ti sangsanguentayo a parikut. Adda pay met dua a rikus ti negosasion kalpasan ti Copenhagen.

Segun ken ni Senador Loren Legarda, a timmabuno met iti taripnong iti Copenhagen a kas UN ambassador for disaster risk reduction and climate change adaptation, adda pay met nabatbati a tawen dagiti pagilian a mangbukel iti pudpudno a katulagan sakbay nga agpaso ti Kyoto Protocol.

Ngem di rumbeng nga aguray lattan dagiti pagilian iti uneg ti dayta a tawen nga agpipinnasagid. Sakbay nga agsubli manen dagiti pagilian iti lamisaan ti negosasion inton Hunio idiay Germany, ipapatida latta koma a tamingen ti parikut iti bukodda a wagas iti bukodda a sakup. Maysa ditoy ti panangpanday latta dagiti bukodda a lehislatura kadagiti nabilbileg a linteg para iti pannakasalaknib ti kakaisuna a lubongtayo. Ken ti amin a panagtignay dagiti gobierno, diktador man wenno demokratiko, ipangpangrunada latta koma ti epekto dagiti aramidenda iti nakaparsuaan.

Uray babassit dayta nga addang, no agkaykaysa dagiti pagilian a mangrisut ti parikut, dakkel la ketdi ti magapuananda.

Apay ketdin a saan? Ti masakbayan ti amin a parsua ti maseknan ditoy, uray sadino a pagilian. No madadael ti kakaisuna a planetatayo, anianto pay ti serserbi dagiti nadur-asen a sibilisasiontayo?

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 4, 2010.)