NAGANGGANAS KADI DITOY FILIPINAS?

ANIA kadi ti kasamayan a wagas a pangawis kadagiti turista a pumasiar ditoy?

No koma produkto ti Filipinas, adda napintas a galadna. Ngem, ne, adda met ‘tay madi.

Napintas a pangguyugoy dagiti agkakangayed a pagdigosan a baybay, nabuslon a parabur ti nakaparsuaan, ti kinalukay ti rikna dagiti umili a mangpasangbay kadagiti agdagus, ken ti karkarna ti kinabulos ti panagis-isem ni Pinoy uray kasano a rigat ti biag.

Ngem ti rigatna, isu latta met a karurugakan ken karurugitan iti sangalubongan ti kangrunaan nga eropuerto ti pagilian, kaskasdi a bumbumlad iti imatangtayo dagiti ladawan ti nakaro a kinakurapay, kas iti parikut kadagiti iskuater, agsasanggala a trapiko, kaawan disiplina dagiti motorista, ken dagiti opisial ti gobierno, di marisrisut a panagadu ti kaso ti kidnapping ken panagtakaw iti kotse, terorismo ken nasaknap a pannakailako dagiti ilegal a droga.

Dakkel ngarud a karit ti asino man ti mangidiaya kadagiti kunatayo a napipintas a galad ti pagilian kadagiti maseknan a turista. Iti biang ti Department of Tourism (DoT), kasapulan laeng ti maysa a nabileg nga estratehia iti promosion ken marketing tapno naregta latta ti turismo. Iti daytoy nga agpang a makuna a nagballigi ti napalabas nga administrasion babaen ti nalatak nga islogan daytoy a “WOW Philippines” nga inrusuat ni dati a DoT Secretary ken nag-Senador Richard Gordon. Naglatak daydi a programa, ta rimmegta uray pay ti lokal a turismo.

Ngem gapu ta nagbaliwen ti administrasion, napanunotda a sukatan ti nasao nga islogan. Kayatda ngarud a tamingen ti pannakapadur-as ti turismo iti bukodda nga istilo ken wagas.

Idi damo, sinukatanda ti “WOW” iti “Pilipinas Kay Ganda,” ngem napasabtan daytoy iti adu a pananguyaw isu a nadagdagus a kineltayda sakbay a naaddaan iti anges. Ta kasano met, malaksid a kaarngi daytoy ti Umagang Kay Ganda a programa ti ABS-CBN, konopiada ti desinio daytoy iti immun-una a desinio a pinartuat dagiti taga-Poland para iti bukodda met a turismo.

Kalpasan ti makatawen, adda manen inaramidda nga islogan ken desinio para iti turismo. Daytoy ti “It’s More Fun in the Philippines,” a kas panangpadas met n kabarbaro a DoT Secretary Ramon Jimenez Jr., a mangipamuspusan iti nadaras a pannakaital-o iti turismo ti pagilian. Sungbatan kano daytoy nga islogan ti saludsod nga “Apay a rumbeng a mapanka iti Filipinas?”

Ngem iti laksid ti kaawan ti islogan ti DoT itay napan a tawen, wenno manipud Enero agingga Oktubre 2011, immabot iti 3.2 milion dagiti turista nga aggapu iti sabsabali a pagilian, nangatngato daytoy iti 12 porsiento wenno manipud iti 2.85 milion iti kapadana a panawen, segun iti rekord ti DoT.

Babaen ti baro nga islogan, mangnamnama unay ti DoT a mapasangpetna ditoy ti 4.2 milion a turista iti daytoy a tawen, ken 10 milion a turista inton madanon ti 2016. Nalaka kano a magun-od ti targetda kalpasan ti napartak a panaglatak ti islogan kadagiti agus-usar iti Internet, apaman a rimmuar daytoy idi Enero 6.

Trending Topic iti Tweeter

Nagbalin daytoy a maysa kadagiti kangrunaan a trending topic iti Twitter. Wen, ta kaaduanna dagiti Filipino, ken uray pay kadagiti gangganaet, a rimmaman a nangipeksa iti karirikna ken kapanunotanda babaen ti social media, ti nangilanad dagiti ammoda a rason a naragsak ti umay iti Filipinas, wenno ania dagiti magustuanda iti pagilian ken dagiti umilina.

Segun ken ni Jimenez, epektibo ti pannakaaramat ti Internet ta am-ammo ti pagilian a kas sentro dagiti social media iti lubong. Daytoy ngarud ti dakkel a nakatulong iti nagun-od daytoy a nangato a trending. Saanen a nagrigat pay ngarud ti DoT a nangipamuspusan tapno mapagpapatangan daytoy iti media.

Kadagiti naayatan iti baro nga islogan, ibagbagada a nalaka a makaawis daytoy ti ti imatang dagiti maseknan, ken adu ti pagturonganna dagiti naaramat a balikas. Ta saan laeng a maiturong daytoy iti kinaragsak dagiti lugar a mapasiar dagiti turista ditoy no di pay ket iti aminen a rason no apay a naragsak ti agtalinaed ditoy, a kas koma kadagiti makan, ti kalalainganna a klima, naisem nga umili, nabaknang a kultura, ken dagiti orihinal a kapanunotan dagiti Pinoy (kas kadagiti dancing inmates iti Cebu). Adda daytan iti tunggal Filipino a mangnayon pay iti ibagana para iti pagilianna.

Nairuangan ngarud ti makaparegta a debate iti amin a suli ti lubong a pakasarakan kadagiti Filipino, ken kadagiti gangganaet a mangisaksakit ken adda pakaseknanda iti pagilian, no ania ti kasayaatan a wagas tapno maguyugoy dagiti turista a dumayo ditoy.

Ken gapu met laeng iti isyu, timpuar ti panagayat dagiti Filipino iti katkatawa. Inaramidda daytoy a pagkakatawaan ken mangrayray-aw iti bagbagida, uray pay pakauyawan daytoy ti gobierno ken dagiti padada a Filipino. Daytoy ngarud ti rason a nagwaras a kasla apuy ti kinalatak ti islogan.

No adda ngarud dagiti naayatan iti baro nga islogan, adda met dagiti saan a mapnek iti daytoy.

Adda dagiti nagaramid iti bukodda a serye dagiti ladawan mainaig iti islogan a nakaiparangan no apay a naragsak wenno naganas unay ditoy Filipinas. Ngem ad-adda a naglatak dagiti panguyaw a ladawan a kas koma iti panangipakitada iti maysa a lalaki iti videoke bar a mangikankanta iti “My Way” a nakapsionan iti “Death by ‘My Way’: It’s More Fun…” wenno panangiladawan kadagiti parikut ti pagilian nga addaan kadagiti sumaganad a kapsion: “Traffic. It’s more fun in the Philippines;” “Pollution. It’s more fun the Philippines;” “Robberies. It’s more fun in the Philippines”.

Kadagiti saan a mapnek, kaykayatda pay laeng ti dati nga islogan a “Wow Philippines” ta naglataken daytoy ken nadardarasen a mangiladawan iti kababalin ti pagilian iti agpang ti turismo. Mabalin a mayabay daytoy kadagiti naballigi met nga islogan dagiti kaarrubatayo a pagilian a kas ti “Incredible India,” “Amazing Thailand” ken “Malaysia Truly Asia.”

Ngem uray ania ti sawenda, nagun-od ti DoT ti kayatda a mapasamak: ti panaglatak a dagus ti konsepto. Segun ken ni Jimenez, maysa daytoy a kampania a maaramat dagiti umili saan laeng a kas medium wenno instrumento iti pannakaital-o ti  mensahe no di pay ket isudan a mismo ti linaon ti mensahe. Adda ngaruden kadagiti Filipino no kanunonganda ti kampania ket tumulongda a mangtun-oy ti arapaap ti gobiernotayo a mangawid ditoy ti kadakkelan a bingay dagiti turista nga agpasiar iti Asia. 

Naiget ti panangkiddaw ni Jimenez kadagiti saan a mapnek iti baro nga isloganda a liklikanda nga ikkan iti abut ti kampaniada tapno di madadael daytoy. Tumulong ketdi koma dagiti kritiko iti ania man a wagas a kabaelanda a mangital-o iti nagan ti pagilian. Di rumbeng a marukod ti kababaelan ti maysa nga advertising campaign nga awan ti naan-anay a pannakaawat ti sibubukel a konsepto daytoy no di laeng ti pisikal a pannakaiparang ti islogan ken desinio.  

Ngem no adalentayo ti sibubukel a panggep ti DoT, di rumbeng nga agsadag laeng daytoy iti promosion ken marketing. Dakkel a kasapulan pay ditoy no ania ti kalidad ti produkto (ti pagilian a kas tourist destination), ken naan-anay nga impraestruktura.

Segun ken ni dati a DoT Secretary Gemma Cruz Araneta, ti kinasayaat ti maysa a marketing campaign ket isu met laeng ti kinasayaat ti produkto. Tapno epektibo ngarud ti ania man nga islogan para iti daytoy, rumbeng a  buyogan iti pannakaipatakder ti naan-anay ken nadalus a pasilidad a kas ti eropuerto, pantalan, kalsada, ken pagdagusan. Rumbeng pay a dagiti lugar ket iparangarangda no ania ti naisabsabali iti pagiliantayo, kayatna a sawen, orihinal a Pinoy, ken dagiti turista, pasangbayen met dagiti umili a pudpudno a mangipampannakkel iti pagiliand. Kangrunaanna, rumbeng a maikaritayo a masaluadantayo ti karadkad dagiti turista, a mailisi dagitoy iti ania man a krimen, terorismo ken naalas nga aramid a mangdadael laeng iti imahe ti pagiliantayo.

Mabuyogan iti Mayannatup a Proyekto

No maiturong laeng ti kampania iti turismo iti kinapintas ken kinalatak ti islogan nga awan met ti kabuyogna a panagdur-as ti impraestruktura iti pagilian, mayarig man daytoy iti maysa a boksingero nga addaan kadagiti agkakasiglat a PR ken nakaro pay ti kinalawatna a mangibidbida iti kinasaiglatna iti ring, ngem no mapan met iti pudpudno a laban, nakapuy met gayam nga aglisi kadagiti danog ti kalabanna. Sayang laeng ti amin.

No adda man ngarud naitulong ti isyu, malaksid nga addan pagrubuatan ti DoT para iti programada iti turismo, isu ti pannakaipaay iti gundaway dagiti Filipino a mangamiris iti bagbagida, a kas umili, a kas kameng ti puli, iti kultura ken pakasaritaanda, ken makitada nga iti laksid ti nakaro a kurapsion ti gobierno, ti narikut a politika, kinarugit ti aglawlaw, iti kaadu ti awanan iti trabaho ken pagtaengan, adda latta dagiti rason tapno agragsak dagitoy.

Ti panaguraytayo ngarud manen no ania ti sumaruno nga addang ti gobierno, no ania manen ti ikarina a pagsayaatan, kalpasan ti adun a programana, dayta ti maysa pay a pagtaudan ti pakaray-awantayo. It’s more fun in the Philippines.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 23, 2012.)

ANIA, MAUDIN A BARO A TAWENTAYO?

SAAN a kas kadagiti simmangsangbay a tawen, naisabsabali man ti panangur-uray ti adu a tattao iti tawen 2012 uray pay kadagiti agnaed kadagiti nararang-ay a pagilian a kas iti Estados Unidos ta dagiti agamakda a sumangbay daytoy. Ala, adda met ketdi dagiti agganat unay a dumtengen daytoy tapno maputeden dayta a panagamak.

Ti man maibagbaga a kanibusananen ti lubong iti agsasabali a wagas ti kayatko a sawen. Adda ngamin dagiti padto a naibatay kano iti Biblia, dadduma a dokumento, ken garaw dagiti planeta a mapasamak ti maysa a dakkel a didigra iti daytoy a tawen. Ket no ti kalendario ti Maya (maysa a duduogan a puli iti Central America) ti pagibasaran, mapasamak daytoy inton Desiembre 21, 2012. Wen, iti daytoy a tawen.

Ket no bilang nga agpayso dayta, daytoy kadin ti maudi a tawentayo ditoy lubong? Ngem pudno kadi met ti panangipadto ti nasao a kalendario iti nakaal-alingget a paggibusan ti lubong iti nadakamat a petsa?

Aggapu ti Maya calendar manipud iti naduktalanda a tableta a bato a karaman dagiti banag a nabati ti nagpukawen a sibilisasion dagiti Maya a masarakan iti rehion ti Tortuguero, Mexico. Nailanad kano iti nasao a kalendario ti paggibusan iti naatiddog a panagbilang dagiti aldaw iti maysa a panawen (Mesoamerican Long Count calendar) dagiti Maya nga agngudo iti kada 5,125 a tawen. Segun kadagiti nangsumar iti daytoy, mapasamak daytoy iti 2012.

Nairanrana iti 2012?

Adda ngarud dagiti agkuna a kasla nairanrana a maigiddan ditoy ti panagsisimpa met dagiti planeta iti law-ang ket no sumaren wenno anagen dagiti astrologo babaen dagiti pormulario dagiti numero nga us-usarenda, agtinnag met daytoy iti 2012. Adda pay ibagbagada a maysa a planeta, ti Planet X wenno Niburu, nga agturong iti direksion ti planetatayo ngem padaplisanna laeng daytoy no mabatoganna daytoy iti isu met laeng a tawen. Makalisi ti planetatayo ngem agresulta met daytoy iti panagtinnag dagiti dadakkel a bato a paset ti planeta ken ti panagsuek ti “pole” ti Daga, wenno ti masasao a pagungtuan ti planeta iti Amianan ken Abagatan a kasla nakaisulbongan ti nalinteg a banag a pagrikusanna (“axis”), ngem buyogan daytoy ti nakaam-amak a panagbaliw ti klima, kas koma ti pannakatunaw dagiti dadakkel a yelo iti North Pole.

Inaramat ni Frank Waters daytoy a kapanunotan manipud iti pammadto dagiti Maya iti naglatak idi dekada 70 a librona a Mexico Mystique: The Coming Sixth World of Consciousness. Ditoy nga inlanadna ti maysa a dakkel a didigra a mangdadael ti daan a lubong, ket maysa a baro a lubong ti tumpuar manipud iti lugarna.

Ngem no ni Anthony Aveni (autor ti The End of Time; The Maya Mystery of 2012) ti patientayo, saan ketdi a ti pannakarunaw ti daga ti maipdpadto no di ket ti panaggibus ti maysa a panagsirkulo ti maysa a panawen a nailanad ti kalendario (kas koma iti Maya calendar). Kayatna a sawen, mangrugi manen ti umuna nga aldaw (Day One) apaman nga agserrra ti daan a kalendario. Awan dumana daytoy ti idadateng ti Baro a Tawen kalpasan ti panagpaso met manen ti maysa a tawen.

Sabagay, masapul ti nauneg a panammatitayo iti nailanad iti Maya calendar. Ngem dayta met ti rigatna iti pammati, uray saanen a pudno wenno awan ti nabatad a pannakailawlawagna ken ebidensia, maawat latta dayta a banag iti panunottayo. No ngarud pudno wenno saan ti ibagbaga ti kalendario, wenno nairanrana laeng dagiti didigra a mapasamak iti aglawlawtayo ken iti law-ang, dayta ti rumbeng a mapaneknekan iti daytoy a tawen.

Kasla Pelikula

Ngem ti nakaay-ayat ketdi ditoy, nagadu ti mamati. Nangruna laeng unay idi maipabuya kadagiti pagsinean idi 2009 ti pelikula a “2012” nga indirhe ni Roland Emmerich. Ad-addan a nariing ti interes dagiti tattao iti apokalipto wenno paggibusan ti lubong. Nailanad ngamin iti pelikula ti pannakapasamak ti dakkel a didigra a manggibus ti lubong. Ngem nupay naadaw ti estoria iti Maya calendar, makuna a science fiction laeng daytoy wenno partuat laeng ti imahinasion dagiti nagsurat.

Ngem nagbunga met daytoy ti ad-adu pay a kapanunotan ken teoria mainaig iti apokalipto a nagwaras iti media ken ti Internet, kaaduanna iti masarakan kadagiti manangallilaw a panid kadagiti website; sabali pay dagiti mano ditan a bideo a naipaskil iti YouTube. Adda pay dagiti nabukel kano a Survival Group iti Europa, Canada ken Estados Unidos a mangisagana iti bagbagida tapno maisalakanda para iti sumangbay a dakkel a didigra.

Malaksid pay iti direkta nga ibagbaga ti Maya calendar a paggibusan ti lubong, adu pay dagiti kapadana a padto a kaaduanna nga inturongda ti pannakapasamakna iti daytoy met laeng a tawen tapno maipasurot iti naglataken a padto dagiti Maya. Kas koma iti panagbettak ti higante a nalabaga a bituen a Betelgeuse a kunaen dagiti sientipiko nga umadanin ti panagpaso ti biagna, ket dumanon ditoy dagiti pasetna a manggabur kadatayo. Ngem segun met laeng dagiti eksperto, saan ketdi a bumtak daytoy no di ket aglaned a kas dagiti natayen a bituen wenno planeta.

Pagamkan pay ti panagdisso ti dakkel nga asteroid a kas iti napasamak idi panawen dagiti dinosaur. Ngem agingga a saan nga ibaga ti National Aeronautics and Space Administration (NASA) wenno dagiti eksperto a dumanon daytoy iti sakuptayo a law-ang, awan ti kasta a mapasamak. Segun iti naudi a pakdaar ti ahensia, awan a pulos ti makitada uray bassit a bato nga agturong iti direksion ti daga. Sabali pay ti ibagbagada a solar storm, wenno ti nakaro a panagpudot ti darang ti init, kas iti nailanad iti maysa a report ti National Academy of Sciences idi 2008. Mangdadael kano daytoy iti amin a pagtaudan ti enerhia iti daga. Wenno ti panaggaraw ti bugas (core) wenno kaunegan a paset ti daga ken ti kasla nayabungot nga ules iti rabawna (mantle) a pagtaudan ti nakaro a gravity. Mapapati a mangbaliw daytoy iti rupa ti planetatayo a kas iti nadakamat iti pelikula a “2012.” Mabalin a pagtaudan daytoy iti dakkel a ginggined, ti panagsasaruno a panagbettak dagiti bulkan, ken layus nga agpaut iti 100 nga aldaw.  

Panangsakup Dagiti Alien

Adda pay mangibagbaga a sumangpet kano dagiti intelihente a parsua nga aggapu iti sabali a planeta, wenno alien, nga umay mangsakup kadatayo. Dayta, a, no agbataytayo kadagiti ladawan nga imparang ti maysa a diario a mangipakpakita ti dakkel nga spaceship a nasalaw ti higante a teleskopio. Mapasamak kano pay ita a tawen ti Gubat a Nuklear. Ngem malaksid iti ikarkarit ti North Korea ken Iran, awan pay met makita a rason dagiti nabibileg a pagilian nga aramaten daytoy kadagiti kalabanda. Sumangbayto kano pay ti dakkel a peste wenno epidemia a nakarkaro pay ngem iti SARS wenno bird flu.

Uray pay ngarud dagiti astrologo a Tsino, rimmaman metten ti panangiladawan ti 2012 a kas nalidem a tawen. Kunada man a ti 12-a-bulan a panawen a mangrugi inton Enero 23 (Chinese New Year) ket pamungayanan met ti panagturay ti nangisit a water dragon a mangitunda kadatayo kadagiti nakabutbuteng ken di mapakpakadaan a pasamak.

Ngem ketdi, awan laeng dumana dagitoy a padto iti napasamak a panagsukat ti milenio idi 2000 wenno Y2K. Adda agkuna a kanibusananen daytoy ti lubong ta panangrugi kano metten daytoy iti panagturay ti Anticristo. Wenno ti idadateng ti Haley’s Comet idi 1910 a nangipagarupanda a pagilasinan daytoy iti panaggibusen ti lubong. Ken adu pay dagiti damag a dagiti lider dagiti kulto a mangipadto iti panaggibus ti lubong iti partikular a petsa iti ania ditan a tawen, ngem awan met napasamak a kasta a nakadismayaan la unay dagiti kamengda.

Napartak ti NASA a nanguyaw dagitoy a padto mainaig iti panaggibus ti lubong, partikular dagiti naitumpong a mapasamak iti daytoy a tawen. Kas pagarigan, iti kunkunada a planeta a Niburu a mangsalbag iti Daga, awan kano ti kasta a planeta a masarakan ti kabibilegan a teleskopio ti ahensia iti law-ang. Ket no bilang ta agbaliw ti polarity, wenno direksion ti North Pole ken South Pole, mapasamak laeng daytoy maysa  a daras iti uneg ti 400,000 a tawen, ken saan kano pay a mapasamak daytoy iti kaasitgan a masakbayan, ken saan kano met a delikado iti Daga ti kastoy a senario. Ken kamaudiananna, eksaherasion wenno manaynayonan laeng kano ti report mainaig iti solar storm.   

Awan ti Pagbatbatayanna

Ken iti laksid ti panaglatak ti Maya calendar, ad-adu ketdi dagiti eksperto a mangkontra iti daytoy. Segun ken ni Stephen Houston, propesor ti antropolohia iti Brown University ken espesialista iti Maya hieroglyphics, awan ti nabatad nga ibagbaga dagiti sinurat dagiti Maya a panaggibus ti lubong. Wenno awan ketdi ti pagbatbatayanna dagitoy a padto ti apokalipto iti Disiembre 21, 2012. Nalawag ngarud nga opinion laeng daytoy dagiti nagadal met kadagiti kalendario a kas panangiparangda daytoy kadagiti sinuratda a libro, ngem iti rigatna, segun met laeng ken ni Houston, inaramat metten dagiti tattao dagiti senario nga agtaud iti mitolohia wenno saosao a pangidalananda iti riknada iti agdama a narikut a panawen.

Nairuruam ngamin dagiti dadduma a mamati iti kinasirib iti sariugma a mangipadto ti sumangbay a panawen, ken nangnangruna nga interesadoda iti panaggibus ti lubong a paggargarawanda. Ket dagitoy met makunkuna a padto ti kaay-ayo a pagpiestaan dagiti kameng ti media ken ti lubong ti pelikula. Kasla napudot a bibingka a malako no daytoy ti topikoda, ta adda rekadona a pammutbuteng, aglalaok a pilosopia ken pammati wenno relihion.

Ngem apay ngarud a nawaras latta dagiti kakastoy a kapanunotan no kaaduanna met ti palso? Kaaduanna ketdi dagitoy a padto iti mapagkakatawaan laeng gapu iti kinaimposibleda. Nalabit daytoy ti rason nga adu la unay ti mairayo a mangtutop dagiti kastoy nga estoria.

Ngem segun ken ni Kathryn Reese-Taylor, propesor ken direktor ti Department of Archaeology iti University of Calgary (Canada), paseten ti kultura iti adu a puli ti agipadto iti apokalipto nga adda pakainaiganna iti relihion, politika, ekonomia ken nakaparsuaan. Kayatna a sawen, saan a ti kaadanan a sibilisasion dagiti Maya ti pudpudno a nagipadto laeng ti apokalipto iti 2012 no di ket dagiti met laeng tattao iti agdama.

No adda man ketdi pudno a panaggibus ti lubong, dayta, a, no agbataytayo kadagiti panagukisok ken panagadal dagiti sientipiko, daytoy ti karit iti nakaparsuaan gapu iti climate change wenno panagbaliw ti panawen, a pagtaudan ti nakaro a panagbara ti lubong (global warming). Daytoy ti rumbeng a pakaseknantayo, ta marikna ken maimatangantayo ti epekto daytoy, ket gapu ta ti tao met laeng ti kangrunaan a makaigapu iti daytoy, adda ngarud kabaelan ti asino man nga indibidual, institusion ken gobierno a manglapped iti daytoy.

Iti agdama, ti krisis ti nakaparsuaan ti makuna a pudno a pagtaudan ti paggibusan ti lubong. Ken sierto la ketdi a di mapasamak daytoy ita a 2012.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 16, 2012.)