SAAN a kas kadagiti simmangsangbay a tawen, naisabsabali man ti panangur-uray ti adu a tattao iti tawen 2012 uray pay kadagiti agnaed kadagiti nararang-ay a pagilian a kas iti Estados Unidos ta dagiti agamakda a sumangbay daytoy. Ala, adda met ketdi dagiti agganat unay a dumtengen daytoy tapno maputeden dayta a panagamak.
Ti man maibagbaga a kanibusananen ti lubong iti agsasabali a wagas ti kayatko a sawen. Adda ngamin dagiti padto a naibatay kano iti Biblia, dadduma a dokumento, ken garaw dagiti planeta a mapasamak ti maysa a dakkel a didigra iti daytoy a tawen. Ket no ti kalendario ti Maya (maysa a duduogan a puli iti Central America) ti pagibasaran, mapasamak daytoy inton Desiembre 21, 2012. Wen, iti daytoy a tawen.
Ket no bilang nga agpayso dayta, daytoy kadin ti maudi a tawentayo ditoy lubong? Ngem pudno kadi met ti panangipadto ti nasao a kalendario iti nakaal-alingget a paggibusan ti lubong iti nadakamat a petsa?
Aggapu ti Maya calendar manipud iti naduktalanda a tableta a bato a karaman dagiti banag a nabati ti nagpukawen a sibilisasion dagiti Maya a masarakan iti rehion ti Tortuguero, Mexico. Nailanad kano iti nasao a kalendario ti paggibusan iti naatiddog a panagbilang dagiti aldaw iti maysa a panawen (Mesoamerican Long Count calendar) dagiti Maya nga agngudo iti kada 5,125 a tawen. Segun kadagiti nangsumar iti daytoy, mapasamak daytoy iti 2012.
Nairanrana
iti 2012?
Adda ngarud dagiti agkuna a kasla nairanrana a maigiddan ditoy ti panagsisimpa met dagiti planeta iti law-ang ket no sumaren wenno anagen dagiti astrologo babaen dagiti pormulario dagiti numero nga us-usarenda, agtinnag met daytoy iti 2012. Adda pay ibagbagada a maysa a planeta, ti Planet X wenno Niburu, nga agturong iti direksion ti planetatayo ngem padaplisanna laeng daytoy no mabatoganna daytoy iti isu met laeng a tawen. Makalisi ti planetatayo ngem agresulta met daytoy iti panagtinnag dagiti dadakkel a bato a paset ti planeta ken ti panagsuek ti “pole” ti Daga, wenno ti masasao a pagungtuan ti planeta iti Amianan ken Abagatan a kasla nakaisulbongan ti nalinteg a banag a pagrikusanna (“axis”), ngem buyogan daytoy ti nakaam-amak a panagbaliw ti klima, kas koma ti pannakatunaw dagiti dadakkel a yelo iti North Pole.
Inaramat ni Frank Waters daytoy a kapanunotan manipud iti pammadto dagiti Maya iti naglatak idi dekada 70 a librona a Mexico Mystique: The Coming Sixth World of Consciousness. Ditoy nga inlanadna ti maysa a dakkel a didigra a mangdadael ti daan a lubong, ket maysa a baro a lubong ti tumpuar manipud iti lugarna.
Ngem no ni Anthony Aveni (autor ti The End of Time; The Maya Mystery of 2012) ti patientayo, saan ketdi a ti pannakarunaw ti daga ti maipdpadto no di ket ti panaggibus ti maysa a panagsirkulo ti maysa a panawen a nailanad ti kalendario (kas koma iti Maya calendar). Kayatna a sawen, mangrugi manen ti umuna nga aldaw (Day One) apaman nga agserrra ti daan a kalendario. Awan dumana daytoy ti idadateng ti Baro a Tawen kalpasan ti panagpaso met manen ti maysa a tawen.
Sabagay, masapul ti nauneg a panammatitayo iti nailanad iti Maya calendar. Ngem dayta met ti rigatna iti pammati, uray saanen a pudno wenno awan ti nabatad a pannakailawlawagna ken ebidensia, maawat latta dayta a banag iti panunottayo. No ngarud pudno wenno saan ti ibagbaga ti kalendario, wenno nairanrana laeng dagiti didigra a mapasamak iti aglawlawtayo ken iti law-ang, dayta ti rumbeng a mapaneknekan iti daytoy a tawen.
Adda ngarud dagiti agkuna a kasla nairanrana a maigiddan ditoy ti panagsisimpa met dagiti planeta iti law-ang ket no sumaren wenno anagen dagiti astrologo babaen dagiti pormulario dagiti numero nga us-usarenda, agtinnag met daytoy iti 2012. Adda pay ibagbagada a maysa a planeta, ti Planet X wenno Niburu, nga agturong iti direksion ti planetatayo ngem padaplisanna laeng daytoy no mabatoganna daytoy iti isu met laeng a tawen. Makalisi ti planetatayo ngem agresulta met daytoy iti panagtinnag dagiti dadakkel a bato a paset ti planeta ken ti panagsuek ti “pole” ti Daga, wenno ti masasao a pagungtuan ti planeta iti Amianan ken Abagatan a kasla nakaisulbongan ti nalinteg a banag a pagrikusanna (“axis”), ngem buyogan daytoy ti nakaam-amak a panagbaliw ti klima, kas koma ti pannakatunaw dagiti dadakkel a yelo iti North Pole.
Inaramat ni Frank Waters daytoy a kapanunotan manipud iti pammadto dagiti Maya iti naglatak idi dekada 70 a librona a Mexico Mystique: The Coming Sixth World of Consciousness. Ditoy nga inlanadna ti maysa a dakkel a didigra a mangdadael ti daan a lubong, ket maysa a baro a lubong ti tumpuar manipud iti lugarna.
Ngem no ni Anthony Aveni (autor ti The End of Time; The Maya Mystery of 2012) ti patientayo, saan ketdi a ti pannakarunaw ti daga ti maipdpadto no di ket ti panaggibus ti maysa a panagsirkulo ti maysa a panawen a nailanad ti kalendario (kas koma iti Maya calendar). Kayatna a sawen, mangrugi manen ti umuna nga aldaw (Day One) apaman nga agserrra ti daan a kalendario. Awan dumana daytoy ti idadateng ti Baro a Tawen kalpasan ti panagpaso met manen ti maysa a tawen.
Sabagay, masapul ti nauneg a panammatitayo iti nailanad iti Maya calendar. Ngem dayta met ti rigatna iti pammati, uray saanen a pudno wenno awan ti nabatad a pannakailawlawagna ken ebidensia, maawat latta dayta a banag iti panunottayo. No ngarud pudno wenno saan ti ibagbaga ti kalendario, wenno nairanrana laeng dagiti didigra a mapasamak iti aglawlawtayo ken iti law-ang, dayta ti rumbeng a mapaneknekan iti daytoy a tawen.
Kasla Pelikula
Ngem ti nakaay-ayat ketdi ditoy, nagadu ti mamati. Nangruna laeng unay idi maipabuya kadagiti pagsinean idi 2009 ti pelikula a “2012” nga indirhe ni Roland Emmerich. Ad-addan a nariing ti interes dagiti tattao iti apokalipto wenno paggibusan ti lubong. Nailanad ngamin iti pelikula ti pannakapasamak ti dakkel a didigra a manggibus ti lubong. Ngem nupay naadaw ti estoria iti Maya calendar, makuna a science fiction laeng daytoy wenno partuat laeng ti imahinasion dagiti nagsurat.
Ngem nagbunga met daytoy ti ad-adu pay a kapanunotan ken teoria mainaig iti apokalipto a nagwaras iti media ken ti Internet, kaaduanna iti masarakan kadagiti manangallilaw a panid kadagiti website; sabali pay dagiti mano ditan a bideo a naipaskil iti YouTube. Adda pay dagiti nabukel kano a Survival Group iti Europa, Canada ken Estados Unidos a mangisagana iti bagbagida tapno maisalakanda para iti sumangbay a dakkel a didigra.
Malaksid pay iti direkta nga ibagbaga ti Maya calendar a paggibusan ti lubong, adu pay dagiti kapadana a padto a kaaduanna nga inturongda ti pannakapasamakna iti daytoy met laeng a tawen tapno maipasurot iti naglataken a padto dagiti Maya. Kas koma iti panagbettak ti higante a nalabaga a bituen a Betelgeuse a kunaen dagiti sientipiko nga umadanin ti panagpaso ti biagna, ket dumanon ditoy dagiti pasetna a manggabur kadatayo. Ngem segun met laeng dagiti eksperto, saan ketdi a bumtak daytoy no di ket aglaned a kas dagiti natayen a bituen wenno planeta.
Pagamkan pay ti panagdisso ti dakkel nga asteroid a kas iti napasamak idi panawen dagiti dinosaur. Ngem agingga a saan nga ibaga ti National Aeronautics and Space Administration (NASA) wenno dagiti eksperto a dumanon daytoy iti sakuptayo a law-ang, awan ti kasta a mapasamak. Segun iti naudi a pakdaar ti ahensia, awan a pulos ti makitada uray bassit a bato nga agturong iti direksion ti daga. Sabali pay ti ibagbagada a solar storm, wenno ti nakaro a panagpudot ti darang ti init, kas iti nailanad iti maysa a report ti National Academy of Sciences idi 2008. Mangdadael kano daytoy iti amin a pagtaudan ti enerhia iti daga. Wenno ti panaggaraw ti bugas (core) wenno kaunegan a paset ti daga ken ti kasla nayabungot nga ules iti rabawna (mantle) a pagtaudan ti nakaro a gravity. Mapapati a mangbaliw daytoy iti rupa ti planetatayo a kas iti nadakamat iti pelikula a “2012.” Mabalin a pagtaudan daytoy iti dakkel a ginggined, ti panagsasaruno a panagbettak dagiti bulkan, ken layus nga agpaut iti 100 nga aldaw.
Ngem ti nakaay-ayat ketdi ditoy, nagadu ti mamati. Nangruna laeng unay idi maipabuya kadagiti pagsinean idi 2009 ti pelikula a “2012” nga indirhe ni Roland Emmerich. Ad-addan a nariing ti interes dagiti tattao iti apokalipto wenno paggibusan ti lubong. Nailanad ngamin iti pelikula ti pannakapasamak ti dakkel a didigra a manggibus ti lubong. Ngem nupay naadaw ti estoria iti Maya calendar, makuna a science fiction laeng daytoy wenno partuat laeng ti imahinasion dagiti nagsurat.
Ngem nagbunga met daytoy ti ad-adu pay a kapanunotan ken teoria mainaig iti apokalipto a nagwaras iti media ken ti Internet, kaaduanna iti masarakan kadagiti manangallilaw a panid kadagiti website; sabali pay dagiti mano ditan a bideo a naipaskil iti YouTube. Adda pay dagiti nabukel kano a Survival Group iti Europa, Canada ken Estados Unidos a mangisagana iti bagbagida tapno maisalakanda para iti sumangbay a dakkel a didigra.
Malaksid pay iti direkta nga ibagbaga ti Maya calendar a paggibusan ti lubong, adu pay dagiti kapadana a padto a kaaduanna nga inturongda ti pannakapasamakna iti daytoy met laeng a tawen tapno maipasurot iti naglataken a padto dagiti Maya. Kas koma iti panagbettak ti higante a nalabaga a bituen a Betelgeuse a kunaen dagiti sientipiko nga umadanin ti panagpaso ti biagna, ket dumanon ditoy dagiti pasetna a manggabur kadatayo. Ngem segun met laeng dagiti eksperto, saan ketdi a bumtak daytoy no di ket aglaned a kas dagiti natayen a bituen wenno planeta.
Pagamkan pay ti panagdisso ti dakkel nga asteroid a kas iti napasamak idi panawen dagiti dinosaur. Ngem agingga a saan nga ibaga ti National Aeronautics and Space Administration (NASA) wenno dagiti eksperto a dumanon daytoy iti sakuptayo a law-ang, awan ti kasta a mapasamak. Segun iti naudi a pakdaar ti ahensia, awan a pulos ti makitada uray bassit a bato nga agturong iti direksion ti daga. Sabali pay ti ibagbagada a solar storm, wenno ti nakaro a panagpudot ti darang ti init, kas iti nailanad iti maysa a report ti National Academy of Sciences idi 2008. Mangdadael kano daytoy iti amin a pagtaudan ti enerhia iti daga. Wenno ti panaggaraw ti bugas (core) wenno kaunegan a paset ti daga ken ti kasla nayabungot nga ules iti rabawna (mantle) a pagtaudan ti nakaro a gravity. Mapapati a mangbaliw daytoy iti rupa ti planetatayo a kas iti nadakamat iti pelikula a “2012.” Mabalin a pagtaudan daytoy iti dakkel a ginggined, ti panagsasaruno a panagbettak dagiti bulkan, ken layus nga agpaut iti 100 nga aldaw.
Panangsakup Dagiti
Alien
Adda pay mangibagbaga a sumangpet kano dagiti intelihente a parsua nga aggapu iti sabali a planeta, wenno alien, nga umay mangsakup kadatayo. Dayta, a, no agbataytayo kadagiti ladawan nga imparang ti maysa a diario a mangipakpakita ti dakkel nga spaceship a nasalaw ti higante a teleskopio. Mapasamak kano pay ita a tawen ti Gubat a Nuklear. Ngem malaksid iti ikarkarit ti North Korea ken Iran, awan pay met makita a rason dagiti nabibileg a pagilian nga aramaten daytoy kadagiti kalabanda. Sumangbayto kano pay ti dakkel a peste wenno epidemia a nakarkaro pay ngem iti SARS wenno bird flu.
Uray pay ngarud dagiti astrologo a Tsino, rimmaman metten ti panangiladawan ti 2012 a kas nalidem a tawen. Kunada man a ti 12-a-bulan a panawen a mangrugi inton Enero 23 (Chinese New Year) ket pamungayanan met ti panagturay ti nangisit a water dragon a mangitunda kadatayo kadagiti nakabutbuteng ken di mapakpakadaan a pasamak.
Ngem ketdi, awan laeng dumana dagitoy a padto iti napasamak a panagsukat ti milenio idi 2000 wenno Y2K. Adda agkuna a kanibusananen daytoy ti lubong ta panangrugi kano metten daytoy iti panagturay ti Anticristo. Wenno ti idadateng ti Haley’s Comet idi 1910 a nangipagarupanda a pagilasinan daytoy iti panaggibusen ti lubong. Ken adu pay dagiti damag a dagiti lider dagiti kulto a mangipadto iti panaggibus ti lubong iti partikular a petsa iti ania ditan a tawen, ngem awan met napasamak a kasta a nakadismayaan la unay dagiti kamengda.
Napartak ti NASA a nanguyaw dagitoy a padto mainaig iti panaggibus ti lubong, partikular dagiti naitumpong a mapasamak iti daytoy a tawen. Kas pagarigan, iti kunkunada a planeta a Niburu a mangsalbag iti Daga, awan kano ti kasta a planeta a masarakan ti kabibilegan a teleskopio ti ahensia iti law-ang. Ket no bilang ta agbaliw ti polarity, wenno direksion ti North Pole ken South Pole, mapasamak laeng daytoy maysa a daras iti uneg ti 400,000 a tawen, ken saan kano pay a mapasamak daytoy iti kaasitgan a masakbayan, ken saan kano met a delikado iti Daga ti kastoy a senario. Ken kamaudiananna, eksaherasion wenno manaynayonan laeng kano ti report mainaig iti solar storm.
Adda pay mangibagbaga a sumangpet kano dagiti intelihente a parsua nga aggapu iti sabali a planeta, wenno alien, nga umay mangsakup kadatayo. Dayta, a, no agbataytayo kadagiti ladawan nga imparang ti maysa a diario a mangipakpakita ti dakkel nga spaceship a nasalaw ti higante a teleskopio. Mapasamak kano pay ita a tawen ti Gubat a Nuklear. Ngem malaksid iti ikarkarit ti North Korea ken Iran, awan pay met makita a rason dagiti nabibileg a pagilian nga aramaten daytoy kadagiti kalabanda. Sumangbayto kano pay ti dakkel a peste wenno epidemia a nakarkaro pay ngem iti SARS wenno bird flu.
Uray pay ngarud dagiti astrologo a Tsino, rimmaman metten ti panangiladawan ti 2012 a kas nalidem a tawen. Kunada man a ti 12-a-bulan a panawen a mangrugi inton Enero 23 (Chinese New Year) ket pamungayanan met ti panagturay ti nangisit a water dragon a mangitunda kadatayo kadagiti nakabutbuteng ken di mapakpakadaan a pasamak.
Ngem ketdi, awan laeng dumana dagitoy a padto iti napasamak a panagsukat ti milenio idi 2000 wenno Y2K. Adda agkuna a kanibusananen daytoy ti lubong ta panangrugi kano metten daytoy iti panagturay ti Anticristo. Wenno ti idadateng ti Haley’s Comet idi 1910 a nangipagarupanda a pagilasinan daytoy iti panaggibusen ti lubong. Ken adu pay dagiti damag a dagiti lider dagiti kulto a mangipadto iti panaggibus ti lubong iti partikular a petsa iti ania ditan a tawen, ngem awan met napasamak a kasta a nakadismayaan la unay dagiti kamengda.
Napartak ti NASA a nanguyaw dagitoy a padto mainaig iti panaggibus ti lubong, partikular dagiti naitumpong a mapasamak iti daytoy a tawen. Kas pagarigan, iti kunkunada a planeta a Niburu a mangsalbag iti Daga, awan kano ti kasta a planeta a masarakan ti kabibilegan a teleskopio ti ahensia iti law-ang. Ket no bilang ta agbaliw ti polarity, wenno direksion ti North Pole ken South Pole, mapasamak laeng daytoy maysa a daras iti uneg ti 400,000 a tawen, ken saan kano pay a mapasamak daytoy iti kaasitgan a masakbayan, ken saan kano met a delikado iti Daga ti kastoy a senario. Ken kamaudiananna, eksaherasion wenno manaynayonan laeng kano ti report mainaig iti solar storm.
Awan ti
Pagbatbatayanna
Ken iti laksid ti panaglatak ti Maya calendar, ad-adu ketdi dagiti eksperto a mangkontra iti daytoy. Segun ken ni Stephen Houston, propesor ti antropolohia iti Brown University ken espesialista iti Maya hieroglyphics, awan ti nabatad nga ibagbaga dagiti sinurat dagiti Maya a panaggibus ti lubong. Wenno awan ketdi ti pagbatbatayanna dagitoy a padto ti apokalipto iti Disiembre 21, 2012. Nalawag ngarud nga opinion laeng daytoy dagiti nagadal met kadagiti kalendario a kas panangiparangda daytoy kadagiti sinuratda a libro, ngem iti rigatna, segun met laeng ken ni Houston, inaramat metten dagiti tattao dagiti senario nga agtaud iti mitolohia wenno saosao a pangidalananda iti riknada iti agdama a narikut a panawen.
Nairuruam ngamin dagiti dadduma a mamati iti kinasirib iti sariugma a mangipadto ti sumangbay a panawen, ken nangnangruna nga interesadoda iti panaggibus ti lubong a paggargarawanda. Ket dagitoy met makunkuna a padto ti kaay-ayo a pagpiestaan dagiti kameng ti media ken ti lubong ti pelikula. Kasla napudot a bibingka a malako no daytoy ti topikoda, ta adda rekadona a pammutbuteng, aglalaok a pilosopia ken pammati wenno relihion.
Ngem apay ngarud a nawaras latta dagiti kakastoy a kapanunotan no kaaduanna met ti palso? Kaaduanna ketdi dagitoy a padto iti mapagkakatawaan laeng gapu iti kinaimposibleda. Nalabit daytoy ti rason nga adu la unay ti mairayo a mangtutop dagiti kastoy nga estoria.
Ngem segun ken ni Kathryn Reese-Taylor, propesor ken direktor ti Department of Archaeology iti University of Calgary (Canada), paseten ti kultura iti adu a puli ti agipadto iti apokalipto nga adda pakainaiganna iti relihion, politika, ekonomia ken nakaparsuaan. Kayatna a sawen, saan a ti kaadanan a sibilisasion dagiti Maya ti pudpudno a nagipadto laeng ti apokalipto iti 2012 no di ket dagiti met laeng tattao iti agdama.
No adda man ketdi pudno a panaggibus ti lubong, dayta, a, no agbataytayo kadagiti panagukisok ken panagadal dagiti sientipiko, daytoy ti karit iti nakaparsuaan gapu iti climate change wenno panagbaliw ti panawen, a pagtaudan ti nakaro a panagbara ti lubong (global warming). Daytoy ti rumbeng a pakaseknantayo, ta marikna ken maimatangantayo ti epekto daytoy, ket gapu ta ti tao met laeng ti kangrunaan a makaigapu iti daytoy, adda ngarud kabaelan ti asino man nga indibidual, institusion ken gobierno a manglapped iti daytoy.
Iti agdama, ti krisis ti nakaparsuaan ti makuna a pudno a pagtaudan ti paggibusan ti lubong. Ken sierto la ketdi a di mapasamak daytoy ita a 2012.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 16, 2012.)
Ken iti laksid ti panaglatak ti Maya calendar, ad-adu ketdi dagiti eksperto a mangkontra iti daytoy. Segun ken ni Stephen Houston, propesor ti antropolohia iti Brown University ken espesialista iti Maya hieroglyphics, awan ti nabatad nga ibagbaga dagiti sinurat dagiti Maya a panaggibus ti lubong. Wenno awan ketdi ti pagbatbatayanna dagitoy a padto ti apokalipto iti Disiembre 21, 2012. Nalawag ngarud nga opinion laeng daytoy dagiti nagadal met kadagiti kalendario a kas panangiparangda daytoy kadagiti sinuratda a libro, ngem iti rigatna, segun met laeng ken ni Houston, inaramat metten dagiti tattao dagiti senario nga agtaud iti mitolohia wenno saosao a pangidalananda iti riknada iti agdama a narikut a panawen.
Nairuruam ngamin dagiti dadduma a mamati iti kinasirib iti sariugma a mangipadto ti sumangbay a panawen, ken nangnangruna nga interesadoda iti panaggibus ti lubong a paggargarawanda. Ket dagitoy met makunkuna a padto ti kaay-ayo a pagpiestaan dagiti kameng ti media ken ti lubong ti pelikula. Kasla napudot a bibingka a malako no daytoy ti topikoda, ta adda rekadona a pammutbuteng, aglalaok a pilosopia ken pammati wenno relihion.
Ngem apay ngarud a nawaras latta dagiti kakastoy a kapanunotan no kaaduanna met ti palso? Kaaduanna ketdi dagitoy a padto iti mapagkakatawaan laeng gapu iti kinaimposibleda. Nalabit daytoy ti rason nga adu la unay ti mairayo a mangtutop dagiti kastoy nga estoria.
Ngem segun ken ni Kathryn Reese-Taylor, propesor ken direktor ti Department of Archaeology iti University of Calgary (Canada), paseten ti kultura iti adu a puli ti agipadto iti apokalipto nga adda pakainaiganna iti relihion, politika, ekonomia ken nakaparsuaan. Kayatna a sawen, saan a ti kaadanan a sibilisasion dagiti Maya ti pudpudno a nagipadto laeng ti apokalipto iti 2012 no di ket dagiti met laeng tattao iti agdama.
No adda man ketdi pudno a panaggibus ti lubong, dayta, a, no agbataytayo kadagiti panagukisok ken panagadal dagiti sientipiko, daytoy ti karit iti nakaparsuaan gapu iti climate change wenno panagbaliw ti panawen, a pagtaudan ti nakaro a panagbara ti lubong (global warming). Daytoy ti rumbeng a pakaseknantayo, ta marikna ken maimatangantayo ti epekto daytoy, ket gapu ta ti tao met laeng ti kangrunaan a makaigapu iti daytoy, adda ngarud kabaelan ti asino man nga indibidual, institusion ken gobierno a manglapped iti daytoy.
Iti agdama, ti krisis ti nakaparsuaan ti makuna a pudno a pagtaudan ti paggibusan ti lubong. Ken sierto la ketdi a di mapasamak daytoy ita a 2012.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 16, 2012.)
No comments:
Post a Comment