PRESIDENTE JEJOMAR BINAY?

IMPEKSAN ni Bise Presidente Jejomar Binay ti ambisionna a sumaruno a Presidente ti pagilian.

Asino met ti saan nga agambision iti kasta? kunana. Ditay’ mababalaw daytoy, ta addan iti wangawangan ti am-abisionanna a takem. Nangato ti gradona kadagiti surbey; atiwenna pay grado ni Presidente Benigno S. Aquino III.

Masipsiputan ngarud aminen a garawna a kas paset dagiti addangna a mangtun-oy iti arapaapna. Ngem asino met kadagiti sitatakem a politiko ti saan a kastoy ti ar-aramidenna? Kaaduana man nga apaman a makapuestoda, panunotendan a dagus dagiti sumaruno nga addangda tapno mabutosan manen dagitoy wenno dagiti kameng ti pamiliada iti sumaruno ng eleksion.

Makita laeng ngarud unay ti pudpudno a panggep ni Binay iti panagsagsaganana iti umadanin a midterm election. Nangrugin daytoy a mangikapkappeng ti partidona a Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan (PDP-Laban) kadagiti dadduma pay a dadakkel a partido para iti eleksion. Inawaganna ti koalisionna iti United Nationalist Alliance (UNA), a buklen pay laeng ita ti PDP-Laban ken ti Puwersa ng Masang Pilipino (PMP) a partido ni dati a Presidente Joseph Estrada. Ngem partikular a target ti koalision ti mangbukel iti maysa a nabileg a lineup dagiti kandidato a senador.  

Segun kadagiti political analysts, napateg ti eleksion iti 2013 para iti asino man nga agambision nga agkandidato a Presidente inton 2016. Ta sakbay a dumteng dayta, rumbeng a maipuestona amin a kaaliadona a pangnamnamaanna a tumulongto kenkuana iti dayta nga eleksion.

Iti ngarud kaso ni Binay, pinilina dagiti ammona a “sure-win” wenno dakkel ti panangabakda. Kangrunaan ngarud nga inramanna iti listaanna dagiti agpailayon a senador Loren Legarda ken Francis “Chiz” Escudero, dua a nangato a kanayon ti gradoda kadagiti surbey. Sigurado kano met a mairaman dagiti sumaganad: da Senador Aquilino “Koko” Pimentel III ken Gregorio Honasan, dati a senador Ernesto Maceda, Joey de Venecia, Dip. Joseph Victor “JV” Ejercito ti San Juan, Dip. Juan “Jack” Ponce Enrile Jr. ti Cagayan, Dip. Mitos Magsaysay ti Zambales, ken naglusolos a senador Juan Miguel Zubiri. Ken no matuloy ti pannakikappeng ti Nationalista Party kadakuada, mabalin a mairaman da Senador Peter Alan Cayetano ken Dip. Cynthia Villar ti Las Piñas.

Madlawtayto a kaaduana dagiti nairaman dagiti agpailayon a senador, dati a senador ken anak wenno kabagian dagiti senador. Saan ngarud a naaluadan a kunaen ti maysa nga editorial iti diario nga isu met laeng nga isu iti ibutbutostayon; awan man laeng ti sabali a rupa wenno nagan. Makita la unay ditoy a personalidad a saanen nga isyu wenno pagtaktakderan a prinsipio ti napateg kadagiti kandidato ita.

Agsasabali met ti reaksion nga aggapu iti Malacañang. Adda dita ti ibagbagada a saan nga apektado ditoy ni PNoy ta nasapa pay tapno pagpapatangan iti politika. Agtultuloy latta kano met ti panagsinninged ti dua a kangatuan nga opisial iti pagilian iti pangtrabahoda iti gobierno.

Ngem no saan nga apektado, apay a mangrugi metten ti panangkuestion dagiti kaaliado ti Presidente iti kayat a paruaren ni Binay kadagiti addangna? Adda dita ti panangpilitda nga iplastarna iti lamisaan ti pudpudno a pangipaayan iti kinapudnona. Gapu ta kameng daytoy ti gabinete, rumbeng nga agannad kadagiti sawenna kontra iti administrasion. Ket no bilang ta kayatnan ti agbalin a kameng ti oposision, kas makita kadagiti inkappengna iti binukelna a senatorial lineup a kritiko iti administrasion, rumbeng nga ibagana a kasta.

Nakuestionna pay ti panangalana iti lineup kada Zubiri ken Magsaysay a nadekket a kaaliado ni dati a Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Mangipakita kano a kimmapponen daytoy ken ni GMA, ngarud rumbeng nga ibbatannan ti puestona iti administrasion. Dakkel ti epekto ti panagkaykaysa ti gobierno ti panangkontra kano ti maysa a kemeng ti gabinete iti addang ti Presidente, partikular iti panangidarum ti Malacañang iti dati a presidente iti kaso a korupsion ken panagsuitik iti eleksion, ken ti matamtaming ita nga impeachment kontra ken ni Chief Justice Renato Corona. Saan ngamin a pabor ni Binay iti panangikkatda iti Chief Justice ta amangan kano no maapektaran daytoy iti election protest kontra kenkuana nga indatag ni Mar Roxas a nakabalubalna iti kina-Bise Presidente. Ti Chief Justice ngamin ti mangidadaulo iti Presidential Electoral Tribunal a mangngeddengto iti kaso, ket no maisukat ditoy iti patien ni Binay a kadekket ti administrasion, maabak la ketdi kano iti kasona.

Di met nagustuan ni Koko Pimentel iti panangiraman ni Binay iti lineup ni Zubiri. Paspasagidan ni Pimentel dagiti kaaliado ni GMA a naalian iti adu a kaso ti korupsion ket di rumbeng a mairaman iti lineup no kayat met laeng ti koalision ti mangidatag iti nadalus a programa iti gobierno.

Nakabakasion ni Zubiri iti Lakas-Kampi-CMD a partido ni GMA. Ngem iti agdama, awan ti panagkuti ti partido a naminsan nagpallayog ti bilegna idi adda ti puesto ni GMA. Ta malaksid nga adun ti immakar a kapartidoda iti LP, kaudian ditoy dagiti agama nga Hermogenes (gobernador ti Zambales) ken Omar Ebdane (diputado iti maika-2 a distrito ti probinsia) a bimmallasiw iti administration party itay nabiit, dakkel a pakadagsenan ti Lakas ti pannakaikapet latta ti nagan ti saanen a popular a presidente. Saan ngarud a pagsiddaawanen no apay a kumappeng da Zubiri ken ti kapartidona iti Lakas a ni Magsaysay iti koalision ni Binay tapno makapagkandidatoda met a senador.

Iti agdama, awan pay ti nabukel a senatorial lineup ti Liberal Party a mangibagi ti administrasion ta agingga kano pay laeng iti Hunio wenno Hulio nga ipasnekda nga aramiden daytoy. Ngem segun kadagiti report, addan dagiti mapekpekkel a manoken ti LP. Kaaduanna kadagitoy ti timmaray a senador idi 2010 ngem naabak dagitoy, a kas kada Customs Commissioner Ruffy Biazon, dati a Heneral Danny Lim, presidential adviser Neric Acosta, ken dati a Dip. Risa Hontiveros ti Akbayan partylist. Karaman pay ti posible a lineup da Dip. Juan Edgardo Angara Jr. ti Aurora, Dip. Lorenzo Tañada III ti Quezon, TESDA director general Joel Villanueva ken dati a Gob. Grace Padaca ti Isabela.

Ngem no ni Trillanes ti masurot, kayatna nga iti nasapa pay mangbukel metten ti administrasion iti lineupna a buklen dagiti pudpudno nga adda panangabakna. Ta no saan, kunana, awiden ti oposision ti mayoria iti Senado inton 2013. No agbasartayo ngamin iti kaudian a surbey ti Pulse Asia maipapan iti eleksion iti senado, adda laeng iti ruar iti Magic 12 dagiti adda iti listaan ti administrasion, malaksid ken ni Trillanes nga adda iti maika-5 agingga iti maika-10 a puesto.

Adda ngarud dagiti nagangaw nga amangan no “noynoying” manen ti ipakpakat ti Presidente ket dina mapakpakadaan, mapukawton ti pagnamnam-ayanna ita a mayoria iti Senado, wenno uray pay iti Kamara.

Nasapa pay ngarud nga ibaga no agpayso a “sure-win” ti lineup ni Binay, ta manipud ita nga aldaw agingga iti Mayo 2013, adunto pay ti agbibinnallasiw iti sabali nga alad tapno mailugarda dagiti bagbagida. Maibulosto metten ti makatawen a panagpipinnerdi dagiti personalidad, agingga a magaburan manen iti pudpudno nga isyu ti pagilian. Ta dayta ngarud ti taray ti politika, saan?

Bileg ti politika, saan ket a dagiti parikut ti pagilian ti napateg nga isyu, ken kangrunaanna iti daytoy nga eleksion, maipalek laeng iti ania man nga addang dagiti politiko iti panagsaganada iti presidential election inton 2016.

Ket gapu ta dayta ti taray ti politika sipud pay idi, ammo ni Binay iti ar-aramidenna.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 23, 2012.)

PAKAISAGMAKAN MET TI FACEBOOK, AYA?

GAPU laeng iti maysa a ladawan nga impostena iti Facebook, maysa a 16-anios nga agad-adal iti sekundaria iti Cebu ti naparitan a makipagmartsa kadagiti kaklasena iti panagturposna koma itay napan a bulan.

Gapu met itoy, indarum dagiti nagannak ti balasitangi ti pagadalan gapu iti kunada a nadagsen unay a pannusa a naipataw iti anakda. Ta anian a nagsaem para iti maysa a nagannak (wenno uray iti mismo nga ubbing) a dina makita nga umuli iti entablado ti anakna nga umawat iti diploma. Ngem indepensa ti pagadalan, a kas maysa a Catholic school a mangitantandudo iti pannakaisuro ti moralidad ken kinadalus iti galad ti maysa a Katoliko, rumbeng laeng nga ipatawda ti kapkapnekanda a pannusa ti asino man nga aglabsing iti pagannurotanda nga idi pay, ammo metten ti nasao nga estudiante a medusa no aramidenna ti kasta. Maysa pay, apay met a dida dusaen ti ubing, kunada, no patienda a pakadadaelan ti ladawan ti pagadalan ken panaglabsing iti isursuroda ti panangiposte ti balasitang ti ladawanna a nakabikini.

Ngem kuna met ti abogado ti pamilia ti balasitang nga awan ti pakibiangan ti pagadalan iti naiposte a ladawan ta saanna met kano a Facebook friend wenno paset ti listaan dagiti gagayyemna ti nasao a pagadalan, ket di rumbeng nga aramatenda daytoy a kas rason tapno dusaenda ti estudiante. Kuna pay ti pamilia a karbengan ti maysa a tao nga ipeksa ti riknana iti kastoy a social networking site, ngem naisangrat laeng dagitoy kadagiti gagayyemna wenno patienna a talkenna. Maysa pay, naala ti ladawan iti pasken (maysa a birthday party ti kameng ti pamilia) a saanen a sakup ti pagadalan.

Nakaala ti temporary restraining order (TRO) ti pamilia manipud iti maysa a korte iti Cebu. Nabilin ti pagadalan a palubosanna ti ubing nga agmartsa ngem saanen nga impangag daytoy ti pagadalan. Ita ket ngarud, dagiti kriminalen a kaso, grave oral defamation ken child abuse, ti indatag ti pamilia kontra iti pagadalan.

No ar-arigen, agpada nga adda karbengan dagiti agsumbangir a partido, ti karbengan ti eskuela (aglalo no pribado daytoy ken sektarian) a mangaramid iti bukodna a pagalagadan a maipasurot iti doktrinada, ken ti karbengan met ti ubing nga agipeksa iti riknana iti maysa a lugar a saanen a sakup ti pagadalan. 

Makitatayo ngarud ita a kadagiti kastoy nga isyu, makuna a pakaisagmakan met ti panagaramat iti Facebook; kas koma iti pannalabsing iti pribado a privacy (pribado a kinatao), pakadadaelan ti pamilia, ken uray pay pakaikkatan iti trabaho. Sabali pay ti agraraira a krimen nga agtaud wenno aglasat iti Facebook. Gapu laeng daytoy kadagiti balikas, komentario, ladawan, wenno website a mai-link iti bukod a Facebook page ti maseknan a tao

Idinto ngarud a kaaduanna ti mangibilbilang iti Facebook a kas nabileg a wagas a pagkikinnomustaan, wenno panagpapagayam dagiti damona pay laeng ti agam-ammo, adu met ti napalalo la unay ti panangipasnekda a mangaramat iti daytoy a kasla paset metten ti inaldaw a panagbiagda. Nagbalinen daytoy a kas photo albumda, bukodda a diary, ken katukad ti panagtitinnawag koma ti telepono wenno personal a panangbisita ti maysa a gayyem ken kabagian (ta maipamuspusanen daytoy babaen ti PM wenno private message). Dadaelen ngarud daytoy ti pudno a kaipapanan ti maysa a relasion. Wen met, narabaw laeng ti ania man a relasion a marugian wenno maipakat iti Facebook, ta awanan daytoy iti pisikal ken emosional a ramenna a kas kadawyan ti maysa a pudpudno a relasion.

Adda ngamin dagiti saanen a mapnek no awanen ti Facebook iti biagda. Ti panagaramatda iti Facebook, saan laeng a sumrek iti naingayyeman a lubong ti panggepda. Aramatenda metten ti Facebook a mangammo no ania ti nabara nga isyu (wenno tsismis ngata), ladawan, bideo, angaw, wenno ania man nga artikulo ditan a mabalin a mabasada. Ken ti rigatna pay, nagbalinen daytoy a lugar a pangipeksaan iti makadadael a rikna, wenno balikas, nga awanen ti panangpanunotda ti pagrebbenganda a kas agar-aramat iti maysa a social networking site. Adu latta met ti agab-abuso iti karbenganda nga agipeksa ti riknada a siwawayawaya

No maysaka ngarud kadagitoy a klase dagiti agar-aramat iti Facebook, rumbeng nga ammuem dagiti karbengam ken karbengan dagiti padam a tao (agar-aramat iti Facebook wenno saan).

Ania ngarud dagiti rumbeng a maammuam a linteg sakbay nga agiposteka iti ania man a banag iti Facebook tapno maliklikam ti aglabsing kadagitoy? Adu ti mabalin a mailista ditoy, kas maibatay iti maysa ng artikulo a sinurat ni Jonathan Bailey iti maysa a website, ngem mabalin a dagitoy ti kangrunaan.

“Right to Privacy”

Daytoy ti maysa a nabileg nga argumento ti balasitang a taga-Cebu. Adda karbengan daytoy a mangipeksa iti riknana kadagiti gagayyemna, wenno ammona a talkenna. Adda met karbenganna nga agpili dagiti iramanna a kas “friend”, ken kangrunaanna ti agpili iti kayatna nga aruaten, uray pay iti ania man nga okasion, a kas koma iti birthday party a nakaalaan iti ladawanna a nakabikini.

Ngem rumbeng nga ammuentayo met a saan unay a nabileg ti Facebook a mangipatalged iti kinasagrado dagitoy nga impormasion a maiposte iti pribado nga account. Adda ngamin wagas a maiwaras daytoy uray awan ti pammalubos ti naggapuan ti impormasion wenno ladawan kas iti panangi-tag ken panangi-share daytoy iti sabali a Facebook page.

Iti ababa a pannao, saan amin a friend nga inramanmo iti bukodmo a Facebook ket pudpudno a maysa a gayyem. Daytoy ti naadal ni Argee Guevarra, maysa nga abogado, Iti maysa ngamin nga imposte daytoy, adda nangibaga a makapasakit kano unay daytoy iti rikna ken dayaw ni Dr. Vicki Belo, naglatak gapu iti plastic surgery. Saanna a gayyem ni Belo iti Facebook, ngem naidanon ti impostena babaen ti maysa a friend ni Guevarra, a nadekket gayam a gayyem ni Belo. Dayta ket ngarud, indarum ni Belo ni Guevara iti kaso a libelo.

Libelo

Ti isyu pay ngarud iti libelo ti masansan a pakaisagsagmakan dagiti agar-aramat iti Facebook. Aglalo la unay daytoy kadagiti pagay-ayatda wenno dida matengngel ti riknada nga agipeksa iti kaykayatda. Libelo kunada kadagiti ania man a sinurat a pakadadaelan ti dayaw ti maysa a tao, nangruna no saan a pudno dagitoy wenno pammadakes laeng. Nupay nalaka a sawen a ti ania man a maiposte iti Facebook ket pribado laeng a komunikasion iti nagbaetan ti nagiposte ken dagiti gagayyemna, narigat met nga ibaga lattan a kasta, ta no adda sabali a tao a nakabasa iti makapasakit iti rikna a poste (wenno ladawan) ket inwarasna met agingga a mabasa met ti tao a maseknan, possible met a masaktan dayta a tao.

Ngem subliantayo iti kaso ni Guevarra. Winaswas daytoy ti korte ta saan kano ngamin a sakupen daytoy iti jurisdiction ti korte a kas nadakamat iti Artikulo 355 ti Kodigo Penal. Segun iti maysa nga abogado ni Guevarra, awan pay laeng ti makunkuna nga Internet libel iti paglintegantayo.

Ngem saan nga umanamong ditoy ni Jose Jesus Disini, propesor iti abogasia iti Unibersidad ti Filipinas ken eksperto iti cyber law. Apaman a nangiposteka iti Facebook para iti gagayyemmo, mabalinen kano daytoy a pagtaudan iti libelo no makadadael daytoy iti sabali a tao, uray iti ruar ti listaan dagiti gagayyemmo. Ta iti agdama a paglintegantayo, uray dua wenno tallo laeng a tao a nangibagaam ti makapadakes a balikas, mabalinen a kaso daytoy iti libelo.

Inyarigna daytoy iti maysa a kaso idi 1958. Ditoy, ibagbaga ti Korte nga uray iti maysa di narikpan a sobre a naglaon iti makapadakes a surat, agbalinen a pagibasaran iti kaso a libelo ta posible a mabasa daytoy dagiti sabsabali a tattao. Kasta met ngarud ti Facebook, adda met potensial daytoy a mabasa ti sabali no di man ad-adu pay a tao, ngarud mabalinen daytoy a pagibasaran iti libelo.

 “Harassment

Harassment, kunatayo iti ania man nga aramid ti maysa a tao a mangkibkibur iti natalinaay a biag ti sabali a tao, babaen ti pammutbuteng wenno panangriribuk iti daytoy. Ket awan ngaruden ita ti kasamayan a panangipakat iti harassment no di iti babaen ti Facebook (wenno dadduma pay a social networking site) gapu ta adun ti agus-usar iti daytoy (mapan a 25 milion iti Filipinas pay laeng). Ti harassment ti kadawyan a klase ti cyber bullying.

Kas iti libelo, adu metten a kaso ti harassment ti nakadanonen iti korte, ken adda metten sumagmamano a naileppas a kaso, wenno nadusa metten dagiti nagipakat iti daytoy. Maysa ditoy ti kaso ti 24-anios a lalaki a taga-Cebu a nang-blackmail iti maysa a 16-anios a Filipino-Japanese babaen ti panangibagana nga iruarna iti ladawan daytoy a dandani nakalabus (semi-nude) no saan nga agbayad daytoy iti P15,000 wenno makipagseks kenkuana. Nakasuan ti lalaki iti kaso a child abuse.

Makuna pay a kaso ti harassment ti panangpilit ti maysa a pagadalan iti maysa nga adalanda nga ited kadakuada ti password ti Facebook account-na tapno mabianganda ti ania man nga ipostena ditoy iti masakbayan. No ngamin di agtulnog ti ubing, mabalin a makugtaran daytoy iti eskuela.

Panaglabsing iti Copyright   

Ti panagaramat iti ania man a ladawan ken artikulo a partuat ti sabali a tao nga awan iti pammalubos kadakuada wenno daydiay panangipostem iti daytoy nga awan ti panangdakamatmo iti pudpudno nga akimpartuat, wenno imbagam ken impaawatmo ketdi a sika ti akimpartuat kadagitoy, mabalin a maidarumka iti copyright infringement (dayta no surotentayo iti argumento ni Disini nga iti ania man a naiposte iti Facebook, makuna met a naipablaaken daytoy). Nupay awan ti ammotayo a kaso a nagdarum babaen ti maysa a naiposte iti Facebook, saan met a dayta ti rason tapno ibagatayo nga awan ti maidarum gapu iti naiposte iti Facebook. Ket itoy a banag, mabalin nga agannadtayo met iti ania nga ipostetayo.

KAS itay kunadan, ti ania man a dakes wenno saan a nasayaat a banag nga ipostem iti Facebook, mabalin nga agballatek kenka. Ket saan laeng a relasion ti madadael, wenno trabaho ti pakaikkatam, no di ket mabalin pay a pakaidarumam.

Ibilangtayo ti Facebook a kas ordinario nga ummong a pagtutungtongan, ket namnamaentayo ngarud nga adda latta dumngeg kadatayo, ken mabalin a masairtayo ti riknada. Isu awan kasayaatan nga aramidentayo no di ti panagannadtayo. Ket no saan a kasapulan ti kaaddam iti ummong, apay ketdin a dika agpakada?

Iti ababa a pannao, mabalin pay met nga ikayam ti Facebook sagpaminsan wenno rikpamon a mamimpinsan no kasapulan. Ngem no dimo kabaelan a panawan ti Facebook, ta mabalin a mailalaanka kadagiti panawam a gagayyemmo, wenno dagiti naipostem ditoyen a ladawan ken adu pay nga impormasion, ti napateg, panunotem nga umuna a nasayaat sakbay nga ipostem iti maysa a banag. “Think before you link,” kas kuna ti maysa nga anunsio iti telebision.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 16, 2012.)

MISSILE TI NORTH KOREA, DUMANON AGINGGA ITI FILIPINAS?

SUMAGMAMANO nga aldaw manipud ita, wenno iti katengngaan daytoy a bulan, mangipatayab ti North Korea iti maysa a rocket tapno idanon iti law-ang ti maysa a satellite. Kuna ti gobiernoda a nainkappiaan ti panggepda, ta inrantada daytoy a kas paset ti selebrasion iti maika-100 nga anibersario ti pannakayanak ti pundador ti pagilian a ni Kim Il-Sung.

Ngem patien ti South Korea nga aramaten laeng ti kasingin ken kaarrubana a pagilian ti pannakaipatangatang ti nasao a rocket a pangpadasan iti kapasidad daytoy a mangaramat iti nuclear missile. Kangrunaan kano a panggep ti North Korea ti mangidanon iti missile iti puseg ti teritorio dagiti kangrunaan a kalabanda a kas iti Estados Unidos. Ikarkarit laeng ngarud manen ti akin-amianan a pagilian ti kaadda ti nabaknangen a teknolohiana iti panagaramat iti nuklear nga armas.

Rumbeng laeng nga agamak ti South Korea ta idi laeng 2010, binomba ti North Korea ti maysa nga isla iti South Korea a nakatayan iti uppat a residente, ken sinaruno pay iti panangpalned ti North Korea iti maysa a warship ti South a nakatayan ti 46 a tripulante. Ket itoy naudi ngarud a panggep ti North Korea, sisasaganan ti South Korea a pabettaken ti ania man a rocket a lumasat iti sakupda. Kasta met ti kayat nga aramiden ti Japan nga adda iti deppaarna a laud: pasabtanda ti ania man a rocket a bumallasiw iti teritorioda.

Narigat ngarud a patien a nainkappian ti panggep dagiti taga-North Korea ta ania koma ti kayatda a paruaren iti agtultuloy a panangpadasda iti kapasidadda nga agaramat iti missile? No matuloy ti ibagbagada a panangipatayabda iti rocket iti laksid ti panangballaag kadakuada ti adu a pagilian, daytonton ti maikapat nga inaramidda manipud rugianda ti mangipatayab iti rocket idi 1998.

Nagbalinen nga ugali ti North Korea ti mangisayangkat iti nuclear test kalpasan a masampolanna met ti kapasidad dagiti ipatayabda a missile. Idi Oktubre 2006, insayangkat daytoy ti nuclear test kalpasan a nagballigi a nangipatangatang iti maysa a rocket. Ken idi 2009, a nangipatayab manen daytoy iti maysa a long-range rocket a bimmallasiw pay iti teritorio ti Japan, a sinaruno met laeng iti maysa a nuclear test. Iti dayta a nuclear test, mapan a 10 agingga iti 20 a kiloton ti puersa ti pinabettakda a bomba a nuclear a maidilig iti 13 agingga iti 18 a kiloton a pigsa ti bomba a nuclear nga intinnag ti America idiay Hiroshima idi Agosto 6, 1945 a nangigibus iti Maikadua a Gubat.

Salungasingen laeng ngarud panggep ita ti North Korea a mangipatangatang manen iti maysa a missile ti maysa a naiget a bilin ti United Nations (UN) nga isardengen dagiti pagilian iti panagaramatda iti missiles kadagiti pagilian, ket karaman ditoy kadagiti naballaagan ti North Korea a mapapati nga agikut iti nuklear nga armas.

Maipalagip nga idi Pebrero 29 itoy a tawen, nagkari ti gobierno ti North Korea nga isardengnan ti mangisayangkat iti ania man a nuclear test, ken nagkari pay a palubosanna dagiti pannakabagi ti UN a manginspeksion kadagiti planta a nuklear iti sakupda. Katukad daytoy ti panagkari met ti Estados Unidos ken kaaliadona a panangipanda iti North Korea ti agdagup iti 240,000 tonelada a nadumaduma ti klasena a taraon a pangsupusop ti pagkurkurangan pagilian a taraon.

Gapu iti panagsukir manen ti marigrigat ken mangipapaigid-ti-bagina a pagilian, madadael man ngaruden ti katulagan a sinerrekda a manamnama a mangiyasideg koma iti bagbagina kadagiti pagilian a mabalin a tumulong kenkuana a mangilung-aw iti ekonomiana.

Patien ni Presidente Barack Obama ti Estados Unidos nga aramaten laeng ti North Korea ti bilegna a nuklear tapno mangawid iti dakdakkel a pabor, ngem iti agdama nga aw-awatenna manipud kadagiti babaknang a pagilian iti Lumaud. Awan dumana man ‘tay ubing a mangpalsiit ‘tay nangted la ngaruden ti kanenna tapno makaala pay ti ad-adu a makan.

Nupay kasta, adda dagiti saan a mamati a kabaelan ti North Korea nga agaramid kadagiti adu a nuclear missile iti laksid ti napalalo ti panangitangtangsit daytoy ti kaadda iti dakkel a suplay ti plutonium ken ti madadaanen nga armas a nuklear iti ikutda. Segun ken ni Siegfried Hecker ti Stanford University, nupay kabaelan ti North Korea nga agaramid iti bomba a nuklear, di pay met kabaelan ti gobiernoda ti mangbukel iti maysa nga arsenal wenno bodega dagiti armas, bala ken bomba a nuklear a mangpangabak kadakuada iti ania man a gubat.

No adda man pagamkan ti UN, isu daytoy ti report a mabalin nga iwaras ti North Korea dagitoy nga armas ken bomba a nuklear babaen ti panangilakona kadagiti pagilian a makasapul kadagitoy, kas koma iti Iran ken Pakistan.

Daytoy a situasion iti North Korea ti di maliklikan a linaon dagiti patangan iti napasamak a nuclear security summit iti South Korea itay napan a lawas. Inatendaran daytoy dagiti lider wenno pannakabagi ti 53 a pagilian. Pangsurnad daytoy a patangan iti immuna a summit nga inlungalong ti gobierno ni Obama a naangay iti Washington (Estados Unidos) idi 2010. Panggep ti taripnong ti mangbalabala kadagiti addang tapno mapaksiat ti ania man a panagam-amaktayo amangan no usaren ketdi dagiti terorista dagiti nuklear a bomba. Pakaseknanda pay ti mabalin a panangusar dagiti pagilian iti bileg ti bomba a nuklear tapno agbalinda a super power.

Nupay saan ngarud a paset ti agenda ti situasion iti North Korea, napilitan dagiti timmabuno a lider a tamingen iti daytoy ta patienda a dakkel ti epekto iti rehion no dida mapungtil ti sara ti North Korea agingga iti nasapa pay. Aglalo ta patienda a naubing pay, agresibo ken di pay met nasubok ti inalat ni Kim Jong-Un, anak ti pimmusay a liderda a ni Kim Jong-il, a nangsublat iti rienda ti turay.

Dakkel la ketdi pakaseknan met ti pagiliantayo iti nasao nga isyu. Kangrunaan ditoy ti karadkad iti 50,000 a Filipino nga agindegen wenno agtrabtrabaho iti South Korea iti agdama. Segun ken ni Bise Presidente Jejomar Binay a nangibagi ti pagiliantayo iti summit, sisasagana metten ti embahadatayo iti Seoul no bilang ta agtinnag a giera iti agkaarruba a pagilian ti agdama a tension iti peninsula.

Pakadanagan pay met ti ibagbaga ti gobierno ti Japan a no bilang ta matuloy ti panangipatayab ti North Korea kadagiti long-range rocket, mabalin nga umabot pay daytoy agingga iti akindaya a sikigan ti Filipinas, wenno mabalin nga iti mismo dagatayo no adda pagkibaltanganna ti sumarda. Saanen a kasapulan pay nga ilawlawag ti dakes nga epekto ti bumtak a bomba a nuklear iti maysa a disso ken ti kontaminasion kadagiti lugar iti asideg daytoy.

Kadua ti Estados Unidos ti Japan a napasnek a  mangyad-adal iti dakes nga epekto ti bileg a nuklear, saan laeng a kas armas ti militaria no di pay kas pagtaudan ti enerhia. Napadasanen dagiti Hapon ti kadaksan nga epekto ti kontaminasion ti radiation manipud kadagiti planta a nuklear iti Fukushima, kalpasan a nagalingasaw daytoy gapu iti napigsa a ginggened iti pagilian itay napan a tawen. Ita, napalalo ti panagannaden ti pagilian a mangusar iti nuklear.

Naiget ngarud ita ti panagkiddaw met ti gobierno ti Filipinas nga isardengen ti North Korea ti panggepna. Ipalpalagip daytoy dagiti resolusion iti UN Security Council a mangkidkiddaw iti panangtallikuden ti nasao a pagilian iti ania man a programana mainaig iti panagaramid iti ballistic missile.

Agkidkiddaw pay ti Department of Foreign Affairs iti tulong kadagiti nabibileg a pagilian nga agaramid kadagiti addang, a no mabalin nainkappiaan laeng, tapno malapdan ti panggep ti papaanawa a pagilian. Ken tapno ad-adda a makapagsagana ti gobiernotayo, kiniddaw daytoy ti tulong ti puersa ti Estados Unidos tapno adalenna ti posible a paglasatan ti rocket. Awan ngamin ti naan-anay a kapasidad ti Department of National Defense iti daytoy nga agpang.

Ngem kinontra a dagus daytoy ni Senador Miriam Defensor Santiago. Saan kano a kasapulan ti tulong ti America, uray pay no mangipaay laeng iti teknolohia a mangtunton ti posible a lasatan ti rocket. Madanagan ti senador iti kaadda ti puersa dagiti Amerikano iti pagilian iti kanito a bumtaken ti tension iti peninsula ti Korea. Sierto la ketdi kano nga agpaay a kasla magneto ti pagilian a pakaiturongan ditoy dagiti nuclear missile manipud iti North Korea.

Ngem segun kadagiti agpalpaliiw iti politika ti pagilian, kasapulan a kumpet wenno makikadua latta ti Filipinas kadagiti nabayagen a gayyemna a kas iti Estados Unidos ken iti South Korea a naminsan metten a tinulongan dagiti soldado a Filipino iti maysa a gubat idi dekada 50. No di mapatibker ti panagkayyamet ti puersa ti Estados Unidos ken ti Filipinas, amangan no matuloyen ti panagari iti rehiontayo ditoy Asia ti puersa ti higante a pagilian ti Tsina.

Maatap a kakaisuna ti Tsina kadagiti nabileg a pagilian a pagpatpatulongan ita ti North Korea kadagiti kasapulanna.

Saan ngarud a naaluadan ni Obama a palagipan ti Tsina iti akemna a mangbantay kadagiti kaarubana. Tumulong ngarud koma met daytoy a makipatang iti North Korea tapno agteppel daytoy iti aramidenna; iti kasta, saan a madadael ti ania man nga addang ti Estados Unidos ken uray ti UN tapno matengngel ti ania man nga aramid nga adda pakainaiganna iti panagaramat iti nuklear a bileg, nangruna ti maysa a pagilian nga awanen ti mapanunotna nga aramiden no di ti agaramid iti agkakangina a nabibileg nga armas idinto a napalalon iti panagsagsagaba iti rigat dagiti umilina.

Ti terorismo a parnuayen dagiti bomba a nuklear ti kangrunaan ita a kabusor ti seguridad ti lubong iti agdama, segun ken ni Obama. Ta no saan kano a mapengdan daytoy, nakarkaro pay ngem iti trahedia iti 9-11 idiay New York ti epektona.

Dayta laeng balikas a terorismo, nakaam-amaken. anianto la ketdin no pasurotan daytoy iti bomba a nuclear!

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 9, 2012.)