SUMAGMAMANO nga aldaw manipud ita, wenno iti katengngaan daytoy a bulan, mangipatayab ti North Korea iti maysa a rocket tapno idanon iti law-ang ti maysa a satellite. Kuna ti gobiernoda a nainkappiaan ti panggepda, ta inrantada daytoy a kas paset ti selebrasion iti maika-100 nga anibersario ti pannakayanak ti pundador ti pagilian a ni Kim Il-Sung.
Ngem patien ti South Korea nga aramaten laeng ti kasingin ken kaarrubana a pagilian ti pannakaipatangatang ti nasao a rocket a pangpadasan iti kapasidad daytoy a mangaramat iti nuclear missile. Kangrunaan kano a panggep ti North Korea ti mangidanon iti missile iti puseg ti teritorio dagiti kangrunaan a kalabanda a kas iti Estados Unidos. Ikarkarit laeng ngarud manen ti akin-amianan a pagilian ti kaadda ti nabaknangen a teknolohiana iti panagaramat iti nuklear nga armas.
Rumbeng laeng nga agamak ti South Korea ta idi laeng 2010, binomba ti North Korea ti maysa nga isla iti South Korea a nakatayan iti uppat a residente, ken sinaruno pay iti panangpalned ti North Korea iti maysa a warship ti South a nakatayan ti 46 a tripulante. Ket itoy naudi ngarud a panggep ti North Korea, sisasaganan ti South Korea a pabettaken ti ania man a rocket a lumasat iti sakupda. Kasta met ti kayat nga aramiden ti Japan nga adda iti deppaarna a laud: pasabtanda ti ania man a rocket a bumallasiw iti teritorioda.
Narigat ngarud a patien a nainkappian ti panggep dagiti taga-North Korea ta ania koma ti kayatda a paruaren iti agtultuloy a panangpadasda iti kapasidadda nga agaramat iti missile? No matuloy ti ibagbagada a panangipatayabda iti rocket iti laksid ti panangballaag kadakuada ti adu a pagilian, daytonton ti maikapat nga inaramidda manipud rugianda ti mangipatayab iti rocket idi 1998.
Nagbalinen nga ugali ti North Korea ti mangisayangkat iti nuclear test kalpasan a masampolanna met ti kapasidad dagiti ipatayabda a missile. Idi Oktubre 2006, insayangkat daytoy ti nuclear test kalpasan a nagballigi a nangipatangatang iti maysa a rocket. Ken idi 2009, a nangipatayab manen daytoy iti maysa a long-range rocket a bimmallasiw pay iti teritorio ti Japan, a sinaruno met laeng iti maysa a nuclear test. Iti dayta a nuclear test, mapan a 10 agingga iti 20 a kiloton ti puersa ti pinabettakda a bomba a nuclear a maidilig iti 13 agingga iti 18 a kiloton a pigsa ti bomba a nuclear nga intinnag ti America idiay Hiroshima idi Agosto 6, 1945 a nangigibus iti Maikadua a Gubat.
Salungasingen laeng ngarud panggep ita ti North Korea a mangipatangatang manen iti maysa a missile ti maysa a naiget a bilin ti United Nations (UN) nga isardengen dagiti pagilian iti panagaramatda iti missiles kadagiti pagilian, ket karaman ditoy kadagiti naballaagan ti North Korea a mapapati nga agikut iti nuklear nga armas.
Maipalagip nga idi Pebrero 29 itoy a tawen, nagkari ti gobierno ti North Korea nga isardengnan ti mangisayangkat iti ania man a nuclear test, ken nagkari pay a palubosanna dagiti pannakabagi ti UN a manginspeksion kadagiti planta a nuklear iti sakupda. Katukad daytoy ti panagkari met ti Estados Unidos ken kaaliadona a panangipanda iti North Korea ti agdagup iti 240,000 tonelada a nadumaduma ti klasena a taraon a pangsupusop ti pagkurkurangan pagilian a taraon.
Gapu iti panagsukir manen ti marigrigat ken mangipapaigid-ti-bagina a pagilian, madadael man ngaruden ti katulagan a sinerrekda a manamnama a mangiyasideg koma iti bagbagina kadagiti pagilian a mabalin a tumulong kenkuana a mangilung-aw iti ekonomiana.
Patien ni Presidente Barack Obama ti Estados Unidos nga aramaten laeng ti North Korea ti bilegna a nuklear tapno mangawid iti dakdakkel a pabor, ngem iti agdama nga aw-awatenna manipud kadagiti babaknang a pagilian iti Lumaud. Awan dumana man ‘tay ubing a mangpalsiit ‘tay nangted la ngaruden ti kanenna tapno makaala pay ti ad-adu a makan.
Nupay kasta, adda dagiti saan a mamati a kabaelan ti North Korea nga agaramid kadagiti adu a nuclear missile iti laksid ti napalalo ti panangitangtangsit daytoy ti kaadda iti dakkel a suplay ti plutonium ken ti madadaanen nga armas a nuklear iti ikutda. Segun ken ni Siegfried Hecker ti Stanford University, nupay kabaelan ti North Korea nga agaramid iti bomba a nuklear, di pay met kabaelan ti gobiernoda ti mangbukel iti maysa nga arsenal wenno bodega dagiti armas, bala ken bomba a nuklear a mangpangabak kadakuada iti ania man a gubat.
No adda man pagamkan ti UN, isu daytoy ti report a mabalin nga iwaras ti North Korea dagitoy nga armas ken bomba a nuklear babaen ti panangilakona kadagiti pagilian a makasapul kadagitoy, kas koma iti Iran ken Pakistan.
Daytoy a situasion iti North Korea ti di maliklikan a linaon dagiti patangan iti napasamak a nuclear security summit iti South Korea itay napan a lawas. Inatendaran daytoy dagiti lider wenno pannakabagi ti 53 a pagilian. Pangsurnad daytoy a patangan iti immuna a summit nga inlungalong ti gobierno ni Obama a naangay iti Washington (Estados Unidos) idi 2010. Panggep ti taripnong ti mangbalabala kadagiti addang tapno mapaksiat ti ania man a panagam-amaktayo amangan no usaren ketdi dagiti terorista dagiti nuklear a bomba. Pakaseknanda pay ti mabalin a panangusar dagiti pagilian iti bileg ti bomba a nuklear tapno agbalinda a super power.
Nupay saan ngarud a paset ti agenda ti situasion iti North Korea, napilitan dagiti timmabuno a lider a tamingen iti daytoy ta patienda a dakkel ti epekto iti rehion no dida mapungtil ti sara ti North Korea agingga iti nasapa pay. Aglalo ta patienda a naubing pay, agresibo ken di pay met nasubok ti inalat ni Kim Jong-Un, anak ti pimmusay a liderda a ni Kim Jong-il, a nangsublat iti rienda ti turay.
Dakkel la ketdi pakaseknan met ti pagiliantayo iti nasao nga isyu. Kangrunaan ditoy ti karadkad iti 50,000 a Filipino nga agindegen wenno agtrabtrabaho iti South Korea iti agdama. Segun ken ni Bise Presidente Jejomar Binay a nangibagi ti pagiliantayo iti summit, sisasagana metten ti embahadatayo iti Seoul no bilang ta agtinnag a giera iti agkaarruba a pagilian ti agdama a tension iti peninsula.
Pakadanagan pay met ti ibagbaga ti gobierno ti Japan a no bilang ta matuloy ti panangipatayab ti North Korea kadagiti long-range rocket, mabalin nga umabot pay daytoy agingga iti akindaya a sikigan ti Filipinas, wenno mabalin nga iti mismo dagatayo no adda pagkibaltanganna ti sumarda. Saanen a kasapulan pay nga ilawlawag ti dakes nga epekto ti bumtak a bomba a nuklear iti maysa a disso ken ti kontaminasion kadagiti lugar iti asideg daytoy.
Kadua ti Estados Unidos ti Japan a napasnek a mangyad-adal iti dakes nga epekto ti bileg a nuklear, saan laeng a kas armas ti militaria no di pay kas pagtaudan ti enerhia. Napadasanen dagiti Hapon ti kadaksan nga epekto ti kontaminasion ti radiation manipud kadagiti planta a nuklear iti Fukushima, kalpasan a nagalingasaw daytoy gapu iti napigsa a ginggened iti pagilian itay napan a tawen. Ita, napalalo ti panagannaden ti pagilian a mangusar iti nuklear.
Naiget ngarud ita ti panagkiddaw met ti gobierno ti Filipinas nga isardengen ti North Korea ti panggepna. Ipalpalagip daytoy dagiti resolusion iti UN Security Council a mangkidkiddaw iti panangtallikuden ti nasao a pagilian iti ania man a programana mainaig iti panagaramid iti ballistic missile.
Agkidkiddaw pay ti Department of Foreign Affairs iti tulong kadagiti nabibileg a pagilian nga agaramid kadagiti addang, a no mabalin nainkappiaan laeng, tapno malapdan ti panggep ti papaanawa a pagilian. Ken tapno ad-adda a makapagsagana ti gobiernotayo, kiniddaw daytoy ti tulong ti puersa ti Estados Unidos tapno adalenna ti posible a paglasatan ti rocket. Awan ngamin ti naan-anay a kapasidad ti Department of National Defense iti daytoy nga agpang.
Ngem kinontra a dagus daytoy ni Senador Miriam Defensor Santiago. Saan kano a kasapulan ti tulong ti America, uray pay no mangipaay laeng iti teknolohia a mangtunton ti posible a lasatan ti rocket. Madanagan ti senador iti kaadda ti puersa dagiti Amerikano iti pagilian iti kanito a bumtaken ti tension iti peninsula ti Korea. Sierto la ketdi kano nga agpaay a kasla magneto ti pagilian a pakaiturongan ditoy dagiti nuclear missile manipud iti North Korea.
Ngem segun kadagiti agpalpaliiw iti politika ti pagilian, kasapulan a kumpet wenno makikadua latta ti Filipinas kadagiti nabayagen a gayyemna a kas iti Estados Unidos ken iti South Korea a naminsan metten a tinulongan dagiti soldado a Filipino iti maysa a gubat idi dekada 50. No di mapatibker ti panagkayyamet ti puersa ti Estados Unidos ken ti Filipinas, amangan no matuloyen ti panagari iti rehiontayo ditoy Asia ti puersa ti higante a pagilian ti Tsina.
Maatap a kakaisuna ti Tsina kadagiti nabileg a pagilian a pagpatpatulongan ita ti North Korea kadagiti kasapulanna.
Saan ngarud a naaluadan ni Obama a palagipan ti Tsina iti akemna a mangbantay kadagiti kaarubana. Tumulong ngarud koma met daytoy a makipatang iti North Korea tapno agteppel daytoy iti aramidenna; iti kasta, saan a madadael ti ania man nga addang ti Estados Unidos ken uray ti UN tapno matengngel ti ania man nga aramid nga adda pakainaiganna iti panagaramat iti nuklear a bileg, nangruna ti maysa a pagilian nga awanen ti mapanunotna nga aramiden no di ti agaramid iti agkakangina a nabibileg nga armas idinto a napalalon iti panagsagsagaba iti rigat dagiti umilina.
Ti terorismo a parnuayen dagiti bomba a nuklear ti kangrunaan ita a kabusor ti seguridad ti lubong iti agdama, segun ken ni Obama. Ta no saan kano a mapengdan daytoy, nakarkaro pay ngem iti trahedia iti 9-11 idiay New York ti epektona.
Dayta laeng balikas a terorismo, nakaam-amaken. anianto la ketdin no pasurotan daytoy iti bomba a nuclear!
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 9, 2012.)
No comments:
Post a Comment