ANIA, NAGKOPIA NI SOTTO?

NABARA nga isyu ita ti ipabpabasolda a plagiarismo kontra ken ni Senate Majority Leader Vicente Sotto. Kinopia ngamin ti senador ti sumagmamano a paset ti sinurat ti maysa nga Amerikano a blogger nga inaramatna iti panagbitla daytoy kontra iti gakat ti reproductive health wenno iti RH bill.

Makuna a plagiarismo ti panagaramat ti maysa a tao kadagiti kapanunotan wenno balikas ti sabali ket iparangna metten a kukua wenno orihinalna dagitoy.

Di nairanrana a naisingit laeng iti patangan iti RH Bill ti isyu iti plagiarismo, ngem kas kabara metten daytoy ti kontrobersial a gakat a nakaro unay ti panangkontra ti Simbaan, ta saan laeng a sinsinan a kaso ti panagkopia iti sinurat ti sabali a tao ti patangan ditoy. Maysa ngamin a klase ti panagtakaw ti plagiarismo, wenno “intellectual theft,” segun iti Modern Language Association iti Estados Unidos, ta panagaramat ken panangtagikua daytoy iti maysa a banag nga awan ti ammo wenno pammalubos ti akinkukua.

Inako ni Hector Villacorta, ti chief of staff ni Sotto, a kinopiada ti paset ti artikulo ni Sarah Pope iti blog daytoy a rimmuar iti thehealthyeconomist.com tapno aramaten ti senador iti panagbitlana iti Senado. Ngem kunana ketdi nga inadaw met laeng kano ni Pope ti impormasion iti libro ni Dr. Natasha Campbell-McBride, maysa nga Amerikano a neurologist, mainaig iti oral contraceptives. Ta idi damo kano, pinadas dagiti staff ni Sotto a biroken ti kopia ti libro ngem idi masalawda ti blog ni Pope a mangdakdakamat iti impormasion manipud iti libro ni Campbell-McBride, impagarupda a naggapu met laeng daytoy iti mismo nga autor.

Segun iti maysa a Filipino blogger nga immuna a nangibulgar ti isyu iti plagiarismo, awan ti pagdumaan, ultimo dagiti punctuation marks, ti sumagmamano a paset ti bitla ni Sotto ken ti blog ni Pope. Gapu ta inako pay ni Villacorta a dina nabasa ti libro ni Campbell-McBride, awan ngarud ti pagibasaranna a saan nga orihinal ni Pope ti sinuratna iti bukodna a blog. Awan ngarud duaduana nga impakat ti opisina ni Sotto ti makunkuna nga aramid ti sadut a “copy-paste job,” wenno ti panangbagkat lattan ti maysa a paset ti sinurat tapno iselsel iti sabali a sinurat.

“Agdarumkayo Latta!”

Ngem iti laksid iti daytoy, kinarit ketdi Villacorta dagiti kritiko nga idarumda ti senador no kayatda. Awan la ketdi kano ti maganabda ta saan kano nagkopia ti senador. Ken no pudno man nga inaramidna daytoy, saan met kano a krimen iti kaso a plagiarismo, ta awan ti ania man a linteg iti Filipinas a mangibaga a kasta.

Agpayso a saan a krimen ti palagiarismo ta saan a nadakamat daytoy iti Kodigo Penal, ngem adda met ti Akta Republika 8293 (wenno ti Intellectual Property Code) a mangipapaay iti pannusa kadagiti mapaneknekan a nagbasol iti copyright infringment, ti kaso a kaasping met laeng ti plagiarismo.

Asino man a maduktalan a nagkopia iti ania man a sinurat a protektado babaen ti copyright law, mamulta daytoy ken mabalin a mabalud pay. Iti maysa a kaso ti Korte Suprema, nagbalin pay ti plagiarismo a nagibasaran iti panangkiddawda a maikkat ti maysa a mahistrado iti posisionna gapu iti panagkopiana nga awan pammalubos ti sinurat ti maysa a ganggannaet nga autor nga inramanna iti maysa a pangngeddeng daytoy idi 2010.

Ngem saan a napatapuak ni Associate Justice Mariano del Castillo ta kinedengan ti mayoria dagiti padana a mahistrado ti Korte Suprema a nupay nalawag a nakopia dagiti kapanunotan nga inaramat ni Del Castillo iti sinuratna a pangngeddeng mainaig ti kaso dagiti comfort women, iti sinurat ti ganggannaet nga autor, saan kano met naigagara daytoy. Binabalawda laeng ti panagliway ti maysa a kameng ti staff daytoy wenno ti di panangiselsel dagiti rumbeng a footnotes kadagiti naaramat nga impormasion iti final draft ti desision ti mahistrado.

Copyright Infringement versus Plagiarismo

Nupay agpada a mainaig iti panagkopia maysa a sinurat (ken dadduma pay a klase ti orihinal a partuat ti maysa a tao) nga awan ti pammalubos ti akimpartuat ti plagiarismo ken copyright infringement, adda met dakkel a paggidiatanda. Agpaut ti 50 a tawen manipud iti ipapatay ti maysa a mannurat ti copyright (karbengan a mabayadan ken mabigbig a kas akimpartuat) ti sinuratna, wenno tawen nga adda karbengan daytoy a mangsalaknib ti orihinal a partuatna ken agdawat iti danios peruisio iti maysa a kaso a sibil iti asino man a mangsalungasing iti daytoy. Ti plagiarismo, iti sabali a bangir, awan ti makunkuna a panawen.

Kas pagarigan, inaramat ni Sotto ti maysa a sinurat ni William Shakespeare. Saanen a sakupen daytoy ti copyright law, ngarud awan ti makuna nga infringement, ta napaut unayen a tawen manipud natay ti autor. Ngem no aramatenna ti ania man a sinurat ni Shakespeare, wenno paset daytoy, a dina dinakamat a ti nalatak a dramaturgo iti akinsurat, daytoy ti makunkuna a plagiarismo. Ti ababa pannao, agbalin laeng a copyright infringement ti kaso a plagiarismo no awan ti pammalubos ti maseknan a paggapuan ti sinurat a protektado iti copyright law. Rumbeng nga ammo daytoy da Sotto ken ti chief of staff-na a maysa pay met ngarud nga abogado.

Ngem aglalaok ketdi dagiti “palusot” ni Sotto. Adda dita ti panangibagana a nairanta kano dagiti blog a kas iti sinurat ni Pope a maibinglay iti publiko, wenno paset ti public domain. Saan ngarud a masakupan ti gobiernotayo dagiti pagalagadan ti copyright, ken kangrunaanna, naikawwes ken ni Sotto ti parliamentary immunity a kas senador a mangilisi kenkuana iti ania man a pammabalaw.

Di met akuen ni Sotto a kukuana dagiti inaramatna iti speech-na ta saan met kano a sientista wenno doktor daytoy, isu a kinasapulanna ngarud iti agsukisok kadagiti impormasion kas koma iti Google. Ken dina inaramat ti nagan ni Pope ta apay kano koma nga ibagana a nagtaud ti impormasion iti maysa laeng a blogger. Ti laeng ngarud nagan ti doktor ti dinakamat ti senador iti privilege speech daytoy.

Komediante  

Ania pay, immingaren dagiti netizen a Filipino, nangnangruna dagiti blogger, gapu iti kasla panangibaba ti senador iti estadoda a kas mannurat wenno paset met iti nasaknap a lubong ti mass media. Adu met dagiti blogger nga eksperto kadagiti paggapuanda a trabaho; kinapudnona adda met dagiti blogger iti Senado a kas ken ni Senador Pia Cayetano.

Rinibu ngarud dagiti nangiposte iti Facebook, Twitter, ken forum site kadagiti news website ti ania man a panangidadanes, no di man panangkatkatawada laeng, iti senador a kunada nga awan iti ammona maipapan iti copyright law ken panagaramat kadagiti online sources. Maysa pay met kano daytoy a senador. Sabagay, kunada pay, maysa laeng a komediante ni Sotto ket kas kadagiti papelna iti telebision, awan ti panangipasnekna kadagiti serioso a banag, uray pakadadaelanen ti reputasionna a kas nangato nga opisial ti gobierno.

Kayarigan man ti plagiarismo ti maysa a naluto a masida. Uray naidasar daytoy iti lamisaan, ngem saan met a para kenka, makuna a panagtakaw metten no kimmutsaraka nga awan ti pammalubos ti nagidasar. Agpayso a saan a krimen ti mangkutsara iti masida, wenno di pakabaludan ti mangraman no mabisinka, ngem saan kadi a nakababain daytoy?

Kasta met ti plagiarismo. Saan nga isyu a legal daytoy, no di ket ad-adda nga isyu iti ethics, wenno prinsipio a mainaig iti umisu a panaggaraw wenno aramid nga agbatay iti moralidad.

Kadagiti pagadalan, saan a makuna a kriminal ti estudiante nga agkopia (cut and paste) kadagiti sabali a sinurat tapno iramanda kadagiti reportda. Ngem nabatad ketdi nga unethical wenno naalas daytoy, ket rumbeng ngarud a maikkan iti leksion dagitoy tapno agnakemda. Saan ngarud a mapalubosan dagiti matiliwan iti plagiarismo a makisalip pay kadagiti pasalip iti panagsurat, nga agaplikar kadagiti writing grants, a maital-o iti posisionda, a maipablaak dagiti suratenda pay, ken saan a maipaayan ti diploma no thesis ken dissertation ti karaman ditoy. Ket no saan a mapalubosan daytoy iti pagadalan, kasta met a naalas no maipalubos ti plagiarismo a maysa ngarud a klase ti panagtakaw, iti agpang ti pagwarnakan, negosio ken nangnangruna iti serbisio publiko.

Kaso ni Manny Pangilinan

Nangnangruna a maisuro kadagiti ubbing a raemenda ti aramid ti sabali a tao. Ket gapu ta kadagitoy a panawen, di maaluadanen dagiti ubbing ti agaramat iti ania man nga impormasion a kasapulanda a maadawda iti Google ken dadduma pay a search engine, mapalpalagipan latta met dagitoy nga ilanadda ti source wenno orihinal a nagtaudan dagitoy nga impormasion. No dida aramiden dayta ket agparparang nga orihinalda ti naaramat nga impormasion, maysa daytan a nalawag a kaso ti plagiarismo.

Malaksid no dida naigagara ket nalibtawanda nga iraman ti nagtaudan dagiti kinopiada nga impormasion kadagiti reportda, mabalin a maawatantayo ida. Ngem dayta no agpakawanda la ketdi a sipapasnek iti inaramidda.

Kas iti kaso ni Manny V. Pangilinan, maysa kadagiti kababaknangan a negosiante iti pagilian iti agdama ken akinkua iti adu a korporasion. Natiliwan met daytoy a nagkopia kadagiti sinurat da J.K. Rowling, Oprah Winfrey ken Barack Obama tapno aramatenna iti panagbitlana iti sanguanan dagiti nagturpos iti Ateneo de Manila University idi 2010, nga awan pulos ti panangibagana a naggapu daytoy kadagiti maseknan nga orihinal ng autor. Ngem nupay nababalaw dagiti nagsurat iti bitla ni Pangilinan, a naggapu pay met ngarud dagitoy iti Ateneo, inakona latta ti responsibilidad ket nagdawat iti pammakawan iti publiko. Ken tapno malay-ayan ti isyu gapu ta napalalo met idin ti panangbabalawda kenkuana iti Internet, naglusulos laengen daytoy a kas chairman ti Ateneo Board of Trustees.

Napabasol met iti kaso a plagiarismo ni Krip Yuson, maysa a nalatak a mannurat ken kameng pay daytoy iti Hall of Fame ti Palanca Awards. Gapu daytoy iti panangaramatna iti kolumna iti sumagmamano a paset ti sports column ti padana a kolumnista iti maysa a news website. Ngem inrasonna a dina naigagara a nairamanna ti orihinal a surat ti padana a kolumnista; kayatna a sawen, nailaok kadagiti sinuratna dagiti dadduma nga ed-editenna para iti website, ket iti pannakaulawna impagarupna a kukuana metten dagitoy. Pagsayaatanna, nagkiddaw a dagus iti pammakawan ni Yuson, isu a nalay-ayan met laengen ti isyu ket nagtalinaed ti panagraem dagiti agbasbasa kenkuana  wenno kadagiti sinuratna.

Agpakawan, Kunam?

Saanen nga isyu no adda nalabsing da Pangilinan ken Yuson a paglintegan wenno rason daytoy tapno pakadusaanda. Ti napateg kadakuada, ammoda ti nagkamalianda ket rumbeng laeng nga agdawatda iti pammakawan ti publiko. Adayo laeng unay daytoy iti impakita nga ugali da Sotto ken Villacorta. Naglawag la ngaruden a nagbasolda, isuda pay ti nakarit. Gapu kadi ta senador ni Sotto, wenno pudno la unay nga awan ti ammona no di ti agpakatawa laeng iti “Eat Bulaga”?

Gapu iti kinatangken ni Sotto, di ngarud mapengdan ti panagadu latta dagiti netizen a mangat-atakar kenkuana iti Internet.    

Kasla napilitan laeng ngarud ni Sotto nga impaikkat iti rekord ti Senado ti ania man a paset ti panagbitlana a nadakamat ti nagan ni Campbell-McBride. Ngem naladawen ti amin, kalpasan ti panangtallikudna iti ania man a gundaway nga agpakawan koma iti nagkibaltanganna.

No agaramat ti maysa nga estudiante iti sinurat ti sabali ket ibagana a kukua wenno orihinalda dayta, inuulbod latta daytoy ket di rumbeng ngarud a magraduan, uray pay no kasano ti kapintas dayta nga obrana. Gapu ngarud met ta saan nga orihinal ni Sotto dagiti inramana iti argumentona a mangkontra iti RH Bill, ngem ipakitana a kasta, inuulbod met ngarud daytoy ket di rumbeng a talken, wenno graduan, ti publiko.

Ti panagkopia ni Sotto iti sinurat ti sabali a tao ti mangipakita nga aramidenna amin tapno ballikogen ti kinapudno iti isyu iti RH bill. Nagsangit pay ngarud daytoy iti panagbitlana iti Senado gapu ta babalawenna dagiti kontraseptibo nga inaramat ti asawana a ni Helen Gamboa iti pannakatay ti anakna a lalaki apaman a maipasngay daytoy idi 1975. Ngem kinontra a dagus daytoy dagiti doktor ken eksperto ta awan kano ti maidatagna a nasiken nga ebidensia a mangibaga nga adda koneksion ti kontraseptibo iti pannakatay ti maladaga, ta natay kano metten ti ibagbagana a doktor a nangbalakad kenkuana.

Nalawag laeng a mangal-ala ni Sotto iti simpatia ti publiko tapno umayonda iti kayatna: ti pannakalapped ti RH bill nga agbalin a linteg. Kas komediante, wenno artista, ammona ti bileg ti telebision a mangilawlawag ti ania man nga aktingna iti publiko. 

Cyberbullying

Ket ita ta kasla naipiten iti isyu ti plagiarismo, mangal-ala ngarud manen iti simpatia iti panangibagana a biktima daytoy iti cyberbullying. Pagaaduanda kano metten daytoy a linugoban gapu laeng kano iti pagtaktakderanna a prinsipio a mainaig iti RH bill. Isu pay laeng kano ti kaunaan a senador a biktima ti kastoy a panangperdi ti maysa tao babaen ti Internet. Ngem nalipatan sa ti senador a saan amin a nangbabalaw kenkuana iti Internet ti pabor iti RH bill. Ta saanen nga isyu daytoy iti population control ken family planning no di ket iti kababalin ti maysa nga opisial ti gobierno nga imbutostayo.

Nanglukat manen ngarud daytoy ti sabali nga isyu, kas iti panggep ti Senado a mangaramid iti linteg tapno mailawlawag iti pagalagadan iti panagsurat ken panagaramat kadagiti blog, mangipaay iti proteksion kadagiti blogger, ken maamuan no ania ti masakup ti copyright kadagiti sinuratda. Ket gapu ta suportado ni Sotto ti nasao a gakat, ibagbaga ngarud dagiti dadduma a maysa nga “anti-blogging bill” daytoy.

Ngem no adda koma napatpateg a tamingen ti Senado, isu daytoy ti gakat a mangingato koma iti pagrukodan wenno kualipikasion dagiti asino man a mabutosan nga agserbi kadagiti umili.

*Diakon inaganan ti nangalaak kadagiti ladawan kas panangsurotko laeng metten ti kunkuna ti mararaem a senador a saan a plagiarismo iti kastoy nga aramid.

(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 17, 2012.)