ADDANTO NGATA PAY KAS KENKUANA?

APAMAN a naduktalan a saanen a nakalasat ni Secretary Jesse Robredo ti Department of Interior and Local Government (DILG) idi maala dagiti bumabatok ti bagina tallo nga aldaw kalpasan a natinnag ti eroplano a naglugananna iti baybay ti Masbate, adda dagiti agkuna iti kastoy: “Apay a no asino pay ti nalimpio, isu ti umuna a pumanaw?” Wenno: “Dagiti koma agtatakaw wenno rinuker nga opisial ti gobierno, a nakaad-aduda pay met, ti umuna a matay.”

Ipakitana laeng ngarud ditoy a nalimpio a lider ni Sek. Roberdo, a makunkuna pay a kararaeman kadagiti kameng ti gabinete ni President Benigno “Noynoy” Aquino III. Idinto nga idi damo, nagpeggad a maikkat iti puestona gapu iti pannakibiang dagiti adu a politiko.

Ti DILG ti maysa kadagiti kabibilegan nga opisina ti gobierno ta tengngel daytoy iti sibubukel a puersa dagiti polis ken amin a lokal nga opisial ti pagilian. Ngem saan a dayta a bileg ti malaglagip ita ken ni Robredo, no di ket ti kinapasnekna nga agtrabaho, ti kinadalus ti panangipagnana iti turay, ken dagiti galad daytoy a mannakigayyem ken bisionario wenno amona ti nasayaat a pangituronganna iti iggemna nga opisina.

Dagitoy man ti ladawan ti serbisio publiko nga idi pay laeng 1986 a birbirokentayo.

Saan ngarud a maaluadan dagiti dadduma nga idilig ti biagna iti serbisio publiko iti bukod met a panagserbi ti pagilian ni Presidente Ramon Magsaysay, ti nangipanagananda iti premio a naawat ni Robredo idi 2000, ti Ramon Magsaysay Award for Government Service. Agpada da Robredo ken Magsaysay nga ay-ayaten unay dagiti pagserbianda nga umili, ngem agpada laeng met nga ababa dagiti biagda. Naggapu met iti Cebu idi matnag ti eroplano a nagluganan ni Magsaysay idi 1957.

Pudno la unay nga addaan iti napudno a dedikasion ni Robredo iti opisinana; imbilangna ti trabahona a kas maysa a napateg a mision iti biagna. Kunada a daytoy ti kagagagetan kadagiti kameng ti gabinete, a banag a pinaneknekanna babaen ti reggetna a timmabuno iti taripnong dagiti pannakabagi ti linteg a naangay iti Cebu uray iti Sabado nga aldaw koma ti bakasionna. Ngem gapu ta bakasion met laeng, napanunotna a kalpasan ti pasken, dumagas daytoy iti pagtaenganda iti Naga tapno bisitaen ti anakna a babai. Ngem saanen a nakadanon ti sekretario ta idi makabatog ti naglugananna a Piper Seneca iti baybay ti Masbate, nagpaliaren ti makina agingga a simmadsad ken limned daytoy iti 180 a kadapan ti kaadalemna a danum. Nakalasat a dagus ti aide-de-camp ni Robredo a ni Senior Insp. Jun Abrazado, ngem daksanggasat a saan a naalaw pay ti biag ti sekretario ken ti dua a piloto ti eroplano.

Nangiruar a dagus ti Malakanyang ti maysa a proklamasion para iti pannakaideklara ti “Narional Days of Mourning” ken ti pannakaipaay ti maysa a state funeral para ken ni Robredo. Daytoy ti kangangatuan a pammadayaw ti maysa a natay nga opisial nga ipapaay ti gobierno. 

Ngem asino kadi ni Secretary Robredo ta kasta unay ti panagay-ayat ti publiko kenkuana?

Tubo iti siudad ti Naga iti Camarines Sur ni Robredo. Nayanak idi Mayo 27, 1958, ken maikatlo ti lima nga anak da, Jose Chan Robredo Sr, maysa a Tsino, ken dati a Marcelina Manalastas. Nagturpos daytoy iti kina-enhiniero iti De La Salle University iti Manila.

Nangrugi ti 25 a tawen a panagserbi ni Robredo ti gobierno idi nabutosan daytoy nga alkalde ti siudad ti Naga idi 1988 iti edadna a 29 laeng. Isu ti kaubingan nga ama ti ili iti dayta a panawen. Iniggamanna ti posision iti tallo a termino, ket iti uneg ti siam a tawen, napagbalinna ti dati a kasla aglaladut a third-class a siudad iti Kabikolan a kas maysa kadagiti kadudur-asan a local government unit ti pagilian, ken nangnangruna a nagserbi iti siudad a kas modelo iti kinadalus a panangipataray ti gobierno kadagiti amin a local government units iti pagilian.

Saan ngarud a pagkasdaawanen ti panangipaayda kenkuana iti Ramon Magsaysay Award gapu iti naballigi a gapuananna iti panangipataray iti gobierno. Isu pay laeng ti kakaisuna a lokal nga opisial a naipaayan iti daytoy iti pakasaritaan ti award-giving body a katukad ti Nobel Peace Prize para kadagiti pagilian iti Asia. Maysa laeng daytoy a premio kadagiti 140 a naawaten ti sekretario, manipud iti regional agingga iti international nga agpang, a kas opisial ti gobierno. Karamanen ditoy ti naawatna a Dangal ng Bayan Award, ti kangangatuan a premio nga ipapaay ti gobierno kadagiti opisial ken empleado daytoy a nangipakita iti di magatadan a panagserbida iti publiko. Ken gapu iti naisangsangayan a liderato ni Robredo, binigbig pay ti Asiaweek magazine ti siudad ti Naga a Most Improved City iti sibubukel nga Asia idi 1998.

Idi malpas ti terminona idi 1998, awan ti pinalubosanna a mangsukat kenkuana a kabagian, uray ti asawana, a kas iti ar-aramiden ti kaaduanna a mayor wenno gobernador. Ken dina pinanggep ti agkandidato iti nangatngato a posision a nalaka koma met a magun-odna no kayatna, ngem kunana nga adda serbi ti pananglimitarda iti agingga ti tallo laeng a termino ti maysa nga alkalde ta no maminsan kano met, maibusan ti imahinasion ti maysa a lider. Kayatna a sawen, kasapulan met ti panaginana, wenno kas iti inaramidna, ti sumrek iti eskuela tapno agadal pay para iti kasapulanna a kurso.

Inusar ni Robredo ti panawen a kaawanna iti politika iti panagbasana. Naturposna ngarud ti Masters in Business Administration iti Unibersidad ti Filipinas, ken Masters in Public Administration iti John F. Kennedy School of Government ti Harvard University, ken nagbalin pay nga Edward Mason Fellow idi 2000.

Nagsubli ni Robredo a mayor iti Naga idi 2001 a nangituloyanna kadagiti programana iti siudad ket inleppasna ti naballigi manen a tallo a termino a nagpatingga idi 2010. Wenno sakbay nga inawatna ti kangatuan a posision iti DILG babaen ti administrasion ni PNoy. 

Iti panagturay ni Robredo iti siudad ti Naga, malaglagip la unay dagiti kakailianna iti panagtrabahona iti City Hall tapno adda tuladenda. Napasnek nga agtrabaho ti mayor iti kasapulan nga oras, i-punch-na ti bukodna a time card para iti attendance, agaruat met iti kas iti uniporme dagiti empeado ti City Hall tapno makikaysa kadakuada, ken awan ti badigard daytoy. No kasta kano a malpas ti maysa a kalamidad a kas iti bagyo iti lugarda, isu kano pay ti umuna a mapan agdalus kadagiti kalsada. Agrikus daytoy nga agbisekleta a mangdanon kadagiti residente tapno saludsodenna dagiti pakaseknanda. Pinasingkedanna ti agtultuloy a panagtinnulong dagiti NGO ken lokal nga asamblea ti masakupanna para iti kasapulanda a panagdur-as.

Dagitoy ngarud a galad ni Robredo ti intugtugotna iti DILG. Sakbay a pimmusay daytoy, adu dagiti impakatna a programana para iti reporma ti ahensia, kangrunaanna iti agpang ti public accountability ken transparency para kadagiti polis ken lokal a lider. Inyunay-unayna ti Full Disclosure Policy, wenno ti pannakakiddaw kadagiti lokal a gobierno nga ipakitada iti publiko babaen dagiti kasapulan a dokumento ti pudpudno a nakaaramatan dagiti pundoda. Inrugina payen a dinalusan ti opisinana babaen ti naiget a panagpalutpot ken panangidarumna kadagiti asino man a karaman iti adda anomaliana a kontrata iti ahensia.

Kanayon nga ibagbagana a saan a kasapulan a ti maysa a lider iti nalaing laeng. Ta saan met kano nga amin a nalaing (“mahusay”) ket nalimpio (“matino”), kasta met a saan amin a nalimpio ket nalaing. Rumbeng ketdi nga agpada a nalaing ken malimpio ti maysa a lider tapno talken ti publiko nga agiggem iti pundo nga agtaud kadagiti umili.

Ni ngarud Robredo ti makuna a “poster boy” ti kampania ni PNoy ken ti gabinetena para iti nalinteg a dalan (“tuwid na daan”), wenno ti kampania ti administrasion kontra iti korupsion ti gobierno.

Ngem iti laksid iti daytoy a pannakaam-ammoda ken ni Robredo, saan pay gayam a naipaayan iti kompirmasion ti appointment-na iti DILG babaen ti Commission on Appointments (CA), uray kalpasan ti duan a tawen a kaaddanan nga agserserbi iti napasnek iti administrasion ni PNoy. Ngem segun kadagiti kameng ti CA, maipaay koma kenkuana dayta a kompirmasion iti panagtataripnong manen dagiti kameng iti agtapos daytoy a bulan ngem naitantan laeng gapu iti ipupusay met ti padana a Bikolano a ni Rep. Salvador Escudero ti Sorsogon. Ngem kunada ketdi maysa a dakkel a rason ti politika. Kalaban ngamin ni Robredo iti politika ni Rep. Luis R. Villafuerte ti Camarines Sur. Ni Villafuerte ti nagkiddaw iti CA a dida ipaayan ti kompirmasion ni Robredo agingga a di marisut ti susikda iti politika, a pinatgan met ti komision. Nangidatag ngamin ni Villafuerte ti disqualification complaint iti Comelec kontra ken ni Robredo iti election idi 2007. Ngem ita ta natayen, dagus a nagbaliw ti tono ni Villafuerte ket no mabalin, kunana, ipaayda kano ken ni Robredo ti kompirmasion uray natayen daytoy, banag a kinatawaan laeng dagiti dadduma a kameng ti CA.

Naladaw laeng met ngamin a naidatag ti nagan ni Robredo para iti kompirmasion ti CA. Idi laeng Nobiembre a napanunot daytoy nga aramiden ti Malakanyang. Idi damo, ibagbagada nga acting laeng wenno temporario ti pannakaipatugaw ni Robredo iti DILG, ngem idi madlawda nga epektibo daytoy, nakumbinsir met laeng ti Malakanyang nga ipaay kenkuana ti posision. Ngem iti naudi damag, natibong ti nagan ni Senador Panfilo Lacson, a kaaliado ita ni PNoy, a mangsukat kenkuana apaman a malpas ti termino daytoy iti Senado.

Napintas koma a pagrubuatan ni Robredo ti DILG tapno magun-odna ti nangatngato pay a puesto, ta kadagiti agngayangay a politiko isu man laeng ti makuna nga adda karbenganna no kinadalus, kinagaget ken kinaregget nga agserbi ti pagsasaritaan. Ngem maysa ni Robredo kadagiti kameng ti gabinete nga awan ti ibagbagada pay a planoda iti daytoy umay nga eleksion. Posible ngarud a no saan la ketdi a pudno ti ibagbagada maipapan ken ni Lacson, situtudio latta ni Robredo nga agserbi iti Malakanyang agingga iti termino ni PNoy inton 2016. Awanen ti ammotayo pay ditoy ta pimmusay metten ti sekretario iti naubing pay nga edadna a 54.

Dagitoy ngarud ti rason no apay nga adu ti malidayan ken masayangan iti ipupusay ni Robredo. Ngem rason met daytoy tapno pagtaudan ti panangilunlunod latta dagiti kakailiantayo kadagiti rinuker nga opisial nga adayo iti galad ti sekretario.

Kunada ngarud a no kas koma ken ni Robredo amin a situtugaw iti gobierno, mabalin nga awanen ti ania a parikut ti gobierno a mangtun-oy ti nalinteg a dalan, ket amangan no daytoyen ti kasapulantayo a manggun-od metten iti arpaaptayo a panagbalbaliw ken progreso para iti pagilian.

Adu dagiti nasayaat nga ibagbagada maipapan iti ababa ngem narimat a biag ni Robredo. Narigat ngarud a masukatan daytoy iti DILG iti kas met laeng koma kenkuana. Napateg ngarud nga iti asino man a dutokan ni PNoy, ituloyna koma ti nasayaat a narugian ni Robredo iti ahensia, ken ti kalidad ti trabaho nga impakitana iti dua a tawen a kaaddana ditoy. Gapu laeng iti dayta, sibibiagto latta ti imbatina a napintas a lagip iti benneg ti serbisio publiko. 

(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 3, 2012.)