PAKAIBALUDAN MET TI MANGSAIR ITI MAYSA A RELIHION?

PAKABASOLAN iti linteg ti mangsair iti karirikna ken pammati ti maysa a relihion (“offending religious feelings”). Segun dayta iti Artikulo 133 ti Kodigo Penal. Ket ti asino man nga aglabsing, mabalin a madusa iti pannakaibalud a saan a nabababba ngem innem a bulan agingga iti dua a tawen ken uppat a bulan.

Ania man a grupo a mamati iti Dios, Kristiano man, Muslim wenno dadduma pay a pammati, masair la ketdi ti riknada no mariribuk ti ipakpakatda a seremonia wenno liturhia a sentro ti pammatida ta selebrasion daytoy ti kaadda ti Dios iti sidongda.

Sagrado dayta a panagummong ken seremonia. Ket segun ken ni Jose Sison, abogado ken maysa a kolumnista iti diario, daytoy ti makaigapu iti kaadda ti probision iti Kodigo Penal (Artikulo 133) a mangipapaay iti pannusa iti asino man nga agipakita iti aramid a nakaro unay a mangsair iti karirikna dagiti mamati, iti lugar a naisangrat a para iti pannakaidaydayaw ti Dios, wenno kabayatan ti selebrasion iti maysa a nasantuan a seremonia.

Saan a kadawyan a kaso iti korte ti Artikulo 133 a kas iti estafa, panagtakaw, ken pammapatay, ngem nabayagen daytoy a probision ti linteg. Arigna innem a dekadan ti limmabas manipud iti naudi a pangngeddeng ti Korte Suprema mainaig iti daytoy. Adda ngarud dagiti agkuna a duduoganen daytoy a krimen, ket makuna a saanen a kasapulan unay iti agdama a panawen a maipangpangruna ti pannakaipaay ti wayawaya kadagiti umili a mangipeksa iti riknada, uray pay kontra daytoy iti bukod wenno sabali a pammati.

Ngem uray pay kasano ti kabayagen ti linteg, saan a nagpukaw ti bileg daytoy. Kinapudnona, mangrugin ti pannakapagungar manen daytoy babaen ti kaso ni Carlos Celdran, ti kontrobersial a tour guide iti Manila.

“Guilty” ni Celdran

Rimmuar itay nabiit ti pangngeddeng ti Manila Metropolitan Trial Court iti kaso ni Celdran, a naidarum iti bileg ti nasao a linteg kalpasan ti panangriribuk daytoy iti maang-angay nga ecumenical service iti Manila Cathedral iti maysa nga aldaw ti Setiembre 2010.

Segun ken ni Judge Juan O. Bermejo Jr, nalawag a sinair ni Celdran ti karirikna ken pammati ti Simbaan Katoliko, babaen ti panagngiwatngiwatna a nangiparang iti tallaong ti plakardna a nakaisuratan ti nagan a “Damaso.” Panangyebkasna kano daytoy ti panagtubngarna iti patienna a napalalo a pannakibibiang ti Simbaan Katoliko iti isyu ti Reproductive Health Bill (maysa itan a linteg). Ipalpalagip ni Celdran ti naalas a kababalin ni Padre Damaso, nalatak a karakter iti nobela ni Jose Rizal, a nagbalin a simbolo ti panagabuso dagiti papadi idi panawen ti Kastila, tapno pagadalan koma dagiti lider ti Simbaan iti pannakibibiangda iti politika.

Ngem dakkel a saludsod no ania a klase ti panangsair ti ibagbaga ti Artikulo 133 tapno pakaibaludan ti maysa a tao? Ken ania ti masasao a karirikna dagiti mamati a makidkiddaw ditoy?

No agbataytayo kadagiti pangngeddengen ti Korte Suprema, ti maysa nga aramid tapno makuna a “notoriously offensive” wenno napalalo a mangsair iti karirikna ken pammati ti relihion, rumbeng a maiturong kontra iti tradisional nga ar-aramiden, doktrina wenno ritual ti maysa a relihion tapno laeng uyawen no di man adda intensionna a dadaelen ti banag a pagtataudan ti panangidaydayaw dagiti kamengna iti Dios ken pammatida. Makuna ngarud a notoriously offensive, segun iti pangngeddeng ti Korte, ti panangbato iti maysa a ministro ti maysa a relihion bayat iti panagsersermon daytoy, ken ti panangibaga nga Anti-Cristo ni Hesus, a markado ti demonio ti Simbaan, ken ni Santo Papa ti kumander ni Satanas. (Iti Poland idi napan a tawen, nasentensiaan ti maysa a nalatak a kumakanta iti pagilianda babaen ti bileg ti kapadana a probision ti linteg, gapu iti panangibagana iti maysa nga interbiu a maysa a tao a napalaluanen iti arak ken agus-usar iti ruot—kas koma iti marihuana—ti nagsurat iti Biblia.)

Dagiti Elemento ti Krimen

Ngem saan a makuna a krimen iti bileg ti Artikulo 133 dagiti sumaganad a kaso: ti panangidalan iti parada ti pumpon ti saan a Katoliko iti arubayan a kukua ti Romano Katoliko, ti pananguyaw ti maysa a Protestante iti reputasion ti Santo Papa kabayatan ti ilalabas iti sanguananna ti libut dagiti Katoliko, ken ti panangserrek lattan ti maysa a nabartek iti maysa a church assembly ken nangpadas a mangagaw iti mikropono ti mangidadaulo iti kanta. Iti maikatlo a kaso (People vs. Nanoy), saan a maiturong iti mismo a pammati ti relihion ti inaramid ti artek no di ket panangirugi laeng iti riribuk tapno masinga ti seremonia ti pammati.

Ken malaksid iti makapasair nga aramid, paset ti elemento ti krimen ti pannakaipakat daytoy iti lugar a nairanta a pangipeksaan iti pammati, ken ti pannakaipakat daytoy kabayatan ti selebrasion iti ania man a seremonia ti relihion. Paset ti seremonia dagiti maipakat iti ruar iti simbaan, kas koma dagiti libut, prayer rally ken panangipumpon iti natay. Ken kangrunaanna, rumbeng nga adda intension ti agaramid a saktan ti rikna dagiti mamati wenno direkta ketdi daytoy a panangatakar iti doktrina ti simbaan.

Mabalin ngarud a nasair ti rikna dagiti obispo ken dagiti mamati a nakasaksi iti inaramid ni Celdran, ngem di met makuna nga adda ranta daytoy a dadaelen ti ania man nga isursuro wenno ritual ti Simbaan, no di ket panangipeksa laeng iti panangkontrana iti nakaro a pannakiramraman dagiti obispo iti patangan iti RH Bill, a kas iti implikasion ti “Damaso” a naisurat iti plakard nga iggemna ken dagiti imbugkawna iti uneg ti simbaan. Kuna ngarud dagiti gagayyem ni Celdran a dina met kinontra ti doktrina ti simbaan mainaig iti karbengan dagiti di pay nayanak (unborn child), wenno dina imbaga a palso ti pagtaktakderan dagiti obispo mainaig iti reproduksion ken population control.

Karirikna ti sibubukel a simbaan, karamanen ti pammati dagiti kamengna, ti ipekpeksa ti Artikulo 133, saan ket a ti emosion a marikna no kasta a masair ti maysa a tao. Masair ti rikna dagiti papadi wenno dagiti debosionado no kasta a sumrek iti simbaan dagiti babbai a kunam la no nakalabusen iti aruatda nga inrutapda iti bagida, wenno dagiti panangbastosda iti karakter dagiti padi, wenno ti panagiwaras ti gobierno iti kondom kadagiti mamati. Ta saan met a maapektaran ditoy ti reputasion ken doktrina ti sibubukel a Simbaan Katoliko. Ngem no iti rason a nasair ti rikna dagiti obispo ken dagiti nagatendar iti religious service iti pannakasinga ti ar-aramidenda, immun-unan a dimmawat iti pammakawan ni Celdran.

Awan ti Karbenganna a Mangriribuk iti Misa

Ngem sabali ti nakita ni Bermejo iti inaramid ni Celdran. Makapasair kano iti sibubukel a pammati ti Simbaan Katoliko iti panangipukkaw ni Celdran iti dawatna a saan koma a bumiang dagiti obispo iti patangan iti RH bill, wenno ti panangyarigna kadakuada a kas Padre Damaso. Inaramat ti hues ti pangkontra a kapanunotan ni Justice Jose Laurel iti kaso a People vs. Baes idi 1934 (nagbalin a majority opinion iti simmaruno a kaso) iti isu met laeng a probision ti linteg, a ti makapasair nga aramid ket agbatay iti panangamiris ti korte iti pudpudno a pasamak, saan laeng nga iti pannakaipakat ti linteg, babaen ti maipakita a karirikna dagiti apektado a Katoliko saan ket a dagiti addaan iti sabali a pammati.

No agbataytayo ngarud iti pangngeddeng ni Bermejo, makuna a nupay adda kano karbengan ni Celdran nga agipeksa iti opinion a kontra iti Simbaan, awan ti karbenganna a mangriribuk iti panangipeksa dagiti Katoliko iti karbenganda nga agkararag wenno makimisa iti natalinaay. Ayonan daytoy ni Sison. Kunana nga awan ti karbengan dagiti pabor iti RH a pikaren, ibabain ken idadanes ti relihion dagiti kontra iti kapanunotanda. Masursuroda koma a kanayon a respetaran ti sagrado nga aramid ti Simbaan.

Ken maysa, kuna pay ni Sison, saan a duduogan a linteg ti Artikulo 133, ta mayannatup latta daytoy iti ania man a panawen nga adda latta mamati iti Dios. Saan ngarud a rumbeng ti isingsingasing ti maysa nga editorial ti diario a mawaswasen ti nasao a probison ti Kodigo Penal gapu laeng kadagiti makunkuna a “Padre Damaso” iti simbaan ta no aramidenda dayta (ti pannakawaswas ti linteg), kakaasi met a maapektaran dagiti sabsabali a relihion, ta awanen ti pagkamanganda iti linteg no masair met a mismo ti pammatida. Wenno nalaklakanton ti panagdidinnadael dagiti agduduma a pammati, ket dayta laeng ngarud unay ti kayat a liklikan ti linteg.

Ala, agpayso nga adda pay dakdakkel a krimen ngem iti panangipakita iti makapainsulto a plakard iti maysa a church service. Ngem no kitaentayo a nalaing, adda pay met nasaysayaat a wagas a mabalin nga ipakat ni Celdran a saan a pagtaudan iti kastoy a kontrobersia. Nasayaat unay ti kayatna a mapasamak (ti panangiliklik dagiti obispo iti bagbagida iti nakaro a politika), ngem adda umisu a lugar ken oras a pangipeksaanna iti kayatna. Ti ngarud inaramidna iti simbaan, ipakitana ti kaawan respetona iti seremonia ti Simbaan, ken no ayonantayo ti pangngeddeng ti korte, maysa daytoy a nabatad a panaglabsing iti linteg.

Ngem adda dagiti eksperto iti linteg a saan a mayannatup ti Artikulo 133 iti kaso ni Celdran no kayat met laeng ti Simbaan a dusaen daytoy.

No adda man ngarud pakababalawan ni Celdran iti linteg, masarakan daytoy iti sabali a probision iti Kodigo Penal (saan ket a ti Artikulo 133), kas koma iti kaso nga unjust vexation ken ti Artikulo 153 (tumults and other public disturbance) nga agpada a mangipapaay iti nalaglag-an a pannusa ngem iti krimen a nakaidaruman ni Celdran.

Ania ti Napatpateg a Wayawaya?

Sabali met ti makitkita ti kampo ni Celdran. Kunada a no mapaturay ti pangngeddeng ti korte ti Manila, mangibati la ketdi daytoy ti panagbuteng dagiti umili a mangdillawton iti aramid dagiti lider ti Simbaan ken doktrina iti pagkamenganda a relihion. Mapungtil ngarud ti ipapaay ti Konstitusion kadagiti umili a wayawaya nga agsao (freedom of speech). Segun iti grupo a Human Rights Watch, awan koma ti maibalud gapu laeng iti panangipeksa iti rikna wenno kontra-opinion iti isyu ti gimong. Patienda a saan nga isyu iti relihion ti inaramid ni Celdran no di ket isyu iti gimong ken politika.

Kadakuada, napatpateg ti panangipeksa iti wayawayada nga agsao ngem ti wayawaya dagiti umili a mangipeksa iti pammatida. Ti ngamin freedom of speech ti pundasion iti amin a wayawaya nga ipapaay ti linteg. Segun dayta iti Korte Suprema. Ngem kuna met laeng ti Korte, nga adda dagiti rason a kasapulan a malimitaran dayta a wayawaya. Kas pagarigan, uray adda karbengan ti maysa a tao nga agsao iti kaykayatna, di rumbeng nga usarenna daytoy a mangdangran iti sabali, kas koma no ipukkawna nga adda uram iti pagsinean uray awan met gayam a pakaisagmakan laeng dagiti aglagaw a tattao. Malimitaran dayta a wayawaya no masagid met ti sabali pay a wayawaya nga iparparabur kadatayo ti Konstitusion, kas koma iti karbengan nga aguummong iti natalinaay (peaceful assembly), ken ti wayawaya iti panangipakat iti relihion wenno mangidaydayaw iti Dios ken pammatida.

Nagbalin ngarud a debate daytoy no asino ti mapaturay kadagiti wayawaya no agkikinontra metten ti pannakaipakat dagitoy. Ket no matuloy a maidanon ti kaso ni Celdran iti Korte Suprema, adda la ketdi nasaysayaat a pannakalawlawag iti kaso.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 11, 2013.)