Eleksion 2013: KOMUSTA ITI REHION DOS?

MANGNAMNAMA ti Commission on Elections (Comelec) a natalinaay ti panagbobotos iti Tanap ti Cagayan gapu ta awan met kano ti mairepreport agingga ita nga armado a grupo nga agpanggep a mangriribuk iti lugar. Nupay kasta, naiget ti panangmonitor ti ahensia kadagiti dadaulo dagiti politiko ken dagiti suporterda a mabalin a mangipakat iti kinadangkok, wenno iti pannakibiang dagiti tagaruar a kas iti napasamak iti Siudad ti Gingoog idiay Mindanao a nakatambangan ti mayorda.

Nupay maysa ti Cagayan kadagiti immun-una nga intudo ti Comelec a mabalin a pagtaudan ti nabara a risiris dagiti kandidato, awan pay met ketdi ti naideklara nga election hotspot iti probinsia wenno sadino a lugar iti rehion.  

Awan met ti makuna a dominante a partido politikal ditoy, ta uray naikappeng ti Nationalist People’s Coalition (NPC) ken Nacionalista Party (NP) iti koalision ti administrasion a Team Pinoy, saan a marikna ti panagkakadua dagiti kamengna a partido ta rapokrapok iti lokal nga agpang. Awan kalaban dagiti kandidato ti Liberal Party (LP) iti tallo a kangangatuan a puesto iti Quirino. Kasta met a napigsa ti LP iti Batanes a baluarte dagiti pamilia Abad a kapartido ni Presidente Benigno S. Aquino III.

Iti Cagayan ken Isabela, naiget a kalaban ti LP ti NPC a pagkamengan ni kandidato a senador Jackie Enrile ken ti pamilia Dy iti Isabela; ken ti koalision a National Unity Party (NUP) iti Cagayan. Adda met laban ni NP a pagkamengan dagiti agtuturay iti Nueva Vizcaya ngem nabingay daytoy gapu iti ikakappeng ti sumagmamano a liderda iti United Nationalist Alliance (UNA) a koalision ti oposision.

Abad iti Batanes, Cua iti Quirino

Ti Batanes ti kabassitan iti sakupenna a daga ken populasion kadagiti amin a probinsia ti pagilian, ngem kaskasdi a saan a nakalisi ti panagramaram dagiti dinastia iti politika. Maam-ammo ti probinsia a lugar ti Pamilia Abad, nga idauluan ni Sekretario Florencio “Butch” Abad ti Department of Budget and Management.

Nakauppat a termino, wenno mapan a 14 a tawen a diputado iti kakaisuna a distrito ti probinsia ni Butch Abad. Simmublat kenkuana iti puesto ti asawana a ni Henedina “Dina” Abad. Agpailayon ti babai nga Abad para iti maikadua a termino kontra ken ni Carlo Diasnes a nakapaminsan a termino a diputado ken nakalabanna met laeng iti napalabas nga eleksion. No mangabak manen ni Dina itoy nga eleksion, makunanto nga iti siam a termino iti Kongreso a nangrugi idi 1987, pito kadagitoy iti aggapu kadagiti agassawa nga Abad. Kinapudnona, nag-diputado met iti uppat a termino ti ama ni Butch a ni Jorge Abad ken nakamaysa a termino ti inana a ni Aurora Abad, a dati pay a gobernador ti probinsia.

Iti Basco, dua pay iti Pamilia Abad ti agkandidato: da Rock Abad a para mayor, ken Cleto Abad a kabsat ni Butch a para bise-mayor.  Agsango met para iti kangatuan a puesto iti kapitolio iti maikadua a gundaway da agdama a Gobernador Vicente Gato ken Telesforo Castillejos nga aggapu met ti kaaman dagiti politiko a Castillejos iti probinsia. Dati a gobernador ti probinsia ni Castillejos.

Tengngel met ti Pamilia Cua ti Quirino, maysa pay a bassit a probinsia ti rehion. Awan ti makalaban dagiti agama a Junie ken Dakila “Dax” Cua. Kandidato a gobernador ni Junie idinto a diputado ni Dax iti kakaisuna a distrito ti probinsia. Kasta met nga awan ti kalaban ti katiket ni Junie a ni Bise-Gobernador May Garnace-Calaunan.

Manipud 1987, nagsisinnublatanen ti pamilia Cua ti panangibagida iti probinsia iti Kongreso.  Innem a termino iti nalaklakay a Cua wenno mapan a 20 a tawen. Simmublat ti asawana a ni Ma. Angela Cua idi malpas ti tallo a termino ni Junie idi 1998, ken ti anakna a ni Dax idi malpas ti maikadua a tallo a terminona idi 2010. Agpailayon ita ni Dax para iti maikadua a termino.

Ni met laeng Dax ti nangsublatan ni Junie ti turay iti kapitolio ti probinsia. Inabak ni Junie iti eleksion idi 2010 ni dati a Gobernador Pedro Bacani.

Dy ken Albano Latta iti Isabela

Maam-ammo met ti Isabela a pagarian dagiti Dy ken Albano a nadekket nga agkadua itoy umay nga eleksion.

Agpailayon a gobernador ni Faustino “Bojie” Dy III para iti maikadua a termino. Sakbay kenkuana, napaut a nagtakem a gobernador ti amana a ni Faustino Dy, Sr. (1969-1992). Ken nagsaruno a simmublat iti kapitolio dagiti annakna ken kabsat ti agdama a gobernador: da Benjamin (1992-2001) ken Faustino, Jr. (2001-2004). Idi laeng eleksion ti 2004 a naagaw kadagiti Dy ti turay ti kapitolio babaen ti panangabak ni Grace Padaca. Ngem iti panagpailayon daytoy idi 2010, inabaken daytoy ni Bojie. Saanen a pinanggep ni Padaca ti agsubli iti kapitolio kalpasan a nadutokan daytoy Commissioner iti Comelec itay napan a tawen. Ti ketdi kabsatna a ni Mario Angelo Padaca ti makasango ti agpailayon a gobernador.

Sakbay a nagbalin a gobernador, imbagian met ni Faustino III ti maikatlo a distrito iti Kongreso iti tallo a termino (2001-2010). Ti kabsatna a ni Napoleon ti nangsublat kenkuana iti puesto, nga agpailayon ita para iti maikadua a termino. Imbagian met ni Faustino, Jr. a kabsatda ti maikadua a distrito iti tallo termino (1992-2001).

Malaksid kada Bojie ken Napoleon, lima pay a kameng ti pamilia Dy ti agkandidato ita a tawen. Maysa ditoy ni Bernard Faustino Dy a kandidato a mayor iti siudad ti Cauayan a makuna a baluarte dagiti Dy. Sukatan ni Bernard ti amana a ni Benjamin a nakamaysa laeng a termino iti city hall. Kabsat ni Benjamin ni Bojie a dati met a mayor ditoy (1992-2001). Sakbay ken ni Benjamin, nag-mayor met iti Cauayan ti maysa pay a kabsatda a ni Ceasar Dy (2001-2010).

Dagiti dadduma pay a kandidato a kameng ti pamiliada: Dondon Dy (Sangguniang Panlalawigan iti maikadua a distrito); Ian Dy (mayor ti Alicia), anak ni Napoleon a napaut met a mayor iti ilida; Mike Dy (agpailayon a mayor ti San Manuel), anak ni Faustino Jr; ken Nocholai Alexis Dy (konsehal ti Dinapigue), kaanakan ti gobernador.

Kas kadagiti Dy, nasanikar latta met ti Pamilia Albano iti politika iti Isabela. Katiket ni Bojie ni Tonypet Albano, dati a chief executive officer ti RPN ken kandidato a bise-gobernador. Panggep a sukatan ni Tonypet ti kabsatna a ni Rodito Albano III a kandidato manen ita a diputado iti umuna a distrito. Sakbay a nag-bise-gobernador, nakatallo a termino a diputado ni Rodito (1998-2001, 2004-2010). Kasinnublatna iti puesto ti amana nga agdama a diputado a ni Rodolfo Albano, Jr. a nakalima met a termino (1987-1998, 2001-2004, 2010-2013).

Imbagian pay ti nalaklakay nga Albano ti kakaisuna pay laeng a distrito ti Isabela iti Kongreso idi panawen ti administrasion ni Presidente Ferdinand Marcos. Ken sakbayna dayta, nagdiputado met iti probinsia ti ama ni Rodolfo, Jr. a ni Delfin Albano. Kandidato ita ni Rodolfo, Jr. a mayor ti ilida a Cabagan. Nagbalin met a mayor ti ilida ti anakna a ni Mila Albano-Mamuag.  

Iti siudad ti Ilagan, nag-mayor met ditoy ti kabsat ni Rodolfo Jr a ni Delfinito Albano (2001-2007). Ni Josemarie Diaz, a nangsublat kenkuana iti puesto, ti agdama ken panagpailayon a mayor iti ili ken awan ti makalabanna.

Agpailayon met a diputado da Ana Go ti maikadua a distrito ken Gigi Aggabao iti maikatlo a distrito. Makalaban ni Go iti maikadua a gundaway ni Edwin Uy a dati met laeng a diputado, idinto a dua ti makabalubal ni Aggabao iti puesto, da Anthony Miranda ken Nilo Tan.

Iti siudad ti Santiago, aggapu met laeng iti kaamaan dagiti politiko iti siudad dagiti uppat a kandidato a mayor: da Alvin Abaya, Alkalde Antonio, Pempe Miranda ken Joseph Tan.

Mamba, Vargas ken Enrile iti Cagayan

Saan a kas iti Isabela a tinengngel dagiti kaamaan ti politiko ti Cagayan. Ta nupay adda dagiti makuna a dinastia iti politika, aggapu laeng daytoy kadagiti ili wenno sumagmamano a distritro, ket saan a nagramaram iti sibubukel a probinsia. Walo ketdi nga ili iti probinsia, pakairamanan ti Abulug, Gattaran ken Ballesteros, nga agkakabagian dagiti kandidato a mayor ken bise-mayor.

Iti risiris para iti turay iti kapitolio, makalaban ni agpailayon a Gobernador Alvaro Antonio ni William Mamba, a nakatallo a termino a mayor iti Tuao. Kabsat ni Mamba ni dati a diputado Manny Mamba, nga inabak ni Gobernador Antonio iti reeleksion daytoy idi 2010.

Kabsat met laeng da William ken Manny Mamba, ni Kiko Mamba, Jr., ti kandidato a mayor iti ilida a Tuao. Annak dagitoy ni Francisco Mamba, Sr., a nagpaay nga OIC a gobernador ti probinsia iti panangrugi ti administasion ni Presidente Cory Aquino.

Katiket ni Antonio ti agdama a Bise-Gobernador Leonides Faustino, a kabagian met laeng dagiti Mamba, nga agpailayon iti maudi ken maikatlo a termino; idinto a katiket met ni William Mamba ni Melvin Vargas, a nagpaay met nga OIC governor (1990-1992). Dati met a gobernador ti ama ni Vargas a ni Florencio Vargas (1998-2001).

Kakabsat ni Melvin Vargas da Manny ken Precy Vargas a kandidato a para mayor ken bise-mayor, iti panagsagannadda, iti ilida nga Abulug.

Innem met tawen (2004-2010) a nagpaay a diputado iti maikadua a distrito ni Florencio Vargas. Ngem dina naileppas ti maudi a terminona gapu iti ipupusayna dua a bulan kalpasan ti eleksion ti 2010. Ti anakna a ni Baby Aline Vargas-Alfonso ti simmublat kenkuana iti puesto babaen ti special eleksion a naangay iti simmaruno a tawen. Awan ti parikut iti panagpailayon ni Alfonso para iti maikadua a termino ta awan ti simmango kenkuana.

Panggep met ti pamilia ni Senate President Juan Ponce Enrile a pasingkedan latta ti panangtengngelda iti umuna a distrito. Kandidato a diputado ni Sally Ponce Enrile, a kas met laeng ti napalpalabas, sublatanna ti asawana a ni Jackie Enrile, anak ti senador, nga agdama a kandidato a senador ti UNA. Nakapaminsan a termino a diputado ti nalaklakay nga Enrile (1992-1995), uppat a termino ken ni Jackie (1998-2007, 2010-2013), ken maysa met a termino ken ni Sally (2007-2010).

Iti maikatlo a distrito a dati a tengngel dagiti Mamba, agpailayon a diputado ni Randolph Ting. Inabak ni Ting iti eleksion idi 2010 ni Kiko Mamba, Jr. Aggapu met laeng ti agdama a diputado iti kaamaan dagiti politiko iti Siudad ti Tuguegarao. Agpailayon iti maudi ken maikatlo a termino a mayor ti siudad ti amana a ni Delfin Ting.

Padilla Kontra Cuaresma iti Nueva Vizcaya

Naregta latta met ti karera iti politika ni Carlos M. Padilla a nabayagen a nagdiputado iti kakaisuna a distrito ti probinsia. No mangabak iti daytoy nga eleksion, agbalinton daytoy a maikapito a terminona iti Kongreso a nangrugi pay idi 1987. Saggaysa laeng a termino da Leonardo Perez (1992-1995) ken Rodolfo Agbayani (2004-2007 a nangsublat kenkuana tunggal maileppasna ti kiddawen ti linteg a tallo a termino. Makalaban ni Padilla ni Gobernador Louisa Lloren "Banti" Cuaresma a nakatallo a termino iti kapitolio ken dati a kapartidona iti Nacionalista Party a bimmallasiw iti UNA.  

Aggapu iti kaamaan met laeng dagiti politiko iti ilida a Bambang ni Cuaresma. Nagserbi daytoy a mayor a kas met laeng iti napapatay nga asawana a ni Boyie Cuaresma, Jr. ken ti anakna a ni Benjamin III. Ti anakna a ni Luisa Corazon ti kandidato ita a mayor a mangsublat met laeng iti puesto ti kabsatna.

Agbalubal met ti kangatuan a puesto iti kapitolio a pinanawan ni Banti Cuaresma da Ruth Padilla nga asawa ti agpailayon a diputado, agdama a Bise-Gobernador Jose Gambito, Donna Lyn Gerdan nga asawa ti dati a mayor ti Santa Fe, ken Mayor John Severino Bagasao ti Bayombong.

Da Lambert Galima, Edu Balgos, Pat-Pat Dumlao, Wilson Salas ken Togo Tidang dagiti agbabalubal met a para bise-gobernador.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Mayo 6, 2013.)