FILIPINO TIME: AWAN ITAN TI LINNADAWAN

NARIGAT a mapagpapadapada ti oras iti relo dagiti tattao ta agsabasabali met ti kayatda a suroten nga oras. Kinnayat, kunada man.

Kasla awan ngarud aniamanna iti dadduma no naladawda a sumangpet kadagiti papananda, wenno dumanon kadagiti mapagtutulagan a lugar, pagsisinnarakan, taripnong wenno pasken. No kasta a minuto laeng ti diperensia, masansan nga awan man laeng ti marikna a panagbain ti tao a naladaw, uray agpadispensar laeng koma.

Iti sabali a pannao, kasla awan ngarud ti pudpudno a maladaw ta kabaelan ti tunggal maysa nga ipasurot ti orasna iti kayatna nga aramiden.

Ngem ti dakesna, gapu ta ad-adu dagiti maladaw ngem saan, kasla ‘tay kaykayatdan ti nagbalin a pagalagadan. Ken ti nadakdakes pay, inawaganda daytoy iti Filipino Time.

Ngem ania kadi ti pudno a Filipino Time?

Isu man daytoy ti ibagbagada nga oras a naladladaw ngem iti naituding nga oras. Mabalin nga agingga iti 30 a minuto kalpasan nga agpaso ti oras, wenno 30 a segundo sakbay a pumanaw ti nautoyanen a kasinnarak a tao.

Daytoy a panagawat iti kaipapanan ti Filipino Time ti pagtaudan ti makapasuron a rason dagiti naladaw a sumangpet kadagiti appointment-da. Ta ibagbagada ketdin a naud-udida gapu ta Filipino Time ti sursurotenda. Nagalas man.

Ta asino met kadatayo ti saan a nakapadas iti nagur-uray iti maysa nga oras kadagiti parke wenno mall sakbay a dumteng ti tao a kasinnaraktayo (uray pay adda games kadagiti selpontayo, wenno pocketbook a naitugottayo, marikna latta met ti pannakautoy)? Wenno ti simmangpet a nasapa iti maysa a pasken ngem kasapulan pay nga aguray iti maysa wenno dua nga oras ta awan pay met ni manedier, ti naisangsangayan a bisita, wenno ni Apo Mayor (dagiti ketdi agpapaimportante a tattao ti mangisungsongsong iti kastoy nga aramid)?

Ngem dayta met kano ngamin ti naipaugali nga aramid dagiti Filipino, ti agpaladaw iti papananna. Nangrugi daytoy idi panawen dagiti Kastila. Tunggal ngamin adda dadakkel a pasken, mabilin idi dagiti Indio nga agpaladaw tapno mapalubosan a makatugaw wenno makakaan nga umuna amin a senior ken seniora nga Espanyol, sakbay a sumrekda. Ken gapu ta naladawda a dimteng, isuda met laeng ti mabati tapno tumulong a mangidalimanek iti lugar.

Di met rumbeng a maipada ti Filipinas kadagiti nababaknang a pagilian a saan nga uso ti linnadawan. Ta awan ti dadakkel a trapik sadiay; awan ti nabuntog ken kadaanan a lugan; awan dagiti kakaarruba wenno gagayyem a mangbangen kadakuada iti dalanda a mabalin a makatuttotda iti apagbiit; ken awan dagiti boss a mangpanuynoy kadagiti empleadoda ta agpapadada met laeng ngamin ti aramid.

Ngem adu met ti mangibagbaga a saan a kultura wenno pakasaritaan ti pagilian ti makaigapu iti kinamanagladladaw ni Angkuan. Ken saan a maipapan iti konsepto ti panagaramat iti oras ti pakataktaktakanna. Maipapan ketdi daytoy iti kaawan ti disiplina ti tao a maladladaw. Agpayso met, uray ania ti nagtaudan a kultura wenno kaamaan ti maysa a tao, no ammona a pilien ti umisu nga oras nga isasangpetna, dinto pulos a maladaw daytoy iti papananna.

Saan makabangen ti trapik ta mabalin met nga isapsapana iti rummuar. Ket gapu ta dina kayat ti aguray iti nabayag, dina met kayat a kasta ti masaparan ti sabali a tao.  

Nalaka laeng met ti sumangpet a nasapa no adda sursuroten a nasiken a “time management” wenno ti umisu a panagaramat iti oras kadagiti kasapulan nga aramiden. 

Maibilang a balitok ti oras. Ket gapu iti kaadun a saysayangen nga oras dagiti kakailiantayo a mamati ken mangsursurot iti negatibo a kaipapanan ti Filipino Time, agasem dayta a mapukawda a gameng.

Pagsayaatanna, ta ammo unay ti gobiernotayo daytoy a konsepto ti oras a kas napateg nga elemento ti panagdur-as. Adu metten dagiti addang dagiti lidertayo tapno mapukaw koma metten ti negatibo a konotasion ti Filipino Time.  Ket tapno ad-adda a maisuro ti umisu a pannakaaramat ti oras, kinasapulanda ti maysa laeng ti masurot nga oras tapno awanen ti pambar.

Ket idi laeng ngarud Mayo itay napan a tawen, pinirmaan ni Presidente Benigno S. Aquino III ti Republic Act 10535 (wenno ti Philippine Standard Time Act of 2013) a mangibilbilin kadagiti amin nga opisina ken ahensia ti gobierno a mangyeksakto amin a pagorasanda tapno sumurotda iti Philippine Standard Time (PST) wenno ti agbalinen a pagibasaran ti oras iti pagilian.

Ti PAGASA (Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration) ti napusgan a mangibaga no ania ti oras a masurot. Adda ngamin iti ikut ti ahensia ti maysa kadagiti kabaruan a ramit ken teknolohia a kas ti rubidium atomic clock, a makuna a mangibaga iti pudpudno a pagalagadan ken andar ti oras a kas maibatay iti sursuroten met laeng ti arigna amin a pagilian.

Kasaruno ditoy ti panangirusuat ti Department of Science and Technology (DOST) iti “Juan Time” wenno ti naisangsangayan a kampania daytoy a mangital-o ti panangipateg iti oras dagiti Filipino. Segun ken ni DOST Secretary Mario Montejo, panggep ti Juan Time campaign a balinsueken ti kaipapanan ti Filipino Time a kinamanagladladaw dagiti Filipino, ket pagbalinendan daytoy a kas oras ti kinamanagsapsapa, disiplina ken panangrespeto iti oras iti sabali a tao.

No managsapsapa ti maysa a tao, wenno dina kayat ti maladaw iti appointment-na no mabalin, dagitoy ti ipasimudaag iti kababalinna:  (1) disiplinado wenno ammona nga isuro iti bagina; ipamuspusanna no mabalin iti dina pannakaladaw; (2) mapagtalkan iti ania man nga oras, ta no adda agpatulong, manamnama iti kaaddana ken mangaramid iti banag iti husto wenno kasapulan nga oras; ken (3) ammmona ti makikadua, ta ammona a respetaren ti oras ti sabali a tao. Daytoy ngarud ti klase ti tao nga ammona nga usaren ti baro a Filipino Time.

Ken tapno ad-adda pay a maisaknap ti pannakaaramat ti PST, nabilin met amin a media network, partikular dagiti estasion ti telebision ken radio, a sumurot iti baro a pagalagadan iti oras. Adda mayannatup a multa wenno nadagdagsen pay a pannusa kadagiti saan a sumurot iti daytoy, segun iti baro a linteg.

Sakbay ngamin ti implementasion ti PST, agsasabali ti oras nga ibagbaga dagiti estastion ti radio ken telebision, a no maminsan sumurok wenno kumurang iti agingga iti 10 a minuto kadagiti relotayo. Dakkel la ketdi dayta a 10 a minuto a pangalaan iti rason tapno maladaw ti maysa a tao.

Napateg pay a paset ti kampania ti DOST ti panangaramatda iti PST a kas nagibasaranda iti countdown iti iseserrek ti Baro a Tawen, nga isu met ti sinurot dagiti dadakkel nga estasion ti telebision ken telecommunication. Ket iti panaglukat dagiti opisina iti baro a tawen, naangay iti aggiddan wenno eksakto iti oras a pannakaipangato ti bandera dagiti amin nga opisina ken ahensia ti gobierno. Paset daytoy ti panangrambak metten ti National Time Consciousness Week (Enero 1 agingga iti 7) kas sagudayen ti RA 10535.

No saan pay ngarud na nayeksakto ti oras dita relo wenno selponmo iti agparang iti telebision wenno maibrodkas kadagiti radio, wenno iti bundy clock iti opisinayo, no sumsumrekka iti maysa nga ahensia ti gobierno, sigurado la ketdi a dimo sursuroten ti Philippine Standard Time.

Wenno napanawankan ti agdama a panawen wenno modernisasion ti Filipinas. Saanen a mabalin ti kinnayatan.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Enero 27, 2014.)