ANIAT’ DAKESNA NO 100-MILION TI POPULASIONTAYO?

RIMMUAR ti damag nga iti katengngaan daytoy a tawen, sumagpatton iti 100 a milion ti populasion ti Filipinas.

Mapan a 98.73 milion ti populasion ti Filipinas iti agdama. Ket no agtultuloy ti kaadu ti mayanak (1.89%) iti tinawen, mapanto met a 112.63 a milion dagiti Filipino iti uneg laeng ti lima a tawen.

Pangiselselam pay iti dayta kaaduna a kakailiantayo iti di met lumawlawa ken ad-adda ketdi a makurkuranganen iti natural a rekursosna a pagiliantayo?

Nasayaat kadi wenno dakes ti epekto ti dakkel a populasion?

Adu dagiti ekonomista nga agkuna a no umad-adu dagiti tattao, ngumatngato met ti tukad wenno porsiento ti kinakurapay iti pagilian. Maysa ngarud kano a narikut a situasion para iti gobierno no sumagpaten iti sangagasut ken nasursurok pay ti populasiontayo.

Kitaem laengen no kasano ti karikut ti agbiag iti Metro Manila. Nagdudupudop ditoy ti adu a tattao, inaldaw ti trapik, makita iti arigna amin a paset dagiti saan a makolkolekta a basura, dagiti nadungrit nga ubbing nga agwarawara iti kalsada, dagiti karayan ken estero a nabangenan iti aglaoken a barongbarong ken basura.

Segun met ken ni Director General Alan Purisima ti Philippine National Police (PNP), dakkel a pakaseknanda no bumlad ti populasion. Abusta nakarigrigat la ngaruden a magun-od ti PNP ti kasapulan a maysa a polis iti kada 500 a tao, anianto laengen no umadu pay ti bilang dagiti tattao a  bantayanda?

Daytoy ngarud ti ibagbagada a maysa pay a rason a nasaknap latta ti kriminalidad kadagiti kalsadatayo.

Ibalbalakad ngarud dagiti agpalpaliiw ken ganggannaet nga ekonomista a kasapulan a tenglen ti Filipinas ti panagdakkel ti populasionna, dayta no kayat met laeng daytoy nga iparaman kadagiti agindegna ti parabur ti ekonomia, ken kangrunaanna, ti natalinaay a panagbiag. Kunada pay a no saan a baliwan ti gobiernotayo ti kadaananen a prinsipiona maipapan iti populasion, adayo la ketdi nga agprogreso ti pagilian. Adayotayo la unay kadagiti kaarrubatayo iti Asia a nagbalinen a natibker ti ekonomiada gapu iti kinasayaat ti programada iti population control ken family planning.

Ngem adda met dagiti eksperto nga agkuna nga ad-adda ketdi nga agprogreso ti pagilian a dakkel ti populasionna, ta adu latta ti matagamtamna para iti progreso. Yar-arigda man ti China, Japan ken India a padapada a dadakkel met dagiti populasionda ngem napalalo ti kinadur-as ti pagilianda, nangruna la unay ti China nga ibagbagada a ti kinadakkel ti populasionna ti kasla nagbalin a nasiken a makinaria ti gobiernoda tapno napartak ti panagandar ti panagprogresoda.

Naiget met idi a napagdinniskutiran ti panagdakkel ti populasiontayo idi panawen ti administrasion ni Gloria Macapagal-Arroyo. Saan a kayat ni GMA a di mapagustuan dagiti taga-Simbaan a kontra iti ania man a wagas ti population control (ta patienna a kasapulanna ti suporta dagiti papadi para iti seguridad ti panagtakemna), isu nga intal-ona ti kapanunotan a nasaysayaat ti pagilian no dumakkel latta ti populasiontayo. Dakkel ngamin kano a tulong dagiti adu a Filipino nga ibabaontayo a mangged iti sabali a pagilian. Agasem ti mapan a P165.1-bilion a katukad dagiti tinawen nga ipatpatulod a doliar ditoy dagiti 10 a milion nga OFW a naiwaras iti nadumaduma a lubong. Ti dakkel a dollar remittance ti ibagbagada a rason no apay a tumtumpaw latta ti Filipinas iti laksid ti panagsuek ti ekonomia iti Asia idi dekada 90 ken iti katengngaan ti simmaruno a dekada.

Ibagbagada a “bannuar iti moderno a panawen” dagiti OFW ngem masansan met nga awan ti maitultulong ti gobiernotayo kadagiti nadumaduma a pakarikutan dagiti OFW.

Ken ti rigatna pay, saan metten a tinaming ti gobierona dagiti dadduma pay a pundasion iti panagdur-as ti ekonomia, kas koma iti agrikultura, manufacturing ken uray pay peace and order. Agsamsammakedtayo laengen ti dollar remittances.

Segun ken ni Presidential Communications Operations Office Secretary Sonny Coloma, ibilang ti agdama nga administrasion ti 100 a milion a populasion a kas karit ken oportunidad. Karit, kunana, ta kasapulan nga ipapatida ti agipakat kadagiti programa a para ekonomia, kas koma iti ad-adu a pagpuonan a maipaay iti salun-at, edukasion, impraestruktura ken dadduma pay a serbisio iti gimong. Ad-adda no kuan a maisaknapda ti parabur ti nadur-as a gobierno, wenno maikabkabassit man laeng ti porsiento dagiti marigrigat. Ken oportunidad, kunana, ta maysa a napateg a rekursos dagiti adu nga umili ti Filipinas, kas koma iti agpang ti empleo ditoy pagilian (local employment) a saan laeng nga iti ruar.

Ngem no mabalin, kayat ti gobierno a maipakaten a dagus ti Reproductive Health (RH) Law nga agpangpanggep a mangpasiken ti programa ti gobierno para iti salun-at dagiti babbai babaen ti panagaramat kadagiti kontraseptibo. Ibilbilin pay ti linteg kadagiti lokal a gobierno a mangilatang iti pondo para iti bukodda a reproductive health programs, karamanen ti pananggatangda kadagiti kasapulan a konstraseptibo.

Impaisardeng pay laeng ngamin ti Korte Suprema ti implementasion ti linteg idi Marso idi napan a tawen babaen ti termporary restraining order (TRO) nga inyalnagda kalpasan a naidatag ti sumagmamano a petision kontra iti linteg. Aggapu dagiti petision kadagiti grupo a mangkankanunong iti pagtaktakderan ti Simbaan Katoliko iti birth control.

Ngem sabali met ti ibagbaga da Rep. Lito Atienza ti Buhay Party ken Bishop Gilbert Garcera ti Diocese of Daet, Camarines Norte. Maysa ketdi kano a parabur kadatayo no sumagpaten iti 100 a milion ti populasiontayo, a mabalin a ti kaadu ti bilangtayo ti ad-adda a mangiturong kadatayo iti progreso. Agpada dagitoy a kontra la unay ti pannakaipakat ti RH law iti pagilian.

Ngem saan met a kas karina, a no bilang ta ikkatenen Korte Suprema ti TRO iti ania man nga aldaw manipud ita, marisuten ti parikut iti dumakdakkel a populasiontayo. Segun ken ni PopCom executive director Juan Antonio Perez III, no mapagtalinaed ti pagilian ti 2 a porsiento a growth rate ti populasiontayo, masapul latta ngarud a mamantiner ti 4 a porsiento ti gross domestic product tapno adda latta naan-anay a trabaho kadagiti umili. Dayta ti maysa pay a dakkel a karit para iti Malakanyang.

Ngem no maibabatayo pay ti fertility rate manipud iti 3.1 a mapan iti 2.1, nasayaat unay, segun pay ken ni Perez. Ngem mapasamak laeng dayta no maipangato met ti porsiento dagiti agus-usar iti moderno a konstraseptibo. Dakkel ngarud ti pangnamnamaan ti gobierno a makatulong iti dakkel ti RH law para iti nabayagen a ar-arapaapentayo a progreso.

Ngem uray pay koma awan ti RH Law, ituloy latta koma ti gobierno nga iturong amin a pigsana tapno masupusopan ti panagkasapulan ti umad-adu a populasiontayo.

Saan ngarud a ti bilang dagiti Filipino ti kasla pakapulingantayo a mangsirpat iti masakbayantayo, no di ket ti klase ti liderato ti gobierno. Ken saan a ti populasion ken ti kinakurapay ti kadadakkelan a parikuttayo, no di ket ti nakaro a korupsion iti gobierno, ken saan a nasayaat a pannakaiwaras ti kinabaknang ti pagilian.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 3, 2014.)