KOMUSTA MET TI SINGLE FATHER?

KUNKUNADA a manmano laeng, wenno nakirang a breed no ayup koma, dagiti makunkuna a single father. Kasla limited edition no kopia koma ti libro wenno gadget.

Single father, kayatko a sawen ditoy ’tay lalaki a single parent. Daytoy ‘tay nabalo, nakisina iti asawa, baro ngem adda anakna, wenno baro a nagadaptar iti ubing, nga adda iti sidongna ti anak a tataripatuenna a bukbukodna. Wenno ‘tay ama nga agbibiag a padre de pamilia, a saan ket nga agbibiag a kasla baro (kas pagarigan, imbatina dagiti annakna iti nagannak kenkuana, ket adda laeng iti langlangalang wenno iti adayo a pagsapulan).

Nagrigat ngarud makaala dagiti single father kadagiti kapkapnekanda nga impormasion iti kasasaadda a kas lalaki. Ta no single parent, kunada, ad-adda a ti babai a single mother ti pangituronganda. Padasem nga i-Google ti topiko a “single father,” ket makitam nga ad-adda nga agparang ti “single parent” saan ket a “single father” a no tuntonem pay a nasayaat ti pagtaudan dagiti datos, ti met single mother laeng gayam ti ibagbagana.

Panagrikna ngarud ti maysa a single father, kasla naisabsabali ti panagkita ti gimong kenkuana a kas agmaymaysa a nagannak a mangpadpadakkel iti anakna, isu nga awan ti masinunuo a tulong a maidiaya a para kenkuana. A kasla maibagbaga a no mabalin a para ken ni single mother, mabalin metten ken ni single father. Idinto nga agsabali ti kasapulan ti lalaki ken ti babai a kas nagannak.

Umad-adu ketdi ti bilang ti single father iti agdama. Iti Estados Unidos, kas pagarigan, mapan a 14-milion dagiti single parents, segun iti datos ti populasionda idi 2003 ket 16% (mapan laeng a 9% idi 1970) kadagitoy dagiti single father. Iti Britania, mapan kano met a 2-milion dagiti single father wenno agarup 8% iti populasionda.

Iti Filipinas, maibatay iti datos ti Department of Health idi napan a tawen, 15% iti sibubukel a populasion ti pagilian; wenno mapan a 13.9 milion ti bilang dagiti solo parent iti agdama. Saan la ketdi a mayadayo ti kasasaad ti pagilian iti datos iti America wenno Britania, a basbassit ti bilang dagiti single father no maidilig kadagiti single mother.

Ala man, bilangem no mano ti am-ammom wenno kabagiam a single father. Pagdasigem iti bilang dagiti am-ammom met a single mother. Dakkel la ketdi ti diperensiana, wenno ad-adu nga amang dagiti ina a single parent.

Karkarna ngamin ti kulturatayo a Filipino a ti lalaki, wenno ti barako ti pagtaengan, ti mabati nga aganus ken aguper a mangpadakkel kadagiti annakna, aglalo kadagiti babassit pay nga ubbing. Masansan a ti asawa a babai ti mapatudon iti daytoy nga obligasion, ket no awan ti asawa, dagiti appongda.

Iti panagkita ngarud ti gimong, kasla saan a kabaelan ti maysa nga ama a biagen dagiti annakna nga is-isuna. Isu a no adda mabalo, wenno mapanawan ti asawana, nagdaras nga ibagada kenkuana a mangala laengen iti sabali tapno adda agaywan kadagiti ubbing. Ngem no babai ti pangibagaanda iti dayta, adda bassit panagaripapada ta no iduronda ti balo wenno ti nakisina a babai a mangasawa manen, kayatna a sawen, kasla iduronda metten ti babai a baybay-anna dagiti annakna.

No iduronda ti balo a lalaki a mangasawa, mangala iti katakunaynayna a mangaywan kadagiti ubbing ti kayatna a sawen. Ngem no babai, kasla iparipiripna a nakapsut daytoy a mapanawan isu a kasapulanna ti pagsanggiranna. Ngem maawatantayo met daytoy nangruna dagiti ordinario laeng nga agtagibalay.

Ngem ti pagdumaan ti balo (wenno nakisina) a lalaki ken babai, ket isu ti adjustment a kunkunada. Segun iti maysa a panagadal, nalaklaka a maisurot ti babai ti bagbagina iti kellaat a panagbaliw ti panagbiagna. Ta gapu iti nasursurona a panagtagibalay ken panangasikaso iti lakayna a saan ketdi nga isu ti paasikaso, saan unay a maikawa iti nagbaliw a kasasaadna, a saan a kas iti lalaki.

Maysa pay, dakdakkel ti adjustment kadagiti annak, ta masansan a dida maisagana ti bagbagida a kellaat lattan a ni tatangda ti mangaywan kadakuada. Isu a nagdakkel a karit para iti maysa a nabati nga ama nga iparikna kadagiti ubbing a rumbeng a baliwandan ti napuotanda a kasasaad ti biag, babaen ti panangipakatna met iti bukodna a wagas a mangtaripato iti panagbiagda.

Pagsayaatanna met ketdi, mabalbaliwan bassiten ti panagkita ti gimong wenno stereotype kadagiti single father. Gapu ngarud iti napartak a panaglupos ti panawen ken ti kabuyogna a panagbaliw ti kultura (kas iti panaglukay ti pagalagadan iti moralidad) gapu iti globalisasion, umad-adun ti agbalin wenno agtalinaed a single father.

Maysa a rason ditoy ti panagadu dagiti inna a mapan mangged iti sabali a pagilian, ket kapilitan a ti ama ti mabati nga agaywan. Malaksid pay nga umad-adu metten ti insidente ti panagsisina dagiti agassawa, ta maibilangen ditoy dagiti babbai nga idi un-unana kabutengda a panawan dagiti lallakayda ngem gapu kadagiti linteg a nangipaay kadakuada iti bileg ken karbengan a kas asawa, kaykayatdan ti makisina iti asawada ngem ti agsagaba iti sidong ti asawada.

Irugrugi metten ngarud dagiti asawa a lalaki a napanawan, nga ipakita a kas kapateg met ti kontribusionda iti pagtaengan ti ipapaay met dagiti pimmanaw nga asawada. Adu metten dagiti celebrity a mangipaspasindayag iti kasasaadda a kas single father, a kas koma ken ni dati a basketball player ken komediante Benjie Paras wenno ni Dwayne Wade iti Miami Heat. Adu metten kadagitoy ti agak-akem a kas modelo no kasano ti agbalin a single father iti agdama a panawen.

Saan ngarud a makuna a kasla nakakaasi ti ama a mabatbati iti pagtaengan, no la ketdi ammona ken napasnek ti aramidna a mangipaay iti kasapulan dagiti annakna. Ket no ‘tay nabalo, wenno pinanawan ti asawana, saanen a kasla nakas-ang wenno karkarna a situasion.  

Pagsayaatanna pay, karaman met ti single father a paraburan ti Akta Republika (RA) Blg. 8972 (wenno ti Solo Parents' Welfare Act of 2000). Babaen ti linteg, maipapaayen ita ti pito nga aldaw a parental leave (bakasion nga adda bayadna) iti tunggal tawen kadagiti solo parent nga empleado, malaksid pay iti agdama a maaw-awatda a regular a vacation/sick leave iti trabaho. Mabilin pay dagiti employer nga ipaayanda iti flexible wenno nawaywaya bassit nga oras iti panagtrabaho dagiti solo parent, ken dadduma pay a pabor. 

Maysaak metten a single parent sipud pay idi pimmusay iti sakit a kanser ti asawak idi 2011. Ket agpayso a narigat dagiti damona a tawen ti kasasaadko gapu iti adjustment. Ad-adu ti naliday ngem ti naragsak, ngem in-inut a maitapliakko ti saem no panunotek laeng ti masakbayan dagiti annakko. Nadekdekketak ita kadakuada ngem idi adda pay laeng ti asawak iti sidongmi.

Pagsayaatanna, napadasakon ti nagbibiag nga agmaymaysa uray idi baroak pay laeng gapu iti panagtrabahok iti Manila ken agsolsolo nga agnanaed iti inupaak a kuarto. Malaksid a nasapa a nayadal kadakami iti pamiliami ti umisu a panagtagibalay. Ta no awan daytoy a padasko, diak koman nabaelan ti kinarigat ti agtagibalay a tallo ti ubingna, ket amangan no impatarakenko la koman dagiti ubbingko kadagiti lolo ken lolada, wenno dinardaraskon ti nangasawa manen.

Okey met uray agmaymaysaak ita a mangisakad iti pamiliak, agingga a kabaelan ti mategteggedak a suportaran ti biagmi nga inaldaw. Kasla baro, kunak man laengen ti kasasaadko. Nawaya iti kayatko a papanan (maaramidko met ketdi daytoy idi sibibiag pay ti naanus nga asawak), ngem maaramidko ita nga awan ti panagamak nga agdandanag ni baket ti kaaddak iti ania la ditan a lugar. Pagsayaatanna, diak nasursuro ti agbisio iti nakaro. Ken pagsayaatanna pay, saan metten a paaywanan a kasla bassit nga ubingko dagiti annakko.

Kas kadagiti dadduma a single father, siakon ti agdesision para kadagiti ubbing ken awanen ti adu pay a sao no isu ti kayatko. Ngem ti rigat ti kastoy, masapul a nasiken ti pangngeddengko ta awanen ni baket a mangadal wenno mangkontra la koma iti kayatko nga aramiden.

Tapno ipamaysak ti panagaywanko kadakuada, nagikkatak iti regular a trabahok ket nag-freelance-ak laengen tapno addaak laeng iti balay. Nakatulong met daydi a panag-homebased-ko, ngem gapu ta agkolehion ti inaunaak, inawatko ti regular a trabaho iti maysa nga ahensia ti gobierno.

Nupay adda panangay-ayda iti kasasaadko a kas maysa nga ubing nga ama, nga umuli iti entablado tunggal panagseserra ti eskuela, wenno ti agatendar kadagiti pasken dagiti ubbing, diak met ketdi maapektaran. Ta alaek dayta a gundaway nga itandudo wenno ital-o ti kabaelak a mangisakad iti pamiliak, saan a kas iti panagipagarupda a diak kabaelan no awan ti asawak. Agingga iti kabaelak, kayatko ngarud nga aggaraw a kas pudpudno a lalaki ket aramidek ti pagrebbengak a kas ama. 

Ket nasamay a pangsubad ti sakripisiok uray ti mensahe a pangkablaawna kaniak iti Father’s Day manipud iti buridekko a babai babaen dagiti babassit a kard wenno nadekorasionan a papel nga inaramidna.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hunio 16, 2014.)