KAANO PAY TI NAUDI A PANAGIBUSONMO ITI SURAT?

KADAGITOY a panawen, nga awanen ti pakabuongan ti ulo dagiti agtutubo (ken uray payen dagiti nataengan), no di ti panangpigitpigitda kadagiti selpon, tablet, laptop ken uray ania ditan a kabaruan a ramit iti komunikasion, adda pay ngata makapanunot a mangikur-it kadagiti mensaheda iti papel para iti asino man?

Wenno adda pay ngata agikur-it iti surat ni ayat (love letter) kadagiti nabanglo nga stationery para kadagiti ar-armen, kaayan-ayat wenno asawa? Adda pay ngata ama wenno ina a mangipatulod iti surat iti anakna nga adda iti adayo tapno komustaenna daytoy wenno mabalakadanna man laeng; wenno ti anak a mangipatulod met iti surat no kayatna ti agpakawan wenno agkiddaw iti alawansnakadagiti dadakkelna? Adda pay ngata makipagpagayam babaen ti surat wenno maki-penpal (ala, no ammo pay dagiti agtutubo ti kaipapan dayta a balikas)? Adda pay ngata pila kadagiti pagibusonan?

No adda man dagitoy, kas karasayen ti maarab a ruot iti natikagan a talon, no di man mayarigen nga endangered species dagiti agsursurat a para iti koreo. Ngamin, mapukpukawen nga arte ti panangaramid iti surat babaen ti ima ken ti kasilpona nga aramid a panangibuson iti daytoy. Ken no adda man maipatulod a personal a surat, dagiti laeng kard wenno ababa a mensahe a pangkablaaw wenno panagyaman iti pasken wenno panangliwliwa kadagiti nagminatay.

Kampania ti PHLPost

Naiget ngarud ita ti kampania ti gobierno, babaen ti Philippine Postal Corp (PHLPost) a biagen manen iti publiko ti panagsurat (letter writing) iti bukod a panagikur-it (handwriting) iti papel ken panangipatulod iti daytoy babaen ti snail mail wenno koreo.

Kayat ita ti PHLPost a pagbalinen ti letter writing a paset dagiti maadal dagiti ubbing iti amin nga elementaria ken sekundaria ti pagilian, no mabalin. Katulongan ti ahensia iti daytoy a panggep ti Department of Education (DepEd) ken ti Komisyon sa Wikang Filipino. Maisagsagana ngarud ita ti modiul a “Letter Writing and Stamp Collecting” a manamnama a mairaman iti kurikulum iti programa ti DepEd a K-12 basic education.

Tumulong pay ti DepEd a mangipakatka kadagiti proyekto ti PHLPost, a kas iti tinawen a Universal Postal Union (UPU) Letter Writing Competition, ti Nationwide Letter Writing Project ken ti pannakbuangay dagiti student stamp clubs kadagiti pagadalan.

Idi laeng Oktubre itay napan a tawen a naisayangkat ti umuna a National Letter Writing Day. Napasmak daytoy iti Quezon City a nakipartisiparan ti agarup a 1,800 nga estudiante iti sekundaria. Ditoy a nayadal kadagiti estudiante no kasano ti agsurat ken agibuson, ken no apay a napateg daytoy nga aramid. Napadayawan pay iti pasken dagiti nakaaramid kadagiti kapipintasan a surat.

Parparegtaen met latta ti ahensia ti panagkolekta kadagiti selio wenno stamps. Impaayanda a dagus iti commemorative stamp ni 2013 Miss World Megan Young apaman a makoronaan daytoy itay napan a tawen. Naglatak daytoy kadagiti kolektor ken uray kadagiti saan, ayatda laeng nga adda pakalaglagipanda iti napintas a balasang.

Ket idi Marso, inrusat ti ahensia ti personalized stamps wenno “selfie” a selio iti Boracay. Adda impatakderda ditoy a booth a pagpaalaan dagiti turista iti selfie a retrato sa mai-print a kas selio, a mabalin nga aramatenda a pangibuson kadagiti surat wenno kard kadagiti gagayyem wenno kakabagianda iti naggapuanda a lugar.

Kinapateg ti Surat

Uray nai-text, wenno nai-type iti kompiuter ti mensahe, makuna met ketdi a napateg metten daytoy a mamagtalinaed iti ania man a relasion ti nagbabaetan dagiti tattao. Malaksid a nain-inut ket naparpartak nga agandar ti komunikasion babaen dagiti agdama a wagas, a kas iti text wenno e-mail, makainuttayo pay iti papel.

Ngem sabali laeng ti tradisional a wagas, wenno ti agaramid iti surat babaen ti lapis wenno bolpen ken panangikoreo kadagitoy. Segun kadagiti eskolar, historiador ken dadduma pay a mangipatpateg iti naisurat a literatura, saan a kabaelan ti text messaging, e-mail wenno chat iti Facebook ken dadduma pay a social media nga akmen ti naisangsangayan a bileg ti naikur-it a surat a mangidanon ti naun-uneg a karirikna.

No maaaramid ti surat babaen ti ima, ad-adda a maiparangarang ti personalidad ti nagsurat (adda siensa iti panangadal iti personalidad ti maysa a tao babaen laeng ti surat wenno “handwriting”) a saan a makita kadagiti letra ken balikas kadagiti naikompiuter a mensahe.

Segun ken ni Nina Sankovitch, autor ti “Signed, Sealed, Delivered: Celebrating the Joys of Letter Writing,” saan laeng a ti panagusar kadagiti balikas nga agtaud iti kaunggan ken bukod a kapanunotan ti parabur ti panagsurat, adda pay dakdakkel a maawidtayo iti daytoy. Maysa ditoy ti privacy wenno panagtalinaed a pribado ti sinurat, maysa a karbengan a salsalakniban ti paglintegantayo. Awan ti karbengan ti maysa a tao a mangbasa iti surat ti sabali nga awan ti pammalubos ti akinkukua, ken adda sungsungbatanna iti linteg no adda aglabsing. Ken maysa, nalaklaka a maiwaras wenno mairuar ti publiko no naipatulod babaen ti e-mail wenno chat room kadagiti social media, wenno uray ti selpon, babaen laeng ti uray bassit a panagkibaltang wenno babaen ti kinaalikuteg dagiti hacker.     

Ken napateg pay a paset ti panagsurat ken panagibuson ti panaguray iti subalit, segun pay ken ni Sankovitch. Apaman a maipatulod ti surat, agtuloy ti inaldaw a panagbiag ti nagsurat. Ta no maminsan, dina ammo no anianto nga aldaw a makaawat iti subalit wenno mabalin pay nga awan ti namnamaenna. Isu a nagpateg nga ammo ti nagsurat nga aglaon ti inkur-itna iti papel kadagiti kapkapnekanna a mensahe, isu a mabalin a nagpanunot nga umuna iti nasayaat sakbay a nagikur-it.

Karkardayo ditoy dagiti sabali a wagas ti panagipatulod iti mensahe, a kas iti text ken e-mail. Nadaras ti agipatulod iti mensahe ken makaawat iti sungbat, ken no adda kamali iti mensahe, nakalaklaka pay nga aturen daytoy. Ngem masansan a narabaw wenno awanan ti ania nga emosion ken nayababa dagiti balikas wenno kapanunotan, ken awanen no maminsan ti panangaturda iti ispeling wenno grammar-da. Isu a saan a kas kauneg ti agikur-it iti surat iti panangpanunotda kadagiti ipatulodna a mensahe. Saanen a nakakaskasdaaw no nagadu man ita ti dakes a sao, dagiti awan kaes-eskanna, dagiti dida ammo ngem makapadangran a balikas iti online a panagsisinnukat iti mensahe. Ket gapu ta kasta metten ti mabasbasa iti arigna inaldaw, kasla isu metten ti uso a pagtutuladanda iti estilo nga agsurat.  

Ti agikur-it iti papel, ad-adu ti maaramat nga oras nga agpanunot, saan laeng a maipapan iti teknikal nga aspeto iti panagsurat no di pay ket iti panangtengngel iti emosion. Kas pagarigan, no makaunget ti agipatulod iti mensahe, agpanunot nga umuna iti napaut no ania ti ipeksana, tapno iti kasta saan nga agkibaltang wenno mangperdi iti sabali a tao; ngamin dinanton maibabawi pay dayta.  

Napaut ti panagtalinaed, mabalin a rinibu a tawen kas kadagiti napasamaken, dagiti naisurat iti papel ken naikoreo, saan a kas iti text, tweet wenno e-mail. Mabalin a maidulin dagiti surat iti baul, maitugot ti sadinoman a papanan, ken masublisublian a basaen, nanamen ti mensahena, ket agsubli dagiti dati nga emosion, wenno mabalin a mangbaliw pay iti panangawatmo ti linaonna iti panaglabas ti panawen. Ti maysa a nagsurat mabati ti gapuananna iti papel, maukag pay dagiti lagiptayo kenkuana. Amin dagitoy saan a maala kadagiti screen dagiti kompiuter wenno selpontayo.

Nasaysayaat a Serbisio

Nagpateg ngarud no rugiantayo manen ti panangbiagtayo iti arte ti letter writing. Makatulong dayta saan laeng iti panagisuro kadagiti ubbing ti wagas ti umisu a panagsurat no di pay ket iti panangpasantak iti komunikasion ken relasion dagiti aggagayyem ken agkakabagian. Ken masansan nga adda gameng dagitoy a sinurat a maaramat a mangpasantak iti literaturatayo no maipubliko.

Ngem kadakkelan ketdi a panggep ti PHLPost a mangbiag iti arte ti letter writing ti mangpaadu met iti bilang dagiti agibuson. Gapu ngamin ti kabaruanan a teknolohia iti panagipatulod iti mensahe, awanen ti agipatulod iti koreo a mababbabalaw iti nakaro a kinabuntogna a mangidanon daytoy iti pakaisangratanna. Nagangayanna, awanen ti ania a mapastrek ti ahensia. Segun iti PHLPost, bumabbaba iti 7% ti bilang dagiti maibuson a surat iti Filipinas iti tinawen idinto a 10% iti sangalubongan.

Dakkel met ketdi ti pangnamnamaan ti PHLPost kadagiti business letters, ta makiddaw dagitoy a maibuson, a kas koma kadagiti statement of accounts dagiti banko, bill dagiti service provider, registered mail a kas kadagiti notice dagiti pension, sueldo, ken summons dagiti panagdengngeg iti korte. Agingga nga adda dagitoy, agtultuloy a silulukat ti post office a para iti publiko.

Ngem iti baet panangparegta ti ahensia iti kampania a mangikadakkel iti mapastrekda, kitaen koma dagiti opisial no kasano a mapasayaat met ti serbisio ti ahensia. Dakkel a pakadaddadaelanda agingga ita ti kinaginadda unay a mangitulod kadagiti surat kadagiti pakaitulodanda (kas pagarigan, adda pay surat nga immabot iti 15 nga aldaw idinto a maymaysa laeng a siudad ti nagibusonan ken ti pagtaengan ti napatulodan). Sabali pay dagiti report a panagtakaw kadagiti napapateg a linaon ti surat, kas koma no adda kuarta, ken dagiti pakete.

No saan a mataming dagitoy a parikut, dinto la ketdi agballigi ti panggep ti ahensia a mangisubli iti aramid ti publiko nga agikur-it iti bukodda a mensahe iti papel—ken ti agibuson.  

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Mayo 5, 2014.)