ANIA, DINTON MAYADAL TI “FILIPINO” ITI KOLEHIO?

DAKKEL la ketdi a parikut ni Virgilio Almario, chairman ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) no ikkatendan nga agpayso ti “Filipino” a kas asignatura iti kolehio. Isu a no kasapulan, kunana, dumanon daytoy agingga iti Korte Suprema nga agreklamo.

Makapaisem man ta kadagiti napalpalabas laeng a lawas, ni Almario ti pangpanggepen nga ireklamo met dagiti mannurat nga Ilokano gapu iti pammatida—idi damo—a panangipappapilitna a ti Ortograpiyang Pambansa (para iti Filipino) ti rumbeng a pagibasaran iti panangbukel ti ortograpia iti pagsasaotayo nga Ilokano. A no mangiruar ni Almario iti pammilin a mangipinget iti kayatna, mapasabtan la ketdi iti kaso iti korte. Wen, uray agingga iti Korte Suprema. 

Mangrugi ngamin iti tawen ti panageskuela 2016-2017, saanton a maisuro ti Filipino a kas paset ti general education curriculum (GEC) iti kolehio, kas sagudayen ti Memorandum No. 20 s. 2013 ( “The General Education Curriculum: Holistic Understandings, Intellectual and Civic Competencies” ) nga impaulog ti Commission on Higher Education (CHED) idi napan a tawen.

Ti masasao a GEC ket paset ti kurikulum nga adda iti amin a kurso iti kolehio uray ania pay ti major dagitoy. Babaen ngarud ti napabaro a kurikulum, dagiti laengen political science major ti mangala iti Politcs and Governance; wenno dagiti laengen psychology major ti mangala iti General Psychology.

Ngem segun ken ni Almario, panaglabsing daytoy iti Konstitusion, ta malaksid a naideklara ti Filipino a kas nailian a pagsasao, naibilin pay ti pannakaisaknap ti pannakaaramat daytoy, saan laeng a kas paset ti inaldaw a pagsasao, no di pay iti panagsukisok ken naisiriban a diskusion tapno ad-adda a maparegta daytoy.

Papananna dagiti 9 a Yunit ti Filipino?

Segun met ken ni Aurora Batnag, presidente ti Pambansang Samahan sa Linggwistika at Literaturang Filipino, kasapulan a maisuro latta ti Filipino iti kolehio ta iti daytoy kano a tukad ti edukasion a mapasamak ti intelektualisasion ti pagsasao a kasapulan tapno naan-anay ti pannakaaramatna iti ania man nga agpang ken disiplina ti panagadal.

Kunana pay a no mapaturay ti kayat ti CHED, kasla napukaw metten ti inrupir idi dekada 70 dagiti mangisaksakit iti pagsasao a nagtungpal iti pannakaisuro ti Filipino iti agingga iti siam a yunit iti GEC ti kolehio.

Ngem saan a kasta ti panagkita ti Malakanyang. Segun ken ni Communications Secretary Sonny Coloma, ti panangikkat ti CHED ti Filipino nga asignatura a maisuro iti kolehio ket maipasurot laeng iti implementasion ti K+12 program ti gobierno, wenno ti pannakainayon ti dua a tawen iti basic education (elementaria agingga iti sekundaria), kas sagudayen ti Enhanced Basic Education Act of 2013.

Kayatna a sawen, ti dati a GEC iti kolehio a pakairamanan ti Filpino ket mayakaren iti Grado 11 ken 12, wenno ti maawagan itan a senior high school (SHS) iti K + 12 curruculum.

Gapu ta nakissayan ti maisuro a GEC (maysa laeng ti Filipino kadagiti maikkat), nagbalin ngaruden a 36 a yunit iti dati a 51 wenno 63 a yunit a maisuro iti kolehio. Ngem segun ken ni Isagani Cruz, maysa a mannurat ken edukador, saan a kayatna a sawen a nakissayan iti makatawen ti panagbasa iti kolehio (no 36 a yunit ti makatawen wenno 18 a yunit iti kada semestre), no di ket katukad laeng daytoy ti makatawen a pannakaisuro ti maysa a general education subject.

Ngem saan a mapnek dagiti mangisaksakit iti Filipino. Idi Mayo 23, nangidatag ti National Commission for Culture and the Arts (NCCA), babaen ti National Committee on Language and Translation (NCLT) iti resolusion a mangkidkiddaw iti pannakarepaso manen ti GEC, ket no mabalin iramanda latta ti siam a yunit iti Filipino iti amin a kurso iti kolehio. Maysa met nga online petision ti nairubuat iti change.org, nga umaboten iti 1,444 bayat ti pannakasurat daytoy, tapno manayonan ti timekda iti panangkontrada iti addang ti CHED.

Ket idi Hunio, nagkaykaysa dagiti mangisursuro iti Filipino iti kolehio manipud iti 40 a kolehio ken unibersidad iti Filipinas, tapno maipeksada ti panangkontrada iti memorandum ti CHED a mangikkat iti Filipino iti GEC ti kolehio. Inawaganda ti grupoda iti Alyansa ng mga Tagapagtanggol ng Wikang Filipino (wenno Tanggol Wika).

Nabukel iti Konteksto ti K + 12

Kas iti NCLT, kiddawen met ti Tanggol Wika ti pannakarepaso ti GEC tapno maisubli dagiti naikkat a yunit iti Filipino, ken karamanen ti panangipingetda a maaramat ti Filipino a kas medium of instruction iti nadumaduma nga asignatura iti GEC, ken ti pannakaital-o ti nasionalistiko nga edukasion. 

Segun ken ni David Michael San Juan, pannakangiwat ti Tanggol Wika ken nangirugi iti petision iti change.org, imposible kano a maisuro amin nga asignatura ti Filipino no iselselda amin dagitoy iti SHS.

Ngem insungbat met ti CHED a kabaelan kano nga akomodaren ti SHS dagiti mayakar a general subject a kas iti Filipino; ket no mapasamak a kasta, naan-annayasto metten ti panangiturong dagiti kolehio iti imatangda kadagiti makunkuna nga interdisciplinary courses. No mabalin, segun ken ni CHED Executive Director Julito Vitriolo, apaman a bumaddek dagiti ubbing iti kolehio, dagitinto laengen major subject ti adalenda.

Ken segun pay iti CHED, saan met a mapukaw ti Filipino a kas asignatura ta maisuro latta met daytoy iti kolehio ngem dagiti laengen major iti Filipino a kurso wenno dagiti kurso iti Edukasion a ti panagisuro iti Filipino ti major-da.

Kuna pay ni Cruz a nabatad a nailanad iti memo ti CHED a mabalin nga aramaten ti English wenno Filipino a kas medium of instruction iti panagisuro kadagiti GEC, segun iti kayat dagiti higher education institutions (HEIs). Nangiliklik ngarud daytoy iti mabalin a mapartuat a debate a mainaig iti probision ti Konstitusion ken mangipatalged iti academic freedom a garantisaran ti paglintegantayo.

Kas ‘tay nasaon, saan a napukaw ti asignatura a Filipino iti kolehio. Ngem gapu ta daytoy ti kangrunaan nga ibagbaga dagiti kontra iti memo ti CHED, kasla agparparangen nga agngangabiten ti biag Filipino a kas nailian a pagsasaotayo.

No kitaentayo a nasayaat ti isyu, nabukel ti memo ti CHED babaen met laeng ti konteksto ti K + 12.  Segun ken ni Lisandro Claudio, propesor ti Ateneo de Manila University, nakissayan ti panagisuro iti Filipino iti kolehio gapu ta kayat ti gobierno a pabilegen ti panagisuro daytoy iti basic education. Ta imbes kano nga adalen daytoy ti adda iti umuna a tukad ti kolehio, adalen laengen daytoy ti adda iti SHS iti dua a tawen. Kayatna ngarud a sawen, ad-adda a napabileg ti panagisuro iti pagsasao, kasta metten a sumayaat ti gundaway dagiti adda iti kolehio nga adalen dagiti asignatura a kasapulan iti kursoda.

Ken saan laeng met a ti Filipino ti apektado ditoy, ta uray dagiti panagadal iti dadduma pay a pagsasao iti pagilian, ken uray pay iti English, naipan amin iti basic education.

Ngem gapu kadagitoy a pakaseknan ti KWF ken dadduma pay a grupo a mangkonkontra iti memo ti CHED, inrekomendar met laeng ti General Education Technical Panel ti CHED a maisubli ti 9 a yunit ti Filipino iti GEC. Mangisayangkat ngarud ti CHED inton Agosto iti serye ti konsultation iti publiko mainaig iti rekomendasion ti Technical Panel.

Adu ti Maikkat a Mangisursuro ti Kolehio

Maysa pay a parikut ti Tanggol Wika ken dadduma pay a grupo a kontra iti memorandum ti CHED ti posible a pannakikkat iti trabaho ti umabot iti 10,000 a mangisursuro iti Filipino kadagiti unibersidad ken kolehio, malaksid pay iti 20,000 a part-time nga agisursuro iti kapareho nga asignatura. A no di met maikkat nga agisuro, makissayan ti isuroda. Sabali pay ti ibagbagada a nalawag a demosion iti trabahoda no gapu iti memo, mapilitanda nga agsubli iti sekundaria (SHS) tapno makaisuroda laeng.

Ngem impanamnama met ti Malakanyang a makaisuro latta dagiti mangisursuro iti sekundaria a saan a makissayan ti sueldo ken benepisioda wenno bumaba iti ranggoda iti pagisursuruanda, kas sagudayen ti probision ti Labor Code.

Ken maysa, saan met kano nga isyu ti ibagbagada a pannakaikkat dagiti mangisursuro ta kas kadagiti addang ti gobierno a mangikkat iti maysa a serbisio wenno institusion ta saanen a kasapulan ti publiko, gagangay laeng a pasurot daytoy ti pannakapukaw iti puesto dagiti empleado wenno trabahador. Ngem sisasagana latta met ti gobierno a mangipaay iti solusion wenno mangpalag-an ti situasion dagiti apektado a maseknan. 

Iti biang ti CHED, addan kiddawda iti Kongreso a mangilatang iti P10-bilion nga stabilization fund a maipaay kadagiti mangisursuro a maapektaran iti pannakabukelen ti implementasion ti K + 12 inton 2016. Ket saan laeng a dagiti mangisursuro iti Filipino ti matulongan ditoy, uray pay dagiti mangisursuro iti nadumaduma nga asignatura.

No ar-arigen, di met maikkat nga agisuro amin a mangisursuro iti Filipino ta kadagiti dadduma, ti laeng asignatura nga isuroda ti mapukaw. Ta adda met dagiti kabaelanda nga agisuro iti sabali nga asignatura, ken no kasapulan, a kas iti nasaon, mapanda agisuro iti SHS a di makissayan ti sueldo ken ranggoda.

Gapu pay iti isyu, nariing man ngaruden ti nabayagen ken narikut nga isyu iti kinamayannatup ti Filipino, a naggapu iti pagsasao dagiti Tagalog, a kas nailian a pagsasao. Mabasa kadagiti artikulo ken opinion iti Internet ken aglalo iti social media, ti panagdidinniskutirda manen maipapan iti Filipino a kas nailian a pagsasao.

Ket iti patangan iti nasionalismo, maibagbaga a di unay a narikna daytoy iti agpang iti pagsasao gapu iti kabassit pay laeng ti impluensia ti Filipino kadagiti rehion a saan a Tagalog ti nakayanakanda a pagsasao, a kas kadatayo nga Ilokano.

Kaawan ti Nasionalismo?

Ta kadagitoy a rehion, adda latta dagiti sektor a saan a mangibilbilang iti “Filipino” a kas pudpudno a nailian a pagsasao. Ibagbagada a maysa a simbolo ti imperialismo dagiti Tagalista ti panangipapilitda nga usaren daytoy dagiti saan a Tagalog, banag a pakadadaelan met dagiti rehional a lengguahe no masurot ti kayatda.

Kas iti kasotayo nga Ilokano, saan a maawat ti uray asino man nga eksperto iti pagsasaotayo a rumbeng nga ipapilit ti KWF a sumurot ti Ilokano iti Ortograpiyang Pambansa ta adda naisabsabali a kababalin wenno eksentridad ti Ilokano a kas met laeng kadagiti dadduma a rehional a lengguahe. 

Daanen nga isyu ti Filipino a kas nailian a pagsasao, ngem iti laksid dagiti adu a debate mainaig iti daytoy, adu metten dagiti kakailiantayo a mangus-usar iti daytoy. Mabalin a nagun-oden daytoy ti panggep dagiti mangisaksakit iti pagsasao nga agbalin a lingua franca ti pagilian, ta dayta laeng ngarud met ti nagbalin a medium of instruction (karamanen ti English) agingga ita, ken isu laeng ti kanayon a mabasbasa iti print ken mabuya iti broadcast media.

Ngem iti laksid daytoy, nabara latta no usarenda ti isyu ti nasionalismo a kas kangrunaan nga argumento a pangkontrada iti memo ti CHED.

Nupay kasta, adda dagiti kakailiantayo a saan a Filipino/Tagalog ti nakayanakanda a pagsasao a kaykayatda a lumaingda pay nga agsao iti Ingles. Dayta ngamin ti kasapulan iti kayatda a serkan a trabaho. Ngem dina kayat a sawen a lipatenda metten ti agsao iti Filipino, ta dayta ngarud ti lingua franca ti pagilian.

Ngem masaludsod man: Kaawan kadi ti nasionalismo kadatayo nga Ilokano ti saan a sumurot iti kayat ti KWF gapu ta pakadadaelan met ti pagsasaotayo ti kayatda? Kaawan kadi ti nasionalismo iti biang ti CHED a nangyakar iti siyam a yunit ti Filipino iti SHS tapno mapabileg dagiti kurso nga adalen iti kolehio? Ken kaawan kadi ti nasionalismo ti pannakaipakat ti K + 12 tapno mapadur-as ti edukasiontayo; iti kasta, mayannatup iti agraraira a prinsipio ti globalisasion?

Mabalin a ti sungbat ni Almario kadagita a saludsod ti pagtaudan met laeng dagiti parikutna.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 7, 2014.)