NO makitulag ti Filipinas iti maysa a pagilian, kanayon kadi a maatiw iti bingayn wenno iti maawidna a pagsayaatan ken karbengan? Kasapulan kadi nga agpabus-oy a kanayon kadagiti dadakkel ken nabibileg a pagilian a katulagna, ket iramanna lattan a pagimbaganna met laeng daytoy a panagpabus-oy?
Dagitoy man ti masaludsodtayo idi pasingkedan ti Senado ti Japan-Philippines Economic Partnership Agreement (JPEPA) idi Oktubre 8. Pinirmaan daytoy da Presidente Gloria Macapagal-Arroyo ken Prime Minister Junichiro Koizumi idi Setiembre 2006.
Ngem uray pinasingkedanen ti Senado ti JPEPA iti Senado, di latta agsardeng ti panangkontra ti adu a sektor iti daytoy. Nangidatagda pay iti maysa a petision iti Korte Suprema tapno maisardeng ti pannakaipatungpal ti katulagan. Segun kadakuada, dakdakkel a pagimbagan ti itden ti JPEPAiti gobierno ti Japon ken kadagiti korporasionna ngem iti maipaayna a pagsayaatan kadagiti Filipino.
PARITY RIGHTS DAGITI AMERIKANO
Kadagiti adu a negatibo nga ibagbagda mainaig iti JPEPA, nakadidillaw ditoy ti panangipadada daytoy iti Parity Rights ti 1946.
Malagip a nagtaud ti Parity Rights iti Bell Trade Act, wenno ti linteg a nangipaay kadagiti Amerikano iti kas iti karbengan dagiti Filipino a mangaramat—no di man mangibus—kadagiti gameng ti nakaparsuaan iti sakuptayo, ti mangtagikua kadagiti daga ken adu pay a sanikua, ken mangtengngel kadagiti industria a kasapulan dagiti Amerikano iti panagdur-asda. Ti Parity Rights ngarud ti kasla insubalittayo kadagiti Amerikano iti panangipaayda kadatayo iti wayawaya.
Babaen ti Parity Rights, nabangon dagiti dadakkel nga industria a nangsukimat kadagiti adu a mineral kas iti landok, nikel ken balitok kadagiti kabambantayan tapno maaramat kadagiti adu a negosio ken pagbiagan ni Angkel Sam. Kayatna a sawen, no adda man dakkel a naganartayo iti Marcopper, Benguet Mining ken dadduma pay a kapadana nga industria a mapabpabasol ita a nangibus iti kinabaknang kadagiti kabakirantayo, isu daytoy dagiti imbayadda a sueldo kadagiti mangmangged a Filipino.
Nagbalintayo laeng ngarud a pasusueldoan iti bukodtayo a daga, ta ania ngarud, awan met ti kapasidadtayo iti teknolohia, kas koma kadagiti ramit a pagkutkot iti daga wenno mangabut kadagiti bambantay tapno masukimat dagiti kinabaknang iti sakuptayo.
Kadagidi ngamin a panawen, nakakaasi ti nagbanagan ti pagilian kalpasan iti Maikadua a Gubat. Dagiti laeng ngarud Amerikano ti ammotayo a makabael a mangalaw kadatayo. Ket di met mabalin nga agipaay dagiti Amerikano iti tulong nga awan ti maawidda a pagsayaatanda.
Maipalagip a maysa nga enmienda iti Konstitusion ti 1935 ti Bell Trade Act a nangipasngay ti Parity Rights. Da Jose P. Laurel ken Claro M. Recto dagiti kangrunaan a nangkontra ditoy ta salungasingenna kano daytoy ti Preambulo ti Konstitusiontayo a mangibagbaga a ti pannakasalaknib, pannakaaramat ken pannakapadur-as dagiti kinabaknang ti pagilian ket bukodan laeng a pagrebbengan dagiti Filipino. Ngem gapu iti rigat ti panagbiag, awan ti pagpilian dagiti adu a Filipino no di ti umanamong iti ratipikasion ti enmienda ti Konstitusion idi 1947. Nagkamang dagiti kontra iti Parity Rights iti Korte Suprema, ngem imbasura laeng dagiti mahistrado ti petision gapu ta parikut laeng kano daytoy iti politika ket awan ngarud ti karbengan ti hudikatura a mangbalusingsing iti daytoy.
“NEOCOLONIALISM”
Gapu ta nagballigi dagiti Amerikano iti gubat, kasla nagtinnag ngarud kadagiti imada ti arigna kagudua dagiti amin a kinabaknang iti lubong ket aglaplapusanan ngarud ti mabalinda nga ilako. Ditoy a kinasapulan ti Estados Unidos dagiti kaaliadona kas ti Filipinas tapno adda pangipuruakanna kadagitoy a sobra iti produktoda. Ken babaen ti paglakuanda kadagitoy, gumatangda met kadagiti nalaka a materiales kadagitoy a pagilian. Nagangayanna ad-adda a nabennat ti bilegna saan laeng iti benneg ti ekonomia no di pay ket iti militaria.
Malaksid pay iti Bell Trade Act, pinasingkedan pay ti Kongreso ti Filipinas ti Laurel-Langley Agreement, wenno ti katulagan nga inlungalong met laeng dagiti Amerikano tapno maipaay kadakuada ti karbengan a mangbangon iti maysa a dakkel a base militar iti sakuptayo, iti kasta masaluadan ti ekonomia ken seguridad saan laeng ti America no di pay ti sibubukel nga Asia.
Kadagiti ngarud simmaruno nga innem a dekada, arigna kontrol, direkta man wenno saan, ti America ti ekonomia, ken uray pay kano ti politika ti Filipinas. Ditoy a rimmuar ti termino a “neocolonialism,” wenno ti baro a wagas ti panangtengngel ti simmakup iti dati a sinakupna babaen ti bileg iti kuarta ken puersa. Masansan nga awaganda daytoy iti “dollar imperialism.” Awan duaduana ngarud a maysa ti Filipinas a neocolonial nga estado.
Ania ti epekto ti neocolonialism? Saan a balanse ti panagsinnukat dagiti produkto ta rumbeng laeng a mangpabor daytoy iti nangted ti puonan. Awan dumana daytoy ti panangguyod ti nagpautang iti apit ti maysa a mannalon tapno adda pagbayad daytoy kadagiti utangna. Gapu pay iti kastoy a sistema, awan ti nagbalin a nasiken a pagsadagan dagiti lokal a kompania tapno makaganansia iti baet ti nairut a kompetision ken immadu latta ti nautang ti gobierno, malaksid pay a napalalo a panangalimontayo dagiti kasla napait nga agas nga iresreseta kadatayo ti IMF ken World Bank tapno “sumanikar” ti ekonomiatayo. Agingga ngarud ita, arigna kagudua iti tinawen a badyet ti gobierno ti mapan laeng a pagbayadtayo kadagitoy nga utang.
MAKASABIDONG A BASURA
Daytoy kadi ti pagbanagan met ti JPEPA?
Segun iti maysa a panagadal iti Kongreso, dagitoy ti naduktalanda a saan a nasayaat nga epekto ti JPEPA: (1) maawanan iti dakkel a ganansiaen dagiti lokal nga industria gapu ta sumrekton dagiti produkto manipud iti Japon iti nalaka a presio gapu ta mawaswaston ti taripa wenno buis dagitoy a sumrek iti pagilian; (2) gapu met laeng iti naiwalin a taripa, makissayan metten ti rumbeng a mapastrekan ti gobierno; (3) saan a balanse ti panagsinnukat dagiti produkto ta nupay naibaba ti maipataw a taripa kadagiti produkto nga iluluastayo iti Japon kas koma iti ikan, saba ken pinia, awan met ti taripa dagiti angkatentayo a produkto manipud kadakuada; ken (4) madangran la unay ti nakaparsuaan iti sakuptayo gapu ta mapalubosanen ti pannakaitapuak ditoy dagiti retaso wenno tedtedda a materiales wenno nagpapausan ti industriada, no di man makuna a makasabidong a basura dagitoy.
Ibagbaga pay ti grupo nga Akbayan a mapalubosan dagiti Hapones nga agtagikua iti daga iti Filipinas iti ania man a sektor malaksid iti manufacturing ken pannakaipaay ti serbisio. Palubosan pay kano ti JPEPA dagiti korporasion nga addaan ti 40% a kapital manipud iti Japon, babaen ti maysa a joint venture, nga agkalap kadagiti naadalem ken nabuslon ti kinabaknangna a lugar iti baybay a salsaluadan ti gobiernotayo. Salungasingenna daytoy ti probision iti Konstitusiontayo a dagiti laeng Filipino ti rumbeng nga agusar wenno mangtaming ti ania man a kinabaknang iti baybay ken ti agtagikua kadagiti sanikua.
Ken gapu iti ratipikasion ti JPEPA, maamak dagiti aktibista a grupo kas ti NO DEAL! Movement a mabalin a pagibasaran met daytoy tapno sumrek pay ti pagilian iti adu a free trade agreement a pakaatiwan latta ti bingay ti pagimbagan ti Filipinas, kas ti madama a negosasion iti nagbaetan ti gobiernotayo ken ti European Union (EU).
DAGITI PABOR TI GRASIA
Ngem no denggentayo met dagiti pabor iti JPEPA, nangruna iti biang ti gobierno, imahinasion laeng dagiti ibagbagada a dakes nga epekto ti katulagan. Segun ken ni Trade Secretary Peter Favila, kasapulan ketdi dagiti free trade agreement kas iti JPEPA kadagitoy a panawen a gimminaden ti taray ti panagnegosio iti lubong, gapu met laeng iti panagsuek ti ekonomia ti America. Babaen ti JPEPA, manamnama a masalaknibantayo ti bagbagitayo ta addan maysa a nabileg a pagilian kas ti Japon nga agkarkari a mangipaay kadatayo iti negosio ken puonan no bilang ta awanen maawidtayo kadagiti sabsabali pay a trading partner ti pagilian wenno dagiti pagdawdawatantayo iti tulong, kas iti America. Ken nangruna unay a babaen ti JPEPA, naipamatmat ti Filipinas a silulukat daytoy kadagiti agpupuonan manipud kadagiti pagilian nga agbirbirok iti dakkel a gundaway tapno makaganansia.
Segun met ken ni Senador Miriam Defensor Santiago, babaen ti maysa nga exchange of notes wenno nakadokumento a patangan mainaig iti JPEPA a pinirmaan da Foreign Affairs Secretary Alberto Romulo ken Japanese Foreign Affairs Minister Masahiko Koumoura, nagkari ti dua a pagilian a respetarenda nga agpada ti Konstitusiontayo wenno ania man paglintegan ti pagilian. Kayatna a sawen, saan a mapalubosan dagiti agpupuonan a Hapones nga agupa wenno mangtagikua dagiti daga a kukua ti gobierno ti Filipinas, wenno agikut kadagiti pribado a sanikua, ken kangrunaanna, ti mangaramat kadagiti kinabaknang iti nakaparsuaan a saan nga agbatay iti paglintegan wenno regulasion ti gobierno. Ken saan kano met a masalungasing ditoy ti ania man a linteg a mangiparparit ti pannakairurumen dagiti karbengan dagiti mangmangged ken dagiti negosiante a Filipino iti uneg ken ruar ti pagilian.
No maipapan iti pagbutbutnganda a pannakaitapuak ditoy dagiti makasabidong a basura, adda met dagiti madadaanen a linteg iti Filipinas, malaksid iti Konstitusion, a mangiparparit ti kastoy nga aramid ti maysa a pagilian. Sumagmamano ditoy ti Toxic Substances and Hazardous and Nuclear Wastes Act, ti Clean Air Act, ken ti Ecological Solid Waste Management Act. Adda pay paglintegan ti lubong a rumbeng a masurot, kas ti Basel Convention wenno Convention on Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal.
Ken no bilang ta addanto makitada a saanen a mayannatup iti pagilian a paset ti katulagan, wenno makaapekto kadagiti sumarsaruno a mapanday a linteg ti Filipinas, adda kano met dagiti naisagana a mekanismo kas koma iti pannakinegosasion manen ti Filipinas iti Japon tapno marepaso ti katulagan iti wagas a mangipangpangruna latta ti pagsayaatan ti sapasap.
AWANEN MAARAMIDANTAYO?
Nalawag ngarud a kas kadagiti dadakkel nga isyu iti agdama, nagudua laeng ti pagilian dagiti mayat ken madi iti katulagan, wenno ti mabalin a nasayaat ken dakes nga epekto daytoy, wenno ti legal ken saan.
Ngem ti rigatna, mapaneknekan laeng ti kinapudno ti ania man nga argumento inton addan dagiti mapagteng, nasayaat man wenno madi nga epekto ti katulagan.
Ken no dakes man ti mapagtengtayo, naladawton iti amin, kas iti napasamak iti Parity Rights, wenno awanton ti maaramidantayo no di ti agbabawi.
Ken saan la ketdi a napasnek a rumaman iti isyu dagiti politiko nga adda dakkel nga ambisionna inton 2010, ta malaksid a napasingkedanen daytoy iti Senado, patiem pay nga ituloyda a kontraen daytoy. Ta amangan laeng no maipadada met iti gasat ni Claro Recto a nangkontra idi ti Parity Rights, a nupay mararaem ti gapuananna iti pagilian, nailuges laeng idi agkandidatoda a presidente iti pagilian.
Sitatalinaed latta ngarud a babassit a timek dagiti sektor a mayat a mawaswas ti JPEPA wenno dagiti mangbambantay ti mabalin a panagabuso ti Japon wenno ti gobiernotayo a mangipakat iti daytoy. Idinto a kaaduanna dagiti umili ti mangnamnama, kas kadawyan nga ar-aramidenda, iti pagimbagan a mabalin a maawidda iti ania man nga addang ti gobierno, uray no addan dagiti gundaway nga awanen ti panagtalekda kadagiti agtuturay.
(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 27, 2008.)
Dagitoy man ti masaludsodtayo idi pasingkedan ti Senado ti Japan-Philippines Economic Partnership Agreement (JPEPA) idi Oktubre 8. Pinirmaan daytoy da Presidente Gloria Macapagal-Arroyo ken Prime Minister Junichiro Koizumi idi Setiembre 2006.
Ngem uray pinasingkedanen ti Senado ti JPEPA iti Senado, di latta agsardeng ti panangkontra ti adu a sektor iti daytoy. Nangidatagda pay iti maysa a petision iti Korte Suprema tapno maisardeng ti pannakaipatungpal ti katulagan. Segun kadakuada, dakdakkel a pagimbagan ti itden ti JPEPAiti gobierno ti Japon ken kadagiti korporasionna ngem iti maipaayna a pagsayaatan kadagiti Filipino.
PARITY RIGHTS DAGITI AMERIKANO
Kadagiti adu a negatibo nga ibagbagda mainaig iti JPEPA, nakadidillaw ditoy ti panangipadada daytoy iti Parity Rights ti 1946.
Malagip a nagtaud ti Parity Rights iti Bell Trade Act, wenno ti linteg a nangipaay kadagiti Amerikano iti kas iti karbengan dagiti Filipino a mangaramat—no di man mangibus—kadagiti gameng ti nakaparsuaan iti sakuptayo, ti mangtagikua kadagiti daga ken adu pay a sanikua, ken mangtengngel kadagiti industria a kasapulan dagiti Amerikano iti panagdur-asda. Ti Parity Rights ngarud ti kasla insubalittayo kadagiti Amerikano iti panangipaayda kadatayo iti wayawaya.
Babaen ti Parity Rights, nabangon dagiti dadakkel nga industria a nangsukimat kadagiti adu a mineral kas iti landok, nikel ken balitok kadagiti kabambantayan tapno maaramat kadagiti adu a negosio ken pagbiagan ni Angkel Sam. Kayatna a sawen, no adda man dakkel a naganartayo iti Marcopper, Benguet Mining ken dadduma pay a kapadana nga industria a mapabpabasol ita a nangibus iti kinabaknang kadagiti kabakirantayo, isu daytoy dagiti imbayadda a sueldo kadagiti mangmangged a Filipino.
Nagbalintayo laeng ngarud a pasusueldoan iti bukodtayo a daga, ta ania ngarud, awan met ti kapasidadtayo iti teknolohia, kas koma kadagiti ramit a pagkutkot iti daga wenno mangabut kadagiti bambantay tapno masukimat dagiti kinabaknang iti sakuptayo.
Kadagidi ngamin a panawen, nakakaasi ti nagbanagan ti pagilian kalpasan iti Maikadua a Gubat. Dagiti laeng ngarud Amerikano ti ammotayo a makabael a mangalaw kadatayo. Ket di met mabalin nga agipaay dagiti Amerikano iti tulong nga awan ti maawidda a pagsayaatanda.
Maipalagip a maysa nga enmienda iti Konstitusion ti 1935 ti Bell Trade Act a nangipasngay ti Parity Rights. Da Jose P. Laurel ken Claro M. Recto dagiti kangrunaan a nangkontra ditoy ta salungasingenna kano daytoy ti Preambulo ti Konstitusiontayo a mangibagbaga a ti pannakasalaknib, pannakaaramat ken pannakapadur-as dagiti kinabaknang ti pagilian ket bukodan laeng a pagrebbengan dagiti Filipino. Ngem gapu iti rigat ti panagbiag, awan ti pagpilian dagiti adu a Filipino no di ti umanamong iti ratipikasion ti enmienda ti Konstitusion idi 1947. Nagkamang dagiti kontra iti Parity Rights iti Korte Suprema, ngem imbasura laeng dagiti mahistrado ti petision gapu ta parikut laeng kano daytoy iti politika ket awan ngarud ti karbengan ti hudikatura a mangbalusingsing iti daytoy.
“NEOCOLONIALISM”
Gapu ta nagballigi dagiti Amerikano iti gubat, kasla nagtinnag ngarud kadagiti imada ti arigna kagudua dagiti amin a kinabaknang iti lubong ket aglaplapusanan ngarud ti mabalinda nga ilako. Ditoy a kinasapulan ti Estados Unidos dagiti kaaliadona kas ti Filipinas tapno adda pangipuruakanna kadagitoy a sobra iti produktoda. Ken babaen ti paglakuanda kadagitoy, gumatangda met kadagiti nalaka a materiales kadagitoy a pagilian. Nagangayanna ad-adda a nabennat ti bilegna saan laeng iti benneg ti ekonomia no di pay ket iti militaria.
Malaksid pay iti Bell Trade Act, pinasingkedan pay ti Kongreso ti Filipinas ti Laurel-Langley Agreement, wenno ti katulagan nga inlungalong met laeng dagiti Amerikano tapno maipaay kadakuada ti karbengan a mangbangon iti maysa a dakkel a base militar iti sakuptayo, iti kasta masaluadan ti ekonomia ken seguridad saan laeng ti America no di pay ti sibubukel nga Asia.
Kadagiti ngarud simmaruno nga innem a dekada, arigna kontrol, direkta man wenno saan, ti America ti ekonomia, ken uray pay kano ti politika ti Filipinas. Ditoy a rimmuar ti termino a “neocolonialism,” wenno ti baro a wagas ti panangtengngel ti simmakup iti dati a sinakupna babaen ti bileg iti kuarta ken puersa. Masansan nga awaganda daytoy iti “dollar imperialism.” Awan duaduana ngarud a maysa ti Filipinas a neocolonial nga estado.
Ania ti epekto ti neocolonialism? Saan a balanse ti panagsinnukat dagiti produkto ta rumbeng laeng a mangpabor daytoy iti nangted ti puonan. Awan dumana daytoy ti panangguyod ti nagpautang iti apit ti maysa a mannalon tapno adda pagbayad daytoy kadagiti utangna. Gapu pay iti kastoy a sistema, awan ti nagbalin a nasiken a pagsadagan dagiti lokal a kompania tapno makaganansia iti baet ti nairut a kompetision ken immadu latta ti nautang ti gobierno, malaksid pay a napalalo a panangalimontayo dagiti kasla napait nga agas nga iresreseta kadatayo ti IMF ken World Bank tapno “sumanikar” ti ekonomiatayo. Agingga ngarud ita, arigna kagudua iti tinawen a badyet ti gobierno ti mapan laeng a pagbayadtayo kadagitoy nga utang.
MAKASABIDONG A BASURA
Daytoy kadi ti pagbanagan met ti JPEPA?
Segun iti maysa a panagadal iti Kongreso, dagitoy ti naduktalanda a saan a nasayaat nga epekto ti JPEPA: (1) maawanan iti dakkel a ganansiaen dagiti lokal nga industria gapu ta sumrekton dagiti produkto manipud iti Japon iti nalaka a presio gapu ta mawaswaston ti taripa wenno buis dagitoy a sumrek iti pagilian; (2) gapu met laeng iti naiwalin a taripa, makissayan metten ti rumbeng a mapastrekan ti gobierno; (3) saan a balanse ti panagsinnukat dagiti produkto ta nupay naibaba ti maipataw a taripa kadagiti produkto nga iluluastayo iti Japon kas koma iti ikan, saba ken pinia, awan met ti taripa dagiti angkatentayo a produkto manipud kadakuada; ken (4) madangran la unay ti nakaparsuaan iti sakuptayo gapu ta mapalubosanen ti pannakaitapuak ditoy dagiti retaso wenno tedtedda a materiales wenno nagpapausan ti industriada, no di man makuna a makasabidong a basura dagitoy.
Ibagbaga pay ti grupo nga Akbayan a mapalubosan dagiti Hapones nga agtagikua iti daga iti Filipinas iti ania man a sektor malaksid iti manufacturing ken pannakaipaay ti serbisio. Palubosan pay kano ti JPEPA dagiti korporasion nga addaan ti 40% a kapital manipud iti Japon, babaen ti maysa a joint venture, nga agkalap kadagiti naadalem ken nabuslon ti kinabaknangna a lugar iti baybay a salsaluadan ti gobiernotayo. Salungasingenna daytoy ti probision iti Konstitusiontayo a dagiti laeng Filipino ti rumbeng nga agusar wenno mangtaming ti ania man a kinabaknang iti baybay ken ti agtagikua kadagiti sanikua.
Ken gapu iti ratipikasion ti JPEPA, maamak dagiti aktibista a grupo kas ti NO DEAL! Movement a mabalin a pagibasaran met daytoy tapno sumrek pay ti pagilian iti adu a free trade agreement a pakaatiwan latta ti bingay ti pagimbagan ti Filipinas, kas ti madama a negosasion iti nagbaetan ti gobiernotayo ken ti European Union (EU).
DAGITI PABOR TI GRASIA
Ngem no denggentayo met dagiti pabor iti JPEPA, nangruna iti biang ti gobierno, imahinasion laeng dagiti ibagbagada a dakes nga epekto ti katulagan. Segun ken ni Trade Secretary Peter Favila, kasapulan ketdi dagiti free trade agreement kas iti JPEPA kadagitoy a panawen a gimminaden ti taray ti panagnegosio iti lubong, gapu met laeng iti panagsuek ti ekonomia ti America. Babaen ti JPEPA, manamnama a masalaknibantayo ti bagbagitayo ta addan maysa a nabileg a pagilian kas ti Japon nga agkarkari a mangipaay kadatayo iti negosio ken puonan no bilang ta awanen maawidtayo kadagiti sabsabali pay a trading partner ti pagilian wenno dagiti pagdawdawatantayo iti tulong, kas iti America. Ken nangruna unay a babaen ti JPEPA, naipamatmat ti Filipinas a silulukat daytoy kadagiti agpupuonan manipud kadagiti pagilian nga agbirbirok iti dakkel a gundaway tapno makaganansia.
Segun met ken ni Senador Miriam Defensor Santiago, babaen ti maysa nga exchange of notes wenno nakadokumento a patangan mainaig iti JPEPA a pinirmaan da Foreign Affairs Secretary Alberto Romulo ken Japanese Foreign Affairs Minister Masahiko Koumoura, nagkari ti dua a pagilian a respetarenda nga agpada ti Konstitusiontayo wenno ania man paglintegan ti pagilian. Kayatna a sawen, saan a mapalubosan dagiti agpupuonan a Hapones nga agupa wenno mangtagikua dagiti daga a kukua ti gobierno ti Filipinas, wenno agikut kadagiti pribado a sanikua, ken kangrunaanna, ti mangaramat kadagiti kinabaknang iti nakaparsuaan a saan nga agbatay iti paglintegan wenno regulasion ti gobierno. Ken saan kano met a masalungasing ditoy ti ania man a linteg a mangiparparit ti pannakairurumen dagiti karbengan dagiti mangmangged ken dagiti negosiante a Filipino iti uneg ken ruar ti pagilian.
No maipapan iti pagbutbutnganda a pannakaitapuak ditoy dagiti makasabidong a basura, adda met dagiti madadaanen a linteg iti Filipinas, malaksid iti Konstitusion, a mangiparparit ti kastoy nga aramid ti maysa a pagilian. Sumagmamano ditoy ti Toxic Substances and Hazardous and Nuclear Wastes Act, ti Clean Air Act, ken ti Ecological Solid Waste Management Act. Adda pay paglintegan ti lubong a rumbeng a masurot, kas ti Basel Convention wenno Convention on Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal.
Ken no bilang ta addanto makitada a saanen a mayannatup iti pagilian a paset ti katulagan, wenno makaapekto kadagiti sumarsaruno a mapanday a linteg ti Filipinas, adda kano met dagiti naisagana a mekanismo kas koma iti pannakinegosasion manen ti Filipinas iti Japon tapno marepaso ti katulagan iti wagas a mangipangpangruna latta ti pagsayaatan ti sapasap.
AWANEN MAARAMIDANTAYO?
Nalawag ngarud a kas kadagiti dadakkel nga isyu iti agdama, nagudua laeng ti pagilian dagiti mayat ken madi iti katulagan, wenno ti mabalin a nasayaat ken dakes nga epekto daytoy, wenno ti legal ken saan.
Ngem ti rigatna, mapaneknekan laeng ti kinapudno ti ania man nga argumento inton addan dagiti mapagteng, nasayaat man wenno madi nga epekto ti katulagan.
Ken no dakes man ti mapagtengtayo, naladawton iti amin, kas iti napasamak iti Parity Rights, wenno awanton ti maaramidantayo no di ti agbabawi.
Ken saan la ketdi a napasnek a rumaman iti isyu dagiti politiko nga adda dakkel nga ambisionna inton 2010, ta malaksid a napasingkedanen daytoy iti Senado, patiem pay nga ituloyda a kontraen daytoy. Ta amangan laeng no maipadada met iti gasat ni Claro Recto a nangkontra idi ti Parity Rights, a nupay mararaem ti gapuananna iti pagilian, nailuges laeng idi agkandidatoda a presidente iti pagilian.
Sitatalinaed latta ngarud a babassit a timek dagiti sektor a mayat a mawaswas ti JPEPA wenno dagiti mangbambantay ti mabalin a panagabuso ti Japon wenno ti gobiernotayo a mangipakat iti daytoy. Idinto a kaaduanna dagiti umili ti mangnamnama, kas kadawyan nga ar-aramidenda, iti pagimbagan a mabalin a maawidda iti ania man nga addang ti gobierno, uray no addan dagiti gundaway nga awanen ti panagtalekda kadagiti agtuturay.
(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 27, 2008.)
No comments:
Post a Comment