do kano iti proyekto. Ngem awan pay maysa a kilometro manipud ditoy, naibaskag met ti nagan ti sabali pay a senador a nangpundo met kano iti isu met laeng a proyekto (malaksid pay nga adda bukod a karatula ti mayor a nagkuna a prayoridad kano a proyekto daytoy ti munisipio). Panawen ti eleksion dayta a tawen, ket agpapada a kandidato ti dua a senador ken ti mayor.
Naggapuan nga agpayso ti pundo? Ni Senador A, wenno ni Senador B? Gapu ta kalsada nasional daytoy, saan kadi nga aggapu ti pundo iti Department of Public Works and Highways? Ania met ti bibiang ti mayor ditoy idinto a dina pay mapagaburan dagiti babassit a lubak ti kalsada iti lugarna?
Malagipko daytoy a banag gapu iti agdama a riri iti Senado, wenno iti panangpabpabasolda ken ni Senate President Manuel Villar a nangisengngat kano iti doble a pundo para iti maymaysa a proyekto.
Pudno nga adda pannakibiang dagiti senador kadagiti nailian a proyekto, ngem aggapu met laeng gayam ti pundo dagitoy a proyekto iti tinawen nga alokasion wenno badyet ti gobierno para kadagiti programana, saan ket nga aggapu iti bolsa dagitoy a senador. Malaksid no aggapu ti pundo iti bukodda a pork barrel, ngem naimbag la unay no ipaayda daytoy kadagiti proyekto kas iti kalsada nasional a pagrebbengan nga igastuan ti ehekutibo babaen ti DPWH.
Inako ni Villar nga isu ti akinnakem ti P200 milion a pundo para iti pannakayatiddog ti C-5 road iti Parañaque a nairaman iti National Expenditure Program (NEP) para iti daytoy a tawen. Ngem gayam addan nailatang a P200 milion iti isu met laeng a proyekto babaen ti sabali a nagan ti kalsada, wenno C.P. Garcia Highway. “Double entry” ti alokasion ti gobierno ti napasamak, wenno daytoy ti dinobleda ti pundo ti maymaysa a proyekto.
No saan a naduktalan daytoy, saan ngarud a mapagduduaanto ti karbengan ni Villar a mangibaskagto iti nagan ken rupana iti karatula ti proyekto iti C-5 a kas “nangpundo” iti proyekto. Ngem ti imasna, uray pay gayam dagiti dadduma a senador, segun ken ni Sen. Juan Ponce Enrile, chairman ti finance committee iti Senado, adda met dagiti insingngatda a bukodda a proyekto a napundoan iti General Appropriations Act (GAA) iti 2008. Legal kano daytoy nga aramid dagiti senador. Mabalin met ngarud a tagikuaenda ti kredito ti pannakapundo dagitoy, ket ibaskagda met ti nagan ken rupada iti karatula kas iti napasamak iti kalsada idiay Bulacan.
DUA A PROYEKTO, DUA A PUNDO
Ngem impalawag ni Villar a nupay kiniddawna ti pannakapundo ti nasao a proyekto, awan kano met ti naawidna a bukodna a pagimbagan kas koma iti kickback tapno kasta laeng unayen ti panangilansa kenkuana dagiti kameng ti Oposision iti isyu ti kurapsion.
Napartak met a sinalakniban ti DPWH ni Villar. Segun ken ni Undersecretary Manuel Bonoan, nagkadua nga agpang ti pannakayatiddog ti C-5, ken agpada a P200 milion ti gatad dagitoy, isu a rumbeng a dua ti agparang nga alokasion daytoy iti GAA. Ngem sabali met ti ibagbaga ti Department of Budget and Management (DBM), a nangako a maymaysa laeng ti proyekto. Kunada met ketdi nga awan ti nakaabakan ti gobierno ditoy. No nagdoble man ti pundo, saanen a mairuar daytoy para iti maikadua nga alokasion. Awiden ti DBM daydiay maikadua a pundo kas paset ti “overall savings” ti gobierno ken mabalin a mausar iti sabali a proyekto.
Panangisingit wenno “insertion” ti ibagbagada, ngem ti pudno ditoy ket “realignment” laeng, wenno panangyalis dagiti senador wenno diputado ti pundo ti maysa a proyekto iti sabali a proyekto. Kayatna a sawen, aggapu met laeng iti pundo ti gobierno, saan ket nga iti bukod a bolsa wenno iti pork barrel dagiti kameng ti Kongreso. Ket gapu ta ti Ehekutibo met laeng ti nangpundo ti maysa a proyekto, isu met laeng ngarud ti mangilungalong iti pannakaisayangkat daytoy.
ADDA ITI KONGRESO TI BILEG TI PETAKA
Ti Kamara ti napusgan iti Konstitusiontayo a mangbiding ken mangadal nga umuna ti ania man a linaon ti singasing a badyet ti gobierno, ken ti pannakaipasa wenno pannakaibasura ti GAA a pagibasbasaran ti Malakanyang iti gastuenna iti tinawen.
Kabayatan ti panangad-adal ti Kongreso iti appropriations bill, mabalin a nayonan ti Kamara wenno ti Senado ti alokasion ti pundo kadagiti proyekto a kayatda, wenno ti mangyalis iti pundo manipud iti maysa nga aytem iti appropriations bill a mapan iti sabali. Ngem rumbeng a lawlawaganda no sadino ti paggapuan ti pundo manipud iti pakabuklan a gatad a nailanad iti appropriations bill, saan ket a nayonanda daytoy ta awan ti karbenganda a mangaramid iti dayta.
Iti panagdengngeg ti Kamara mainaig iti appropriations bill, makiddaw ti idadar-ay dagiti pangulo dagiti ahensia ti gobierno nga agkasapulan iti pundo. Ket gapu ta ti Kongreso ti addaan laeng iti kakaisuna a bileg iti pitaka ti gobierno (kayatna a sawen, awan ti mairuar a pundo no awan ti pammalubos ti Kongreso), nalaka nga agtamed dagitoy a lider dagiti ahensia iti kayat dagiti diputado ta no dida aramiden dayta, marigatanda a magun-od ti kayatda a pundo, wenno mabalin a kissayanda pay daytoy babaen ti panangiyakarda iti pundo iti sabali nga ahensia. Kastoy met laeng ti aramiden ti Senado no maidatag kadakuada ti appropriations bill.
Kadagitoy a panagdengngeg a sumrek dagiti kompromiso a kas iti panagpakumbaba dagiti pangulo dagiti ahensia kadagiti nakabasbasolanda iti asino ditan a kameng ti Kongreso, wenno ti panangpaborda iti pannakapundo dagiti bukod a proyekto dagiti diputado kadagiti distritoda, no di man iramanda dagitoy kadagiti kontrata a serken dagiti ahensia para kadagiti proyektoda.
Saan a kas kadagiti ordinario a linteg, saan nga aglasat iti deliberasion ti appropriations bill iti plenario wenno iti committee level iti Kamara wenno Senado,. Ken uray maaddaan ti tunggal komite iti gundaway a dumngeg kadagiti ahensia nga agkiddaw iti pundo, mapasamak laeng ti kaaduanna nga enmienda wenno pannakabaliw dagiti aytem babaen ti pammalubos ti chairman iti appropriations committee iti Kamara wenno ti finance committee iti Senado. No maidaluston ti bersion ti appropriations bill, matamingto pay laeng daytoy iti bicameral committee a nagsugponan a binukel ti dua a sanga ti Kongreso. Naisangsangayan ti bileg daytoy a komite ta aggapu ditoy ti kaudian a bersion ti ania a linteg nga ipasa ti Kongreso. Masansan a mapasamak ditoy dagiti maisengngat a probision wenno aytem iti biang ti appropriations bill, kas iti napasamak iti kaso ti double entry a pakabbabalawan ita ni Villar.
P3.916 BILION?
Iti maysa a privilege speech ni Sen. Panfilo Lacson, imbagana a maysa a wagas ti panagkunniber ti double entry iti GAA, ta mapan laeng iti bolsa ti sabali a tao ti naitakkab a pundo—no saan a maduktalan daytoy. Malaksid iti nagdoble a P200 milion para iti C-5 road extension, kiniddaw ni Lacson a mapalutpot met dagiti dadduma a proyekto a nailanad ti GAA. Ken saan laeng dayta, umabot kano iti P3.916 bilion ti pakabuklan a gatad nga insengngat ti Senado iti agdama a GAA.
Ah, ania man ti pagbanagan daytoy a pammabasol ni Lacson, naipaayan ti publiko iti pudno a ladawan maipanggept iti pannakailatang ti pundo ti gobierno. Segun ken ni Sen. Loren Legarda, maipakita ditoy ti maysa a rason no apay a napalalo ti kainangina dagiti proyekto iti impraestruktura, no di man kagudua laeng ti pudno a proyekto ti maileppasda gapu ta immun-unan a liniksab dagiti naagum nga opisial ti gobierno ti bingayda kadagiti pundo, ken sabalinto pay ti maikissay no aglasat ti proyekto kadagiti kontratista.
ADU PAY TI PARIKUT TI PAGILIAN
Kasapulan ngarud ti sipupudno nga imbestigasion iti kaso ni Villar, umuna tapno madalusan ti naganna no pudno nga awan ti basolna, ken kas kuna ni Enrile, tapno malawlawagan dagiti umili mainaig iti alokasion kadagiti proyekto ti gobierno. Ngem ti napateg, iturongda ti imbestigasion iti panangibulgarda kadagiti naalas nga aramid dagiti kameng ti Kongreso a manggamulo iti pannakailatang ti pundo tapno maited dagiti kasapulanda iti politika wenno mapabus-oyan ti bukodda nga interes, ken wen, babaen pay ti pannakikumplot met laeng ti Malakanyang.
Adda dagiti singasing a linteg wenno gakat a minaig iti natarnaw wenno nalawag iti publiko a pannakaipasa ti GAA kas iti Senate Bill No. 2623 (wenno ti singasing a Congerssional Insertions Transparency Act of 2008) nga impila ni Senador Roxas, a mangibilbilin iti pannakaibutaktak kadagiti amin nga “insertions” wenno ania man nga isengsengngat dagiti kament ti Kongreso kadagiti mapandayda a linteg. Sabali laeng ti Senate Resolution 650 nga indatag ni Sen. Richard Gordon a nangisingasinga ti Senate Finance Committee nga idauluan ni Senador Enrile, masapul koma nga ibilinna ti “umdas ken umno” a pannakailawlawag ti tunggal paggastuan a nairaman iti singasing a GAA.
Ket no sipupudno met laeng ti liderato ti Senado a dalusan ti naganna, ipapatina koma ti aggaraw tapno maaprobaran dagitoy; iti kasta, maisardengen, no di man maksayan, ti panagkunniber iti gobierno.
Ket no maisayangkat ti imbestigasion (iti kaso ni Villar), leppasenda met laeng koma daytoy a dagus a saan ket a pagbalinenda a personal a paggugubatan dagiti senador daytoy tapno bumanglo laeng ti naganda.
Kinapudnona, adu ti dadakkel a parikut ti pagilian a yun-una koma a tamingen pay dagiti senador, kas koma iti riribuk iti Mindanao, ti panagduduada ti integridad ti hudikatura gapu iti kaso ti pasuksok iti Court of Appeals, ti krisis iti ekonomia iti Estados Unidos a mabalin a makaapekto iti kasasaad ti ekonomiatayo, ken ti parikut ti kinakirang ti taraon.
Ken kangrunaanna, no dumtengto ti panawen ti eleksion, saantayo koma a pagbasaran nga agpili ti ibutostayo dagiti naibaskag a nagan wenno rupa dagiti senador wenno diputado kadagiti karatula dagiti proyekto ti gobierno. Kinaulbod laeng dagitoy. Ta ti pudno a nangpundo dagitoy a proyekto ket datayo nga umili a situtudio nga agbaybayad ti buis.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 29, 2008.)
No comments:
Post a Comment