PUDNO wenno husto kadi amin a nakasurat kadagiti libro dagiti ubbing nga agad-adal?
Narigat a sawen a kasta aglalo ket agtultuloy dagiti damag a kaadda dagiti depektibo a libro nga us-usaren dagiti ubbing iti publiko a pagadalan (inrubuat ken itultuloy nga iparparagapag ni Antonio Calipjo Go) ken uray pay kadagiti pribado a pagadalan.
Diak met ugali ti agsapul iti kamali wenno depekto kadagiti textbook dagiti anakko, malaksid no madalanak dagitoy. No adda maduktalak, ibagak iti ubingko no ania ti rumbeng a pannakaisurat dagitoy a kamali wenno no ania ti pudno, ket isunton ti mangibaga iti maestrana. Kaaduanna, kamali iti ispeling ken gramatika; sumagmamano laeng ti panagkibaltang iti detalye (facts) kas koma iti panangibaga ti libro nga adda iti Ilocos Sur ti Batac, wenno adda iti Benguet ti Banaue Rice Terraces.
Ngem adda maysa a kamali iti libro a Science ti anakko a nakadismayaak la unay: Ti pannakairaman manen—wen manen ta maulit-ulit laeng daytoy—dagiti nagan nga Agapito Flores ken Eduardo San Juan kadagiti listaan dagiti “idaydayawtayo” a sientipiko ken imbentor a Filipino.
Nabayagen ti isyu a maysa a “hoax,” wenno inuulbod ti ibagbagada a panangimbento kano ni Agapito Flores iti fluorescent light.
No agsukisoktayo a nasayaat, wenno basaentayo dagiti sinurat dagiti pudno nga eksperto iti siensia, nakababain laeng nga agpayso iti pangipatpaturaytayo iti daytoy a kinaulbod. Segun ken ni Dr. Benito Vergara iti Philippine Science Heritage Center, adda kano managan ti Flores idi a nangisingasing ken ni Presidente Manuel L. Quezon iti idea maipapan iti “fluorescence light,” ket ditan ti namunganayan ti estoria (agkaarngi ti Flores ken fluorescence, saan kadi?). Ibagbagda pay a nakaala kano ti patente ni Flores manipud iti gobierno ti Pransia sa inlakona daytoy iti dakkel a gatad iti General Electric. Ti pudno ketdi, idi pay laeng 1901 nga addan patente ti fluorescent light manipud iti General Electric Co. baben ti prototype nga inimbento ni Peter Cooper Hewitt. Idinto a nayanak ni Flores idi 1897 (idiay Guiguinto, Bulacan)! No sumarem, uppat laeng a tawen ni Flores idi naimbentona ti fluorescent light!
Kas kalawag ti nakasindi a silaw ti kinaulbod ti isursuro dagiti textbook mainaig ken ni Flores. Awan dumana daytoy iti nakababain a napasamak iti pannakaduktal kano ti maysa a tribu iti Mindanao a di pulos naal-alian iti panagtulid ti panawen sipud pay idi Stone Age. Daytoy ti tribu a Tasaday a pinalatak ni Manuel Elizalde, hepe ti ahensia a binuangay ni Presidente Ferdinand Marcos tapno masalakniban dagiti minoridad kultural. Ngem naduktalan dagiti antropologo ken historiador kalpasan a mawaswas ti ahensia nga awan ti pisikal nga ebidensia a mangibagbaga a sariugma a tribu ti ibagbaga ni Elizalde; ketdi, binayadan laeng ni Elizalde dagiti sumagmamano a kameng ti tribu tapno agpammarang a kamengda ti tribu a Tasaday. Ngem kadagidi a panawen, nagramaramen ti pakasaritaan ti tribu a Tasaday kadagiti libro iti Araling Panglipunan nga inadaltayo.
“HOAX” WENNO “URBAN LEGEND”
Awan duma dagiti kastoy a hoax ti maaw-awagan iti “urban legend,” wenno sarsarita iti komunidadtayo a nayakar kadagiti henerasion a patien laeng dagiti mayat a mamati. Kas pagarigan, ti panangibagbagada a naaramid ti karne ti pusa dagiti siopao, ni Armando Lite ti nangimbento iti armalite, wenno ni Jose Rizal ti ama ni Adolf Hitler, di rumbeng a maibaga a kas pudno dagitoy aglalo la unay iti maysa a textbook a maar-aramat iti eskuela.
Iti biang ni Eduardo San Juan, nupay adda dagiti sinurat a mangibagbaga a nagtrabaho daytoy iti National Aeronautics and Space Administration (NASA) ta maysa daytoy nga inhiniero, awan met pammaneknek nga isu ti akindisensio ti ibagbagada a Lunar Rover, ti lugan a nausar iti panagsukisok dagiti astronoto iti bulan. No basaem dagiti dokumento iti NASA maipapan iti panagsaganada a napan iti bulan, partikular ti panangaramidda iti Lunar Rover, awan ti nagan nga Eduardo San Juan a mabasa kadagitoy. No ipatarustayo ti maysa a nakasurat iti website ti NASA, daytoy ti ibagbagana: Ti Lunar Rover ti kaudian a dakkel a paset dagiti ramit nga insurotda nga impatayab a napan iti bulan. Dinisenio ken binukel daytoy ti Boeing Company ken ti Marshall Spaceflight Center ti NASA.
Ken maysa, no pudno a ni San Juan ti ibagatayo a nangdisenio, wenno imbentor ti Land Rover, awan duma daytoy ti panangipasaw ti maysa a karpintero nga isu ti nangaramid iti maysa a balay idinto a maysa laeng daytoy kadagiti nagtitinnulong tapno mabukel ti patakder. Ita, adda pay ibagbagada a tinakaw laeng ti NASA ti “disensio” ni San Juan, wenno dida inkabkabilangan ta Filipino laeng daytoy. Ngem agingga nga awan ti ebidensia a maipakita a kasta, wenno agpatingga laeng daytoy ti ibagbaga ti pamilia ni San Juan wenno dagiti naayat kadagiti urban legend, di rumbeng a tutupontayo pay dagitoy a banag. Kasla agparparang ngamin nga agbibisintay’ la unay a mangpaadu iti listaan dagiti mararaem a kailiantayo a nagballigi iti siensia nga iramantayo kadagiti suratentayo a textbook.
No maminsan, mapatpaturay dagiti opinion dagiti nagsurat wenno ti kayat ti gobierno, imbes a ti kinapudno a rumbeng a mayadal kadagiti agbasbasa. Ta saan kadi a dayta ti kangrunaan a panggep dagiti textbook iti elementaria, nga iti punganay pay laeng ket maiturongen dagiti ubbing iti kinapudno? No inuulbod ti maisuro kadakuada, daytanton ti agbalin a pudno iti henerasionda.
SAAN A NADISKOBRE TI ESPANIA TI FILIPINAS
Kitaem laengen daytoy. Asino kadatayo ti mangibagbaga a ni Ferdinand Magellan ti nakadiskobre ti Filipinas? Adu ti mangibaga a kasta, ta dayta ti nabayag a nayadal kadatayo kadagiti librotayo. Ngem no anagentayo ti ibagbaga ni Teodoro Agoncillo, autor ti History of the Filipino People, a di rumbeng a diniskobre ni Magellan ti pagiliantayo ta nadur-asen ti sibilisasion dagiti immun-una a nagindeg iti isla uray pay sakbay a dimteng dagiti Espaniol. Kayatna a sawen, nadiskobre laengen ni Magellan ti isla para iti imatang dagiti taga-Europa.
Dagiti kastoy a kinapudno ti marugrugian ita nga ipaspasagepsep dagiti propesor iti History iti nadumaduma a unibersidad ti pagilian. Daytoy met ti kanayon a yad-adal dagiti mannurat ken historiador a kas ken ni Ambeth Ocampo, hepe pay ti National Historical Institute (NHI).
Gapu ngarud kadagiti agsasallupang nga opinion, pudno man a pasamak, hoax wenno urban legend laeng dagitoy, napateg ti imprimatur wenno marka ti kinapudno nga ipaay ti NHI kadagiti pasamak wenno detalye iti pakasaritaantayo. Agingga nga awan ti pammaneknek tapno baliwantayo ti aniaman nga ibaga dagiti eksperto, surotentayo daytoy a kinapudno, tapno naur-urnos ken nalawlawag ti pananganagtayo ti pakasaritaan ti maysa a tao, lugar wenno pasamak a mayadal kadagiti ubbing.
Adda metten dagiti binaliwan ti NHI manipud kadagiti immun-una a naisurat ti pakasaritaantayo. Idi 2003, inyalis ti NHI ti marker a nakailanadan ti nakapasamakan ti umuna a kanalbuong a nangrugian ti Filipino-American War manipud ti ammotayo a Pinaglabanan Bridge iti San Juan, Metro Manila. Kas naduktalan ti NHI, adda iti nagsulian ti Sociego ken Silencio Street iti Sta. Mesa, Manila ti pudno a nakapasamakan dayta a pagteng ti pakasaritaantayo.
Ken sino ti di makalipat iti napasamak iti Kodigo ni Kalantiyaw a naduktalanda ken kadagitoy laeng nga aldaw nga inawat ti NHI a kas maysa a hoax? Napaut a nayadal ti Kodigo ni Kalantiyaw kadagiti librotayo; intal-oda pay ni Datu Kalantiyaw babaen ti panangipanaganda kenkuana ti dakkel a premio (Order of Kalantiaw) iti Malakanyang para kadagiti Filipino a napateg ti nagapuananda iti linteg ken hustisia. Ngem sipud pay idi dekada 60, addan dagiti ekperto a kas ken ni William H. Scott a mangibagbaga a bogus dagiti dokumento, wenno dinoktor ti immuna nagsurat maipapan ken ni Kalantiyaw dagiti ebidensia a nangadawanna iti impormasion maipapan iti sariugma a lider. Ken nangruna nga awan ti nalawag a pammaneknek a pudno nga adda Kalantiyaw wenno adda pinartuatna a paglintegan. Nagintutuleng dagiti historiador a kas ken ni Gregorio Zaide uray pay naidatagen kadakuada ti naduktalan ni Scott idi 1967. Ken awan ti mayat a mangbaliw ti pakasaritaan ta nairamuten ti kapanunotan ti tunggal Filipino ti kinamaingel ni Kalantiyaw ken ti “nainsiriban” a panagturayna.
Maysa pay a mapagdedebatean ti pasamak iti Martial Law. Segun ken ni Go, adda naduktalanna a libro iti Sibika a mangitaltal-o iti administrasion ni Ferdinand Marcos, partikular iti Martial Law babaen ti panangibinsabinsa ti autor ti gapuanan ti pimmusayen a diktador, nga awan ti panangdakamatna ti napait nagbanagan ti demokrasia iti babaen ti administrasionna.
Daytoy ti rason a napateg ti ania man a mailanad iti textbook tapno mapaturay ti kayat a kapanunotan dagiti agtuturay. Kitaem laengen ti Japon, no mabalin dida kayat a dakamaten kadagiti libro dagiti pagadalanda iti mainaig iti kinadursok dagiti soldado a Hapones a nangsakup iti Tsina, Korea ken iti Filipinas iti panawen nga isuda ti ari-ari iti Asia. Iti biang ti Filipinas, nayabaga ti pannakabantay ti ania man a mailanad kadagiti textbook, saan laeng iti DepEd no di pay kadagiti sumagmamano nga ahensia kas iti National Book Development Board.
Ngem ti rigatna di latta met mabantayan ti gobierno dagiti kamali, nangruna dagiti makunkuna a factual errors. Agraraira latta dagiti depektibo a libro. Manen, agsublitayo iti isyu iti kurapsion, kas kangrunaan a rason no apay a kasla sikikidem dagiti opisial iti isyu. Kas itay kunadan, makalusot laeng dagiti di rumbeng a makalusot babaen ti pasuksok.
Ngem saan laeng a kurapsion iti isyu ditoy, wenno ti kaawan ammo wenno panagimbubulsek dagiti nagsurat. No agtultuloy man a sibibiag kadagiti textbook ti kinaulbod a kas ti kunada a gapuanan ni Agapito Flores, gapu daytoy iti ay-ayattayo a mangitag-ay iti kina-Filipinotayo uray pay no kasapulan a ballikogen wenno tallikudantayo ti kinapudno. Gapu itoy, imbes a raemendatayo dagiti sabsabali a puli, pagkakatawaandatayo ketdi. Iti kaso ni Flores, awan ti ganggannaet a nasimbeng ti panunotna a makidebate kadatayo manaig iti daytoy. Ta apay a tutopanda wenno sayangenda ti orasda para iti maysa a kinaulbod?
BIYO ASTEROID
Ken ania koma ti pagbibisinantayo a punnuen ti listaantayo kadagiti naballigi a Filipino, wenno iti panaggagateltayo a mailanad dagiti lugartayo iti Guinness World Record babaen dagiti pinnaatiddogan, pinnadakkelan, pinnapautan iti ania la ditan?
Apay nga agsadagtayo iti pagduduaan nga ebidensia ti kinataknengtayo a Filipino no adda latta met dagiti pudno a Filipino a nagballigi iti bukodda a tay-ak? Kas koma ken ni Dr. Josette Biyo, agdama a director iti Philippine Science High School (Western Visayas), naipanagan kenkuana ti maysa nga asteroid gapu iti napateg a gapuananna iti siensia. Ken adda met dita ni Manny Pacquiao iti boksing ken ni Lea Salonga wenno ni Charisse Pempengco a mangitantandudo iti Filipinas iti tay-ak ti panagkanta ken teatro, wenno ni Brillante Mendoza iti tay-ak ti panagaramid iti pelikula.
Ken nangruna unay, kagiddan koma ti panangitagtag-aytayo kadagiti naballigi a pudpudno a Filipino, ti panagkaykaysatayo nga aggaraw tapno agbalin metten a nadur-as a pagilian ti Filipinas. Agingga nga awan ti pagsayaatan ti ekonomiatayo, ken agingga a narugit ti rekordtayo iti pannakaitandudo ti human rights, ken kaskasdi nga agtultuloy ti sinasaur nga aramid tunggal eleksion, ditayto namnamaen a raemendatayo dagiti sabsabali a puli.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hunio 22, 2009.)
Narigat a sawen a kasta aglalo ket agtultuloy dagiti damag a kaadda dagiti depektibo a libro nga us-usaren dagiti ubbing iti publiko a pagadalan (inrubuat ken itultuloy nga iparparagapag ni Antonio Calipjo Go) ken uray pay kadagiti pribado a pagadalan.
Diak met ugali ti agsapul iti kamali wenno depekto kadagiti textbook dagiti anakko, malaksid no madalanak dagitoy. No adda maduktalak, ibagak iti ubingko no ania ti rumbeng a pannakaisurat dagitoy a kamali wenno no ania ti pudno, ket isunton ti mangibaga iti maestrana. Kaaduanna, kamali iti ispeling ken gramatika; sumagmamano laeng ti panagkibaltang iti detalye (facts) kas koma iti panangibaga ti libro nga adda iti Ilocos Sur ti Batac, wenno adda iti Benguet ti Banaue Rice Terraces.
Ngem adda maysa a kamali iti libro a Science ti anakko a nakadismayaak la unay: Ti pannakairaman manen—wen manen ta maulit-ulit laeng daytoy—dagiti nagan nga Agapito Flores ken Eduardo San Juan kadagiti listaan dagiti “idaydayawtayo” a sientipiko ken imbentor a Filipino.
Nabayagen ti isyu a maysa a “hoax,” wenno inuulbod ti ibagbagada a panangimbento kano ni Agapito Flores iti fluorescent light.
No agsukisoktayo a nasayaat, wenno basaentayo dagiti sinurat dagiti pudno nga eksperto iti siensia, nakababain laeng nga agpayso iti pangipatpaturaytayo iti daytoy a kinaulbod. Segun ken ni Dr. Benito Vergara iti Philippine Science Heritage Center, adda kano managan ti Flores idi a nangisingasing ken ni Presidente Manuel L. Quezon iti idea maipapan iti “fluorescence light,” ket ditan ti namunganayan ti estoria (agkaarngi ti Flores ken fluorescence, saan kadi?). Ibagbagda pay a nakaala kano ti patente ni Flores manipud iti gobierno ti Pransia sa inlakona daytoy iti dakkel a gatad iti General Electric. Ti pudno ketdi, idi pay laeng 1901 nga addan patente ti fluorescent light manipud iti General Electric Co. baben ti prototype nga inimbento ni Peter Cooper Hewitt. Idinto a nayanak ni Flores idi 1897 (idiay Guiguinto, Bulacan)! No sumarem, uppat laeng a tawen ni Flores idi naimbentona ti fluorescent light!
Kas kalawag ti nakasindi a silaw ti kinaulbod ti isursuro dagiti textbook mainaig ken ni Flores. Awan dumana daytoy iti nakababain a napasamak iti pannakaduktal kano ti maysa a tribu iti Mindanao a di pulos naal-alian iti panagtulid ti panawen sipud pay idi Stone Age. Daytoy ti tribu a Tasaday a pinalatak ni Manuel Elizalde, hepe ti ahensia a binuangay ni Presidente Ferdinand Marcos tapno masalakniban dagiti minoridad kultural. Ngem naduktalan dagiti antropologo ken historiador kalpasan a mawaswas ti ahensia nga awan ti pisikal nga ebidensia a mangibagbaga a sariugma a tribu ti ibagbaga ni Elizalde; ketdi, binayadan laeng ni Elizalde dagiti sumagmamano a kameng ti tribu tapno agpammarang a kamengda ti tribu a Tasaday. Ngem kadagidi a panawen, nagramaramen ti pakasaritaan ti tribu a Tasaday kadagiti libro iti Araling Panglipunan nga inadaltayo.
“HOAX” WENNO “URBAN LEGEND”
Awan duma dagiti kastoy a hoax ti maaw-awagan iti “urban legend,” wenno sarsarita iti komunidadtayo a nayakar kadagiti henerasion a patien laeng dagiti mayat a mamati. Kas pagarigan, ti panangibagbagada a naaramid ti karne ti pusa dagiti siopao, ni Armando Lite ti nangimbento iti armalite, wenno ni Jose Rizal ti ama ni Adolf Hitler, di rumbeng a maibaga a kas pudno dagitoy aglalo la unay iti maysa a textbook a maar-aramat iti eskuela.
Iti biang ni Eduardo San Juan, nupay adda dagiti sinurat a mangibagbaga a nagtrabaho daytoy iti National Aeronautics and Space Administration (NASA) ta maysa daytoy nga inhiniero, awan met pammaneknek nga isu ti akindisensio ti ibagbagada a Lunar Rover, ti lugan a nausar iti panagsukisok dagiti astronoto iti bulan. No basaem dagiti dokumento iti NASA maipapan iti panagsaganada a napan iti bulan, partikular ti panangaramidda iti Lunar Rover, awan ti nagan nga Eduardo San Juan a mabasa kadagitoy. No ipatarustayo ti maysa a nakasurat iti website ti NASA, daytoy ti ibagbagana: Ti Lunar Rover ti kaudian a dakkel a paset dagiti ramit nga insurotda nga impatayab a napan iti bulan. Dinisenio ken binukel daytoy ti Boeing Company ken ti Marshall Spaceflight Center ti NASA.
Ken maysa, no pudno a ni San Juan ti ibagatayo a nangdisenio, wenno imbentor ti Land Rover, awan duma daytoy ti panangipasaw ti maysa a karpintero nga isu ti nangaramid iti maysa a balay idinto a maysa laeng daytoy kadagiti nagtitinnulong tapno mabukel ti patakder. Ita, adda pay ibagbagada a tinakaw laeng ti NASA ti “disensio” ni San Juan, wenno dida inkabkabilangan ta Filipino laeng daytoy. Ngem agingga nga awan ti ebidensia a maipakita a kasta, wenno agpatingga laeng daytoy ti ibagbaga ti pamilia ni San Juan wenno dagiti naayat kadagiti urban legend, di rumbeng a tutupontayo pay dagitoy a banag. Kasla agparparang ngamin nga agbibisintay’ la unay a mangpaadu iti listaan dagiti mararaem a kailiantayo a nagballigi iti siensia nga iramantayo kadagiti suratentayo a textbook.
No maminsan, mapatpaturay dagiti opinion dagiti nagsurat wenno ti kayat ti gobierno, imbes a ti kinapudno a rumbeng a mayadal kadagiti agbasbasa. Ta saan kadi a dayta ti kangrunaan a panggep dagiti textbook iti elementaria, nga iti punganay pay laeng ket maiturongen dagiti ubbing iti kinapudno? No inuulbod ti maisuro kadakuada, daytanton ti agbalin a pudno iti henerasionda.
SAAN A NADISKOBRE TI ESPANIA TI FILIPINAS
Kitaem laengen daytoy. Asino kadatayo ti mangibagbaga a ni Ferdinand Magellan ti nakadiskobre ti Filipinas? Adu ti mangibaga a kasta, ta dayta ti nabayag a nayadal kadatayo kadagiti librotayo. Ngem no anagentayo ti ibagbaga ni Teodoro Agoncillo, autor ti History of the Filipino People, a di rumbeng a diniskobre ni Magellan ti pagiliantayo ta nadur-asen ti sibilisasion dagiti immun-una a nagindeg iti isla uray pay sakbay a dimteng dagiti Espaniol. Kayatna a sawen, nadiskobre laengen ni Magellan ti isla para iti imatang dagiti taga-Europa.
Dagiti kastoy a kinapudno ti marugrugian ita nga ipaspasagepsep dagiti propesor iti History iti nadumaduma a unibersidad ti pagilian. Daytoy met ti kanayon a yad-adal dagiti mannurat ken historiador a kas ken ni Ambeth Ocampo, hepe pay ti National Historical Institute (NHI).
Gapu ngarud kadagiti agsasallupang nga opinion, pudno man a pasamak, hoax wenno urban legend laeng dagitoy, napateg ti imprimatur wenno marka ti kinapudno nga ipaay ti NHI kadagiti pasamak wenno detalye iti pakasaritaantayo. Agingga nga awan ti pammaneknek tapno baliwantayo ti aniaman nga ibaga dagiti eksperto, surotentayo daytoy a kinapudno, tapno naur-urnos ken nalawlawag ti pananganagtayo ti pakasaritaan ti maysa a tao, lugar wenno pasamak a mayadal kadagiti ubbing.
Adda metten dagiti binaliwan ti NHI manipud kadagiti immun-una a naisurat ti pakasaritaantayo. Idi 2003, inyalis ti NHI ti marker a nakailanadan ti nakapasamakan ti umuna a kanalbuong a nangrugian ti Filipino-American War manipud ti ammotayo a Pinaglabanan Bridge iti San Juan, Metro Manila. Kas naduktalan ti NHI, adda iti nagsulian ti Sociego ken Silencio Street iti Sta. Mesa, Manila ti pudno a nakapasamakan dayta a pagteng ti pakasaritaantayo.
Ken sino ti di makalipat iti napasamak iti Kodigo ni Kalantiyaw a naduktalanda ken kadagitoy laeng nga aldaw nga inawat ti NHI a kas maysa a hoax? Napaut a nayadal ti Kodigo ni Kalantiyaw kadagiti librotayo; intal-oda pay ni Datu Kalantiyaw babaen ti panangipanaganda kenkuana ti dakkel a premio (Order of Kalantiaw) iti Malakanyang para kadagiti Filipino a napateg ti nagapuananda iti linteg ken hustisia. Ngem sipud pay idi dekada 60, addan dagiti ekperto a kas ken ni William H. Scott a mangibagbaga a bogus dagiti dokumento, wenno dinoktor ti immuna nagsurat maipapan ken ni Kalantiyaw dagiti ebidensia a nangadawanna iti impormasion maipapan iti sariugma a lider. Ken nangruna nga awan ti nalawag a pammaneknek a pudno nga adda Kalantiyaw wenno adda pinartuatna a paglintegan. Nagintutuleng dagiti historiador a kas ken ni Gregorio Zaide uray pay naidatagen kadakuada ti naduktalan ni Scott idi 1967. Ken awan ti mayat a mangbaliw ti pakasaritaan ta nairamuten ti kapanunotan ti tunggal Filipino ti kinamaingel ni Kalantiyaw ken ti “nainsiriban” a panagturayna.
Maysa pay a mapagdedebatean ti pasamak iti Martial Law. Segun ken ni Go, adda naduktalanna a libro iti Sibika a mangitaltal-o iti administrasion ni Ferdinand Marcos, partikular iti Martial Law babaen ti panangibinsabinsa ti autor ti gapuanan ti pimmusayen a diktador, nga awan ti panangdakamatna ti napait nagbanagan ti demokrasia iti babaen ti administrasionna.
Daytoy ti rason a napateg ti ania man a mailanad iti textbook tapno mapaturay ti kayat a kapanunotan dagiti agtuturay. Kitaem laengen ti Japon, no mabalin dida kayat a dakamaten kadagiti libro dagiti pagadalanda iti mainaig iti kinadursok dagiti soldado a Hapones a nangsakup iti Tsina, Korea ken iti Filipinas iti panawen nga isuda ti ari-ari iti Asia. Iti biang ti Filipinas, nayabaga ti pannakabantay ti ania man a mailanad kadagiti textbook, saan laeng iti DepEd no di pay kadagiti sumagmamano nga ahensia kas iti National Book Development Board.
Ngem ti rigatna di latta met mabantayan ti gobierno dagiti kamali, nangruna dagiti makunkuna a factual errors. Agraraira latta dagiti depektibo a libro. Manen, agsublitayo iti isyu iti kurapsion, kas kangrunaan a rason no apay a kasla sikikidem dagiti opisial iti isyu. Kas itay kunadan, makalusot laeng dagiti di rumbeng a makalusot babaen ti pasuksok.
Ngem saan laeng a kurapsion iti isyu ditoy, wenno ti kaawan ammo wenno panagimbubulsek dagiti nagsurat. No agtultuloy man a sibibiag kadagiti textbook ti kinaulbod a kas ti kunada a gapuanan ni Agapito Flores, gapu daytoy iti ay-ayattayo a mangitag-ay iti kina-Filipinotayo uray pay no kasapulan a ballikogen wenno tallikudantayo ti kinapudno. Gapu itoy, imbes a raemendatayo dagiti sabsabali a puli, pagkakatawaandatayo ketdi. Iti kaso ni Flores, awan ti ganggannaet a nasimbeng ti panunotna a makidebate kadatayo manaig iti daytoy. Ta apay a tutopanda wenno sayangenda ti orasda para iti maysa a kinaulbod?
BIYO ASTEROID
Ken ania koma ti pagbibisinantayo a punnuen ti listaantayo kadagiti naballigi a Filipino, wenno iti panaggagateltayo a mailanad dagiti lugartayo iti Guinness World Record babaen dagiti pinnaatiddogan, pinnadakkelan, pinnapautan iti ania la ditan?
Apay nga agsadagtayo iti pagduduaan nga ebidensia ti kinataknengtayo a Filipino no adda latta met dagiti pudno a Filipino a nagballigi iti bukodda a tay-ak? Kas koma ken ni Dr. Josette Biyo, agdama a director iti Philippine Science High School (Western Visayas), naipanagan kenkuana ti maysa nga asteroid gapu iti napateg a gapuananna iti siensia. Ken adda met dita ni Manny Pacquiao iti boksing ken ni Lea Salonga wenno ni Charisse Pempengco a mangitantandudo iti Filipinas iti tay-ak ti panagkanta ken teatro, wenno ni Brillante Mendoza iti tay-ak ti panagaramid iti pelikula.
Ken nangruna unay, kagiddan koma ti panangitagtag-aytayo kadagiti naballigi a pudpudno a Filipino, ti panagkaykaysatayo nga aggaraw tapno agbalin metten a nadur-as a pagilian ti Filipinas. Agingga nga awan ti pagsayaatan ti ekonomiatayo, ken agingga a narugit ti rekordtayo iti pannakaitandudo ti human rights, ken kaskasdi nga agtultuloy ti sinasaur nga aramid tunggal eleksion, ditayto namnamaen a raemendatayo dagiti sabsabali a puli.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hunio 22, 2009.)
1 comment:
Heyo manong. daak manen. :-)
Bulodek koma daytoy a salaysaymo Manong. Ipostek man idiay BP. :-)
Sherma
Post a Comment