KAANONTO A LUMAKA TI GASOLINA?

ITAY napan a lawas, nangisayangkat iti Tigil Pasada dagiti transport group nga idauluan ti PISTON (Pinagkaisang Samahan ng mga Tsuper at Operator Nationwide) gapu iti tumaytayok manen a presio ti gasolina. Manipud ngamin iti panangrugi ti tawen, 25 a daras a ngimmina ti gasolina no maidilig iti 13 a daras laeng a panagbabana. Iti kadagupan, ngimmina daytoy iti P7.70 iti kada litro ken P7.05 met iti diesel.

Ngem kas met laeng dagiti immun-una a "tigil pasada," saan a makuna a nagballigi dagiti grupo a nangirupir iti karbenganda ta saan met a naparalisa ti panagbiahe dagiti para publiko a lugan iti sumagmamano a paset ti pagilian a nakaisayangkatanna.

Segun iti Malakanyang, saan unay a narikna ti epekto daytoy kadagiti motorista nga agbiahe a mapan kadagiti pagadalan wenno trabahoda. Ken kangrunaanna, bassit dagiti rimmaman iti rally. Ken kasla inranrana met a dua a kompania ti lana ti nangibaba iti presio ti lakoda sumagmamano laeng nga oras kalpasan iti welga.

Awan man laeng ngarud ti naganab dagiti kakastoy a grupo a mangilablaban iti karbenganda iti nalaka ti presiona a lana wenno gasolina.

Sadino kadi ti 'yan ti parikut da dida marisrisut iti isyu iti nangina a lana?

OIL CARTEL

Segun a mismo ken ni Transportation Secretary Mar Roxas, adda masisiimanda a panagkukumplot dagiti dadakkel a kompania ti petroleo wenno dagiti "Big Three" (Petron, Shell ken Chevron) tapno matengngelda ti presio iti merkado. Kasilpo ditoy ti madmadlaw met ti Trade Union Congress of the Philippines (TUCP) a panggep la unay dagitoy tallo a higante a korporasion a tenglen ti pannakapresio dagiti produkto iti petroleo babaen ti pananglappeda iti kompetision.

Maysa a maitudtudo a rason ditoy ti Oil Deregulation Law a naaprobaran idi 1998. Gapu iti linteg, inibbatan ti gobierno ti panangtengngelna iti pannakaituding ti presio ti lana iti merkado. Impasana daytoy nga obligasion kadagiti kompania ti lana tapno isuda laengen ti makaammo a mangingato wenno mangibaba iti presio iti kaykayatda tapno makaganansiada. 

 


















Panggep pay ti linteg ti mangiruangan iti nasanikar a kompetision tapno mabaelan met dagiti babassit a kompania ti lana kas ti Total ken Eastern Petroleum (wenno dagiti masasao nga "small player") a sumrek iti negosio. Kayatna a sawen, no awan ti napudpudno a kompetision, saan a kabaelan ti deregulasion nga ibaba ti presio a kas kidkiddawen ti PISTON.

Ngem nagangayanna, kaskasdi a nagkukumplot dagiti Big Three tapno matengngelda ti presio. Aramatenda amin a rason, kas koma iti panagngina ti presio iti sangalubongan a merkado wenno iti nakaro a kalamidad. No tumayok ti presio ti lana, ti la dardarasda a mangingato met iti daytoy idinto nga adda pay laeng met reserbada a dida nagatang iti agdama a presio. Ket no bumaba met ti presio daytoy, dida met a dagus nga ibaba ta ibagada no kua nga ilaklakoda pay laeng ti pempenda a nagatangda iti nanginngina a presio. Ket no mangibabada man, nakabasbassit met iti ikissayda, no maidilig iti ituonda. Adda pay karbenganda nga agreklamo a pakaluglugianda iti dakkel ti panagbaba ti presio.

Dagitoy ngarud ti rason no apay a kayat ti adu a sektor, nga idauluan dagiti transport group ken sumagmamano a politiko, a maamendaran ti Oil Deregulation Law. Kasapulan kano a dagiti kangrunaan a produkto a kas iti lana, rumbeng a ti gobierno ti mangbantay iti presio daytoy.

RUMBENG NGA AGKUTI TI GOBIERNO

Sakbay ti naudi a "tigil pasada," imbilin ti Malakanyang ti naiget a panangadalda iti Oil Deregulation Law; iti kasta, maalay-ayan ti rikna dagiti transport group nga um-umkisen iti panagreklamoda iti kangina ti lana. Ngem segun ken ni Deputy Presidential Spokesperson Abigail Valte, adda panagamak ni Presidente Benigno Aguino III nga agsubli iti kontrol wenno regulasion ti gobierno ti presio ti lana iti merkado. Talken pay laeng ti Presidente ti kangrunaan a panggep ti agdama a linteg a pannakatibker ti kompetision; iti kasta, adda pagpilian dagiti aggatang. No nasanikar ngamin ti kompetision, adu ti mayat met nga aglako. 

No ti Malakanyang ngarud ti masurot, napatpateg a risutenda ti parikut iti esmagling ti lana, wenno ti pannakaiserrek dagitoy iti lokal a merkado nga awan ti bayadanda a naan-anay a taripa, ngem ti amendaran pay ti agdama a linteg.

Mailapagip a maysa kadagiti kangrunaan a programa ti administrasion a naibaskag iti kaudian a State of the Nation Address (SONA) ni PNoy ti pannakasupusop ti dumakdakkel a panagkasapulantayo iti gas ken lana; iti kasta makissayan metten iti napalalo la unay a panagpannuraytayo iti maangkat a lana. 

ALTERNATIBO A PAGTAUDAN TI LANA 

Itay laeng Mayo, umabot iti 40 a ganggannaet a kompania para iti oil ken gas exploration ti nangipeksa iti interesda nga agpuonan para iti industria iti lana ken gas iti pagilian, segun ken ni Energy Secretary Jose Rene Almendras. Manamnama a sakupen ti eksplorasion iti agdagup iti 7.92 milion nga ektaria a kalawana a naiwaras iti Cagayan, Central Luzon, Palawan, Mindoro, ken Cotabato. Iti agdama, addan masarakan a deep water gas-to-power project iti Malampaya, Western Palawan.

Segun iti DOE, kasapulan a madebelop dagitoy a lugar nangruna ta umaboten iti 300,000 a bariles (katukad iti 48 milion a litro) ti lana ti kasapulan ti pagilian iti inaldaw. Agdagup daytoy iti P1.6 bilion iti inaladaw. No makasakdoda iti natural a pagtaudan ti petrolio iti sakuptayo, dakkel la ketdi ti maitulong daytoy tapno bumaba ti presio ti gasolina iti pagilian.

Ikarkari pay ti gobierno ti panangipaay iti saranay kadagiti pagluganan a saanen nga agaramat iti krudo pabor iti natural gas. Ngem segun iti Pasang Masda, maysa pay a dakkel a transport group, makuna a "long-term" a solusion ti singasing ti gobierno. Kayatna a sawen dina marisut a dagus ti parikut agingga a sitatalinaed ti bileg ti Oil Deregulation Law.

Kunada a dagit met laeng Big Three iti akintengngel dagiti pagtaudan iti natural gas. No dumakkel ngarud ti panagkasapulan iti daytoy iti merkado, isunto met latta a dagiti dadakkel a kompania ti mangidiktar iti presio ket ti kaawan gaway ti gobierno a mangtulong kadagiti konsumer, agtalinaedto latta ngarud ti nabayagen a parikut a kinangina ti gasolina. Adda ken addanto latta ngarud mapasamak a "tigil pasada."

Daytoy ngarud ti kangrunaan koma a pagrebbengan ti mannakaawat a gobierno: ti panangsalaknibna kadagiti umili kadagiti mananggundaway a korporasion.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 3, 2011.)

AY, PINAGBALINDAN A NEGOSIO TI TEKKA!

TEK-KAAA! Tek-kaaa!

Manipud iti balay, naallingagko iti dayta a malem ti nabanarbar nga uni ti tekka iti di unay adayo a kakaykaywan iti pagnanaedanmi a subdibision iti Marilao, Bulacan.

Ne, adda pay la gayam nabatbati a tekka, nakunak. Nagdinamag ngamin ti panagadu dagiti agtiliw iti tekka gapu ta kasla balitok kano ti kanginana no gatangen daytoy dagiti dayo nga Tsino wenno Koreano.

Kas kuna dagiti report, nabileg kano a pangagas iti AIDS ken adu pay a sakit, manipud iti angkit agingga iti panagkapuy ti kabaelan ti maysa a lalaki iti kama. No kanser ti pakaagasanna, nasamay no nadaing ken nadekdek ti tekka, maipuligad ti katay wenno apro, wenno maanger ti bagina sakbay a sidaen.

Napadalanak met ti ibagbagada a kinabileg ti tekka nga agas iti panawen nga agsuksukisokak iti Internet mainaig kadagiti alternatibo nga agas a para koma daydi asawak nga adda kanserna iti suso. Nabasak ditoy ti maysa nga artikulo ti maipapan iti maysa a grupo dagiti sientista iti Henan University iti Tsina a nakapaneknek iti kinasamay ti panagtomar iti “agas” manipud iti tekka a pangpabileg iti bagi kontra iti ania a sakit ken mangbangen iti ania man a panagtubo ti tumor a mabalin nga agtinnag a kanser.

Segun pay kadagiti report, nabayag kanon a maar-aramat nga agas ti tekka nangruna iti Tsina (ti pagilian a pagtataudan ti adu a klase ti tradisional a panagagas). Ngem no apay a kellaat a dimmakkel ti panagkasapulan daytoy dagiti mangngagas iti tradisional a wagas, mabalin a nakirangen ti matiliwda a tekka iti Tsina, ken sumagmamano a paset ti Southeast Asia. Ket gapu ta agbayad dagitoy a mangngagas iti dakkel kadagiti Filipino a makaipaay kadakuada iti tekka tapno agtultuloy nga adda pagtaudanda iti agas, sumrek ngarud iti saritaan ti nakaro a panagkasapulan dagiti adu a kailiantayo iti kuarta. No napartak ngamin ti maysa a banag a panguartaan, dimo pagduduaanen nga aglulumba dagitoy a makiraman met iti daytoy.

No tekka laeng ngamin ti birokem, nalaka met laeng ketdi ta nawaras daytoy a makita iti arigna amin a lugar iti pagilian. Segun kadagiti eksperto, adda 37 a klase (“species”) ti tekka (gecko) nga agnanaed iti pagilian, ken kaaduanna nga iti laeng Filipinas ti pakasarakan kadagitoy.

Idi ubbingak, pakasursuronak dagiti tekka, aglalo no sumrekda kadagiti suli iti balaymi. Makaesturbo la unay no agallangngogan iti balay ti “Tekkaaa! Tekkaaa!” nga unida, nga iranada pay met ngarud iti rabii. Sumagmamano metten ti tekka nga inngarietko a tinudok iti asador kadagiti taleb wenno adigi iti balaymi. No umuliak met iti kayo, pakakigkigtotak la unay ti makasalaw kadagitoy nga adda iti sanga a mangmalmulagat kaniak. Kunada a no kumpet ti tekka iti bagi ti maysa a tao (diak pay met ketdi napadasan), narigat nga ikkaten daytoy babaen ti ima laeng, malaksid no maidarang daytoy iti apuy wenno maiwa iti kutsilio a sikakapet iti bagim.

Ita ngarud, ti tekka a pakasursuronak idi ubbingak pay, pagay-ayat met gayamen iti dadduma, gapu ngarud ta kunada a nabileg daytoy nga agas iti nakaro a sakit. No mayad-adu ti matukmaan a tekka, depende no kasano ti kadagsenna, ket mailako iti nangina, mabalinen nga agmilionario ti maysa a tao. Agingga kano ngamin iti P100,000 ti presio ti maysa a tekka nga agdagsen iti manipud 300 a gramo.

Idi damo, diak mamati dagitoy kunkunada a dakkel a panguartaan ti tekka. Ngem idi direkta nga asitgannak iti maysa a gayyem dagiti nakaikamangak iti Malate nga agbirok iti tekka tapno gatangenna agingga iti P15,000, ammok a nasaknapen ti aramid wenno negosio mainaig iti kagurgurak idi a nabiag.

Nalagipko dagiti tekka kadagiti duduogan a kayo iti asideg iti lugarmi iti Marilao. Saan laeng met ngata maymaysa ti maalak no umayonak iti kayat ti nakapatangko, ket no ipapatik ti mapan agsapul iti sabali a lugar, adda met ngata maganabko. No pudno ngarud a mailakok dagitoy iti dakkel a gatad, mabalinen a gastuen para ti kasapulan nga agas wenno operasion daydi baket. No kasapulan nga agkakuartaak iti dakkel, apay ketdin a saan.

Nupay kasta, pagduduaak ti kinabileg ti ibagbagada nga agas manipud iti tekka. Ta kunada met nga awan dumana daytoy ‘tay alutiit a pangbugaw iti sakit nga angkit (asthma) no itunom daytoy a sidaem, ngem kuna met dagiti ekpserto a saan a pudno daytoy.

No ania man ti ibagbagada a bileg ti tekka nga agas iti adu a sakit, kinontra a dagus daytoy ti Department of Health. Iti biang ti gobierno, palso wenno tsismis laeng dagitoy a report. Ta awan pay kano ti naisayangkat a sipupudno a panagadal ti siensa ken medisina a mangipaneknek a makaagas ti tekka iti AIDS, angkit ken dadduma pay a sakit a pakairamananen iti kanser.

Binallaagan pay ti DOH dagiti umili a mamati kadagitoy a report. Kuna dagiti opisial nga ad-adda laeng kano a maisagmak dagiti pasiente kadagiti nadakamat a sakit no agtalekda iti palso a bileg medikal dagiti tekka, imbes nga agpadoktorda ken mairesetaanda iti umisu nga agas.

Kas pagarigan ti angkit, adda metten madadaan a nalaka ken nabileg nga agas para iti daytoy. Kasta met nga iti AIDS, adda metten antiviral drug tapno mapengdan ti panagkaro ti HIV (human immunodeficiency virus). Kasta met nga uray awan ti masinunuo nga agas iti kanser, nasaysayaat no aglasat dagiti pasiente iti panagadal dagiti eksperto iti medisina tapno mataming ti kasasaad ti pasiente.

Malaksid pay a delikado daytoy iti salun-at, adda labsingen a linteg dagiti agtiliw ken agilako wenno agangkat kadagiti tekka iti pagilian. Maibatay iti Akta Republika Blg. 9147 (wenno Wildlife Act of the Philippines), maikulong agingga iti uppat a tawen ken mamulta iti agingga iti P300,000 ti asino man a matiliwan nga agkolekta, agtaraken ken agilako kadagiti tekka nga awan ti pammalubos ti gobierno, partikular ti Protected Areas and Wildlife Bureau of Department of Environment and Natural Resources (PAWB-DENR).

Iti agdama saan pay a mairaman kadagiti “endangered species” dagiti tekka, ngem gapu iti kaadun dagiti madaddadael a pagtaenganda iti nadumaduma a paset ti paglian, mabalin a rumasay metten ti bilangda, nangruna no saan a matengngel daytoy nga aramid. Segun iti DENR, makaapekto la ketdi iti garaw ti nakaparsuaan no mapukaw dagiti tekka, kas koma iti panagadu iti lamok ken dadduma pay nga agdawel nga insekto, ta dagitoy ngamin ti kangrunaan a sidaenda.

Ti ngarud pannakapukaw ti adu a bilang dagiti tekka ti maysa a babalawen ni Senador Manny Villar iti panagadu iti kaso ti dengue iti pagilian iti umuna nga innem a bulan iti daytoy a tawen. Nangidatagen daytoy ti maysa a resolusion iti senado tapno mapalutpot ti panagilako dagiti tekka kadagiti ganggannaet.

Pagsayaatanna ngarud met ta manipud itay Setiembre wenno kalpasan a nagkuti ti gobierno tapno mapengdan ti ilegal a panagtiliw ken panagilako kadagiti tekka, awanen ti damagtayo kadagiti kunkunada nga aggatgatang. Adu ketdi dagiti report a naallilawda iti damag a dakkel a pangurataan ti tekka. Adda dagiti nangiruar iti dakkel a gatad tapno adda pagpuonanda nga agtiliw ken aggatang kadagiti tekka tapno ilakoda met laeng kadagiti ganggannaet nga aggatang iti nanginngina a presio. Ngem awan met ti nakailako kadakuada iti adu, no di ket kaaduanna iti awan met pangilakuanda.

Idi mangrugin nga igeten ti gobierno tapno maisardengen ti ilegal nga aramid, saanen a nagpakita dagiti namnamaenda nga aggatang. Ken maysa, no adda man pangisukonanda, ibagada a babassit kano met dagiti natiliwda a klase ti tekka. Ti kayat kano dagiti Tsino ket agdagsen kano ti maysa iti 300 a gramo, ngem awan met makitada a kasta ti kadagsenna a tekka (kuna dagiti eksperto nga agingga laeng iti 200 a gramo ti normal a dagsen ti tekka a maala iti pagilian).

Nasuerte pay laeng ngarud dagiti tekka iti lugarmi ta di nasalaw dagitoy dagiti agambision met a bumaknang, wenno dagiti mananggundaway a negosiante. Aglang-ay latta dagiti tekka iti Marilao iti natural a pagtaenganda. Ket no pudno man a makaagas dagitoy, rumbeng a dagiti eksperto ti mangibaga iti dayta, ket kasapulan met a ti gobierno met laeng ti mangidaulo iti pannakataraken wenno pannakasaluad ti bilangda tapno iti kasta agtalinaed latta ti balanse a nakaparsuaan.

Ita, no mangngegko dagiti tekka iti asideg ti lugarmi, saanen nga uni daytoy a pakasuronak. Maysa ketdi daytoy nga uni a panangipadlaw iti kaaddada latta iti aglawlawtayo—nga agsida kadagiti makadangran iti salun-at nga insekto.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 26, 2011.)

WEN, NAPANAK MET NAKIPILA ITI PCSO

WEN, iti naminsan ken damo unay a napasamak iti paset ti biagko, immararawak iti tulong ti Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO), ahensia ti gobierno a mangibunbunong iti tulong pinansial kadagiti marigrigat. Ta kas met iti kaaduanna a Filipino ti estado ti pamiliak, saankami a nabaknang uray adda regular a trabahok.
Pudno nga adda met naganabko iti PCSO. Ngem napatpateg ti nagbalin a padasko, ken dagiti naduktalak a rumbeng met a maibinglayko.

Maipalagip nga itay laeng Hulio, nabara dagiti isyu maipanggpe kadagiti dadakkel nga anomalia iti PCSO. Umuna ditoy ti mainaig iti sumagmamano nga obispo a nakaawat iti donasion nga SUV nga agdagup iti P6.94 milion manipud iti nasao nga ahensia. Tinagialas dagiti krititko ti pannakaited ti tulong kadagiti tao ti Simbaan ta umuna unay, iparparit ti Konstitusion ti panangipaay ti gobierno iti tulong pinansial iti maymaysa laeng a relihion; ken maikadua, nabatad ketdi a pasuksok, saan ket a donasion ti napasamak ta imparabur ti dati a Presidente dagitoy a lugan iti kasta, maawidna latta iti suportada iti administrasionna iti panangsarangetna iti agsasaruno idi a kasona nga impeachment.

PAGGATASANDA LAENG TI PCSO

Kasaruno koma ti nadakamat a topiko iti panangsuratko mainaig iti maikalima a kaso a plunder a naidatag kontra ken ni Gloria Macapagal Arroyo (agdama a diputato ti Pampanga) ta agbatay daytoy ti anomalia iti pannakaaramat iti P325 milion nga intelligence fund iti PCSO met laeng. Naduktalan ngamin a kadakkelan a bingay ditoy iti naaramat iti panawen iti eleksion idi 2010.

Malaksid pay iti daytoy, nabara ti isyu iti panaggastos ti ahensia iti P7.3 bilion para laeng iti anunsio ken promosion dagiti programada iti tawen 2007 agingga 2010. Agasem no mano koma nga ambulansia, wenno marigrigat a pasiente ti natulongan iti dayta a gatad. Sa apay koma a kasapulanda pay ti agpaanunsio, nangruna iti kastat’ kadakkelna a pundo?

Pudno laeng ngarud ti obserbasion ni Senador Francis Escudero nga agparparang laeng a paggatasan, a kas pork barrel, ti napalabas nga administrasion ti PCSO para kadagiti addang daytoy iti politika. Kas naduktalan ngamin ti senador, dagiti laeng politiko a nadekket iti Malakanyang iti nakaawid kadagiti dadakkel a pabor manipud iti ahensia, idinto nga adda dagiti probinsia a di pay nakaawat uray siping manipud iti ahensia. Kayatna a sawen, no dimo kadua ti situtugaw a presidente, lipatem pay laeng a makaawat iti ambulansia dagiti masakupam nga ili. Adda man report a nakaawaat iti 20 nga ambulansia ti maysa a probinsia iti uneg laeng iti dua a tawen gapu ta kadekket ni GMA ti situtugaw a gobernador daytoy wenno kingpin ti probinsia.

Ngem diak nairugi dayta a salaysay a panggepko koma a suraten. Ta iti nasao met laeng a maudi a lawas ti Hulio, intarayko ni baketko iti Philippine General Hospital (PGH) gapu iti impagarupmi idi damo nga adda sakit daytoy iti bato wenno iti appendix ngem gayam komplikasionen daytoy iti kanserna iti suso a napaut met nga inlimedna kadagiti gagayyem ken pamiliana.

Iti sumarko, agpaut ti panagtalinaedmi iti hospital, ket dakkel la ketdi ti magastosmi ta inserreko iti pay ward ti asawak tapno ad-adda a mataming dagiti doktor ti kasasaadna. Malaksid pay a nasumarko metten iti kadakkelto iti magastosko iti chemotherapy nupay agingga iti maudi a gundawayna iti hospital, di kayat ni baket nga aglasat iti daytoy.

Idi adda nangisingasing nga umasidegkami iti PCSO, adda bassit panagpamayanko. Amangan, kunak, no naestrikto itan ti ahensia, gapu kadagiti isyu iti anomalia. Malaksid iti dayta, salsaludsodek iti bagik no adda pay nabatbati a pundo daytoy para iti charity ta kasla kinarasan metten dagiti rinuker nga opisial ti sarusar daytoy.

SABALI NO ADDA AM-AMMOM?
Nabasak iti maysa nga artikulo iti Internet mainaig iti rigat dagiti tattao a pumila ken aguray a maawagan iti batangda para iti kasapulanda a tulong. No dadduma, adda dagiti fixer a bayadanda tapno “agandar” dagiti aplikasionda. Ken no mataming met ti aplikasionda, saan met a kas karina a maipaay ti kidkiddawenda a gatad. Kas iti maysa a baket a makasapul iti P80,00 para iti operasionna iti colon cancer, ngem 8,000 laeng ti naaprobaran a gatad para kenkuana. Idinto nga agdinamag a nagdadakkel ti maipapaay kadagiti pasiente nga agpatulong kadagiti diputado wenno asino ditan a lokal a politiko. Kayatna a sawen, uray dagiti nagbabaknang, makaawidda iti agingga iti P1 milion a tulong idinto a dagiti marigrigat nga awan ti maasitganda, aganusda no ania ti maipaay kadakuada.

Ngem iti biangko nga agkasapulan tapno masalbarko ti biag ti asawak, inggasanggasatko ti umasideg met iti ahensia. Naammuak nga adda kaarruba ti dati a bossko iti trabaho a nangato ti saadna iti PCSO. Tinawag a dagus ti bossko. Iti dayta met laeng nga aldaw a tinawagak, intedna kaniak ti nagan ti tao a mabalin nga asitgak iti opisina ti PCSO iti Quezon City, iti sikigan iti City Hall a sumango iti Kalayaan Avenue. Insaganak met dagiti kasapulan a papeles wenno dokumento.

Ti Individual Medical Assistance Program (IMAP) a programa ti ahensia ti inaplayak. Maipaay ditoy ti medical assistance kadagiti indibidual a pasiente a makagun-od iti guarantee letter para kadagiti ospital a pakaag-agasan wenno nakaagasanda. Babaen ti guarantee letter, ikarkari ti PCSO nga isun ti mangsungbat ti obligasion ti pasiente iti ospital, agraman dagiti agas, surgical wenno blood supply, ken diagnostic procedures. Adda tallo a kategoria dagiti nakapila ditoy, maysa ti para iti gastos iti ospital, maysa ti panagbayad kadagiti agas para iti kidney transplant, ken maysa para iti chemotherapy ken hemodialysis.

Iti rigatna idi agdamagak no pangsarakak ti tao a pagpatulongak, adda dagiti adda iti opisina a dida ammo ti nasao a nagan, wenno adda makaammo ngem itudodak iti di met pudno a lokasion. Agingga nga idi masuron ngatan ti maysa nga agbambantay iti pila (idinto a siak koma met ti masuron ta awan ti ammok iti proseso), imbilinna ti panagurayko iti pila. Ngem ania ti urayek? No anianto nga oras? Idinto nga agsasaruno ti sumrek ken umuneg iti maysa nga opisina?

Idi pimmanaw ti lalaki (nga agbambantay iti pila) iti puestona, pinartakakon iti simrek iti opisina, simmelselak kadagiti adda iti uneg, agingga a natuntonak ti tao a rumbeng a kapatangko mainaig iti parikutko. Imbagak ti rantak,. Kinitana dagiti balonko a dokumento ngem naduktalanna nga agkurang ti pirma ti doktor ti balonko a hospital bill. Inikannak iti baro a porma ken listaan dagiti rumbeng a balonek pay.

Rimmuarak iti PCSO compound a limmag-an ti riknak. Biernes dayta nga aldaw, Agosto 5, pangngaldawen, ngem imbes nga agdiretsoak iti ospital tapno bantayak ni baket, inkanayonko iti napan iti opisina iti pagob-braak iti Quezon City. Inkeddengko ti agobertaim isu pay, kunak, a pangalaan iti gastuen ti mainayon iti sueldok.
Ngem iti karabiyanna, bayat iti panag-obertaimko iti opisina, iti diak pulos ninamnama a mapasamak, nagpakadan ni baket. Alas nuebe idi iti dayta rabii, awanak iti sibayna.

DIAK IMPAGARUP A KASTA
Ngem nagsubliak latta iti PCSO ket binaliwak ti aplikasionko tapno mapan laengen a kas panagkiddaw iti hospitalization. Ngem sakbay dayta, di kayat ti PGH nga ipabaklay amin iti PCSO dagiti bayadak iti ospital. Iti kadagupan dagiti bayadak iti dua a lawa a pannakayospital ni baketko, binilindak a bayadak ti agingga iti agtinnag laengen a P20,000 ti mabalinko a yaplay iti PCSO. Nangaramidak pay iti promissory note para iti daytoy a rason—a kayatna a sawen, nasken a bayadak pay ti udik a P20,000.

Naaprobaran ti aplikasionko iti PCSO para iti hospitalization ngem P15,000 laeng ti naaprobaran. Adda pay ngarud balansek a lima a ribu iti PGH.

Pudno ‘tay kunada a no di mo kasapulan ti maysa a banag, bay-am lattan. Aglalo iti biangtayo a napalalo unay nga adu ti pakarikrikutanna, maipakat la unay ti “first things first” (unaem ‘tay rumbeng nga umuna) a prinsipio. Diak inkaskaso no ania dagiti klase a tulong ti ipapaay ti PCSO para iti charity, ket diak ipagarup nga agbalinak met a benipisario iti daytoy. Dayta ket ngarud, diak unay ammo ti inaramidko, ket naladaw ngaruden ti amin.

Sapay koma ta dagiti pamilia nga aglasat met iti napadasak, nagasgasatda ngem siak a makadawat iti saranay. Agpayso a dakkel a banag no adda pundo ti ahensia para iti charity, ket nasayaat la unay no pudno nga agpaay dagitoy kadagiti agkasapulan, a saan ket a no asino la ditan a politiko.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 5, 2011.)