TEK-KAAA! Tek-kaaa!
Manipud iti balay, naallingagko iti dayta a malem ti nabanarbar nga uni ti tekka iti di unay adayo a kakaykaywan iti pagnanaedanmi a subdibision iti Marilao, Bulacan.
Ne, adda pay la gayam nabatbati a tekka, nakunak. Nagdinamag ngamin ti panagadu dagiti agtiliw iti tekka gapu ta kasla balitok kano ti kanginana no gatangen daytoy dagiti dayo nga Tsino wenno Koreano.
Kas kuna dagiti report, nabileg kano a pangagas iti AIDS ken adu pay a sakit, manipud iti angkit agingga iti panagkapuy ti kabaelan ti maysa a lalaki iti kama. No kanser ti pakaagasanna, nasamay no nadaing ken nadekdek ti tekka, maipuligad ti katay wenno apro, wenno maanger ti bagina sakbay a sidaen.
Napadalanak met ti ibagbagada a kinabileg ti tekka nga agas iti panawen nga agsuksukisokak iti Internet mainaig kadagiti alternatibo nga agas a para koma daydi asawak nga adda kanserna iti suso. Nabasak ditoy ti maysa nga artikulo ti maipapan iti maysa a grupo dagiti sientista iti Henan University iti Tsina a nakapaneknek iti kinasamay ti panagtomar iti “agas” manipud iti tekka a pangpabileg iti bagi kontra iti ania a sakit ken mangbangen iti ania man a panagtubo ti tumor a mabalin nga agtinnag a kanser.
Segun pay kadagiti report, nabayag kanon a maar-aramat nga agas ti tekka nangruna iti Tsina (ti pagilian a pagtataudan ti adu a klase ti tradisional a panagagas). Ngem no apay a kellaat a dimmakkel ti panagkasapulan daytoy dagiti mangngagas iti tradisional a wagas, mabalin a nakirangen ti matiliwda a tekka iti Tsina, ken sumagmamano a paset ti Southeast Asia. Ket gapu ta agbayad dagitoy a mangngagas iti dakkel kadagiti Filipino a makaipaay kadakuada iti tekka tapno agtultuloy nga adda pagtaudanda iti agas, sumrek ngarud iti saritaan ti nakaro a panagkasapulan dagiti adu a kailiantayo iti kuarta. No napartak ngamin ti maysa a banag a panguartaan, dimo pagduduaanen nga aglulumba dagitoy a makiraman met iti daytoy.
No tekka laeng ngamin ti birokem, nalaka met laeng ketdi ta nawaras daytoy a makita iti arigna amin a lugar iti pagilian. Segun kadagiti eksperto, adda 37 a klase (“species”) ti tekka (gecko) nga agnanaed iti pagilian, ken kaaduanna nga iti laeng Filipinas ti pakasarakan kadagitoy.
Idi ubbingak, pakasursuronak dagiti tekka, aglalo no sumrekda kadagiti suli iti balaymi. Makaesturbo la unay no agallangngogan iti balay ti “Tekkaaa! Tekkaaa!” nga unida, nga iranada pay met ngarud iti rabii. Sumagmamano metten ti tekka nga inngarietko a tinudok iti asador kadagiti taleb wenno adigi iti balaymi. No umuliak met iti kayo, pakakigkigtotak la unay ti makasalaw kadagitoy nga adda iti sanga a mangmalmulagat kaniak. Kunada a no kumpet ti tekka iti bagi ti maysa a tao (diak pay met ketdi napadasan), narigat nga ikkaten daytoy babaen ti ima laeng, malaksid no maidarang daytoy iti apuy wenno maiwa iti kutsilio a sikakapet iti bagim.
Ita ngarud, ti tekka a pakasursuronak idi ubbingak pay, pagay-ayat met gayamen iti dadduma, gapu ngarud ta kunada a nabileg daytoy nga agas iti nakaro a sakit. No mayad-adu ti matukmaan a tekka, depende no kasano ti kadagsenna, ket mailako iti nangina, mabalinen nga agmilionario ti maysa a tao. Agingga kano ngamin iti P100,000 ti presio ti maysa a tekka nga agdagsen iti manipud 300 a gramo.
Idi damo, diak mamati dagitoy kunkunada a dakkel a panguartaan ti tekka. Ngem idi direkta nga asitgannak iti maysa a gayyem dagiti nakaikamangak iti Malate nga agbirok iti tekka tapno gatangenna agingga iti P15,000, ammok a nasaknapen ti aramid wenno negosio mainaig iti kagurgurak idi a nabiag.
Nalagipko dagiti tekka kadagiti duduogan a kayo iti asideg iti lugarmi iti Marilao. Saan laeng met ngata maymaysa ti maalak no umayonak iti kayat ti nakapatangko, ket no ipapatik ti mapan agsapul iti sabali a lugar, adda met ngata maganabko. No pudno ngarud a mailakok dagitoy iti dakkel a gatad, mabalinen a gastuen para ti kasapulan nga agas wenno operasion daydi baket. No kasapulan nga agkakuartaak iti dakkel, apay ketdin a saan.
Nupay kasta, pagduduaak ti kinabileg ti ibagbagada nga agas manipud iti tekka. Ta kunada met nga awan dumana daytoy ‘tay alutiit a pangbugaw iti sakit nga angkit (asthma) no itunom daytoy a sidaem, ngem kuna met dagiti ekpserto a saan a pudno daytoy.
No ania man ti ibagbagada a bileg ti tekka nga agas iti adu a sakit, kinontra a dagus daytoy ti Department of Health. Iti biang ti gobierno, palso wenno tsismis laeng dagitoy a report. Ta awan pay kano ti naisayangkat a sipupudno a panagadal ti siensa ken medisina a mangipaneknek a makaagas ti tekka iti AIDS, angkit ken dadduma pay a sakit a pakairamananen iti kanser.
Binallaagan pay ti DOH dagiti umili a mamati kadagitoy a report. Kuna dagiti opisial nga ad-adda laeng kano a maisagmak dagiti pasiente kadagiti nadakamat a sakit no agtalekda iti palso a bileg medikal dagiti tekka, imbes nga agpadoktorda ken mairesetaanda iti umisu nga agas.
Kas pagarigan ti angkit, adda metten madadaan a nalaka ken nabileg nga agas para iti daytoy. Kasta met nga iti AIDS, adda metten antiviral drug tapno mapengdan ti panagkaro ti HIV (human immunodeficiency virus). Kasta met nga uray awan ti masinunuo nga agas iti kanser, nasaysayaat no aglasat dagiti pasiente iti panagadal dagiti eksperto iti medisina tapno mataming ti kasasaad ti pasiente.
Malaksid pay a delikado daytoy iti salun-at, adda labsingen a linteg dagiti agtiliw ken agilako wenno agangkat kadagiti tekka iti pagilian. Maibatay iti Akta Republika Blg. 9147 (wenno Wildlife Act of the Philippines), maikulong agingga iti uppat a tawen ken mamulta iti agingga iti P300,000 ti asino man a matiliwan nga agkolekta, agtaraken ken agilako kadagiti tekka nga awan ti pammalubos ti gobierno, partikular ti Protected Areas and Wildlife Bureau of Department of Environment and Natural Resources (PAWB-DENR).
Iti agdama saan pay a mairaman kadagiti “endangered species” dagiti tekka, ngem gapu iti kaadun dagiti madaddadael a pagtaenganda iti nadumaduma a paset ti paglian, mabalin a rumasay metten ti bilangda, nangruna no saan a matengngel daytoy nga aramid. Segun iti DENR, makaapekto la ketdi iti garaw ti nakaparsuaan no mapukaw dagiti tekka, kas koma iti panagadu iti lamok ken dadduma pay nga agdawel nga insekto, ta dagitoy ngamin ti kangrunaan a sidaenda.
Ti ngarud pannakapukaw ti adu a bilang dagiti tekka ti maysa a babalawen ni Senador Manny Villar iti panagadu iti kaso ti dengue iti pagilian iti umuna nga innem a bulan iti daytoy a tawen. Nangidatagen daytoy ti maysa a resolusion iti senado tapno mapalutpot ti panagilako dagiti tekka kadagiti ganggannaet.
Pagsayaatanna ngarud met ta manipud itay Setiembre wenno kalpasan a nagkuti ti gobierno tapno mapengdan ti ilegal a panagtiliw ken panagilako kadagiti tekka, awanen ti damagtayo kadagiti kunkunada nga aggatgatang. Adu ketdi dagiti report a naallilawda iti damag a dakkel a pangurataan ti tekka. Adda dagiti nangiruar iti dakkel a gatad tapno adda pagpuonanda nga agtiliw ken aggatang kadagiti tekka tapno ilakoda met laeng kadagiti ganggannaet nga aggatang iti nanginngina a presio. Ngem awan met ti nakailako kadakuada iti adu, no di ket kaaduanna iti awan met pangilakuanda.
Idi mangrugin nga igeten ti gobierno tapno maisardengen ti ilegal nga aramid, saanen a nagpakita dagiti namnamaenda nga aggatang. Ken maysa, no adda man pangisukonanda, ibagada a babassit kano met dagiti natiliwda a klase ti tekka. Ti kayat kano dagiti Tsino ket agdagsen kano ti maysa iti 300 a gramo, ngem awan met makitada a kasta ti kadagsenna a tekka (kuna dagiti eksperto nga agingga laeng iti 200 a gramo ti normal a dagsen ti tekka a maala iti pagilian).
Nasuerte pay laeng ngarud dagiti tekka iti lugarmi ta di nasalaw dagitoy dagiti agambision met a bumaknang, wenno dagiti mananggundaway a negosiante. Aglang-ay latta dagiti tekka iti Marilao iti natural a pagtaenganda. Ket no pudno man a makaagas dagitoy, rumbeng a dagiti eksperto ti mangibaga iti dayta, ket kasapulan met a ti gobierno met laeng ti mangidaulo iti pannakataraken wenno pannakasaluad ti bilangda tapno iti kasta agtalinaed latta ti balanse a nakaparsuaan.
Ita, no mangngegko dagiti tekka iti asideg ti lugarmi, saanen nga uni daytoy a pakasuronak. Maysa ketdi daytoy nga uni a panangipadlaw iti kaaddada latta iti aglawlawtayo—nga agsida kadagiti makadangran iti salun-at nga insekto.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 26, 2011.)
Manipud iti balay, naallingagko iti dayta a malem ti nabanarbar nga uni ti tekka iti di unay adayo a kakaykaywan iti pagnanaedanmi a subdibision iti Marilao, Bulacan.
Ne, adda pay la gayam nabatbati a tekka, nakunak. Nagdinamag ngamin ti panagadu dagiti agtiliw iti tekka gapu ta kasla balitok kano ti kanginana no gatangen daytoy dagiti dayo nga Tsino wenno Koreano.
Kas kuna dagiti report, nabileg kano a pangagas iti AIDS ken adu pay a sakit, manipud iti angkit agingga iti panagkapuy ti kabaelan ti maysa a lalaki iti kama. No kanser ti pakaagasanna, nasamay no nadaing ken nadekdek ti tekka, maipuligad ti katay wenno apro, wenno maanger ti bagina sakbay a sidaen.
Napadalanak met ti ibagbagada a kinabileg ti tekka nga agas iti panawen nga agsuksukisokak iti Internet mainaig kadagiti alternatibo nga agas a para koma daydi asawak nga adda kanserna iti suso. Nabasak ditoy ti maysa nga artikulo ti maipapan iti maysa a grupo dagiti sientista iti Henan University iti Tsina a nakapaneknek iti kinasamay ti panagtomar iti “agas” manipud iti tekka a pangpabileg iti bagi kontra iti ania a sakit ken mangbangen iti ania man a panagtubo ti tumor a mabalin nga agtinnag a kanser.
Segun pay kadagiti report, nabayag kanon a maar-aramat nga agas ti tekka nangruna iti Tsina (ti pagilian a pagtataudan ti adu a klase ti tradisional a panagagas). Ngem no apay a kellaat a dimmakkel ti panagkasapulan daytoy dagiti mangngagas iti tradisional a wagas, mabalin a nakirangen ti matiliwda a tekka iti Tsina, ken sumagmamano a paset ti Southeast Asia. Ket gapu ta agbayad dagitoy a mangngagas iti dakkel kadagiti Filipino a makaipaay kadakuada iti tekka tapno agtultuloy nga adda pagtaudanda iti agas, sumrek ngarud iti saritaan ti nakaro a panagkasapulan dagiti adu a kailiantayo iti kuarta. No napartak ngamin ti maysa a banag a panguartaan, dimo pagduduaanen nga aglulumba dagitoy a makiraman met iti daytoy.
No tekka laeng ngamin ti birokem, nalaka met laeng ketdi ta nawaras daytoy a makita iti arigna amin a lugar iti pagilian. Segun kadagiti eksperto, adda 37 a klase (“species”) ti tekka (gecko) nga agnanaed iti pagilian, ken kaaduanna nga iti laeng Filipinas ti pakasarakan kadagitoy.
Idi ubbingak, pakasursuronak dagiti tekka, aglalo no sumrekda kadagiti suli iti balaymi. Makaesturbo la unay no agallangngogan iti balay ti “Tekkaaa! Tekkaaa!” nga unida, nga iranada pay met ngarud iti rabii. Sumagmamano metten ti tekka nga inngarietko a tinudok iti asador kadagiti taleb wenno adigi iti balaymi. No umuliak met iti kayo, pakakigkigtotak la unay ti makasalaw kadagitoy nga adda iti sanga a mangmalmulagat kaniak. Kunada a no kumpet ti tekka iti bagi ti maysa a tao (diak pay met ketdi napadasan), narigat nga ikkaten daytoy babaen ti ima laeng, malaksid no maidarang daytoy iti apuy wenno maiwa iti kutsilio a sikakapet iti bagim.
Ita ngarud, ti tekka a pakasursuronak idi ubbingak pay, pagay-ayat met gayamen iti dadduma, gapu ngarud ta kunada a nabileg daytoy nga agas iti nakaro a sakit. No mayad-adu ti matukmaan a tekka, depende no kasano ti kadagsenna, ket mailako iti nangina, mabalinen nga agmilionario ti maysa a tao. Agingga kano ngamin iti P100,000 ti presio ti maysa a tekka nga agdagsen iti manipud 300 a gramo.
Idi damo, diak mamati dagitoy kunkunada a dakkel a panguartaan ti tekka. Ngem idi direkta nga asitgannak iti maysa a gayyem dagiti nakaikamangak iti Malate nga agbirok iti tekka tapno gatangenna agingga iti P15,000, ammok a nasaknapen ti aramid wenno negosio mainaig iti kagurgurak idi a nabiag.
Nalagipko dagiti tekka kadagiti duduogan a kayo iti asideg iti lugarmi iti Marilao. Saan laeng met ngata maymaysa ti maalak no umayonak iti kayat ti nakapatangko, ket no ipapatik ti mapan agsapul iti sabali a lugar, adda met ngata maganabko. No pudno ngarud a mailakok dagitoy iti dakkel a gatad, mabalinen a gastuen para ti kasapulan nga agas wenno operasion daydi baket. No kasapulan nga agkakuartaak iti dakkel, apay ketdin a saan.
Nupay kasta, pagduduaak ti kinabileg ti ibagbagada nga agas manipud iti tekka. Ta kunada met nga awan dumana daytoy ‘tay alutiit a pangbugaw iti sakit nga angkit (asthma) no itunom daytoy a sidaem, ngem kuna met dagiti ekpserto a saan a pudno daytoy.
No ania man ti ibagbagada a bileg ti tekka nga agas iti adu a sakit, kinontra a dagus daytoy ti Department of Health. Iti biang ti gobierno, palso wenno tsismis laeng dagitoy a report. Ta awan pay kano ti naisayangkat a sipupudno a panagadal ti siensa ken medisina a mangipaneknek a makaagas ti tekka iti AIDS, angkit ken dadduma pay a sakit a pakairamananen iti kanser.
Binallaagan pay ti DOH dagiti umili a mamati kadagitoy a report. Kuna dagiti opisial nga ad-adda laeng kano a maisagmak dagiti pasiente kadagiti nadakamat a sakit no agtalekda iti palso a bileg medikal dagiti tekka, imbes nga agpadoktorda ken mairesetaanda iti umisu nga agas.
Kas pagarigan ti angkit, adda metten madadaan a nalaka ken nabileg nga agas para iti daytoy. Kasta met nga iti AIDS, adda metten antiviral drug tapno mapengdan ti panagkaro ti HIV (human immunodeficiency virus). Kasta met nga uray awan ti masinunuo nga agas iti kanser, nasaysayaat no aglasat dagiti pasiente iti panagadal dagiti eksperto iti medisina tapno mataming ti kasasaad ti pasiente.
Malaksid pay a delikado daytoy iti salun-at, adda labsingen a linteg dagiti agtiliw ken agilako wenno agangkat kadagiti tekka iti pagilian. Maibatay iti Akta Republika Blg. 9147 (wenno Wildlife Act of the Philippines), maikulong agingga iti uppat a tawen ken mamulta iti agingga iti P300,000 ti asino man a matiliwan nga agkolekta, agtaraken ken agilako kadagiti tekka nga awan ti pammalubos ti gobierno, partikular ti Protected Areas and Wildlife Bureau of Department of Environment and Natural Resources (PAWB-DENR).
Iti agdama saan pay a mairaman kadagiti “endangered species” dagiti tekka, ngem gapu iti kaadun dagiti madaddadael a pagtaenganda iti nadumaduma a paset ti paglian, mabalin a rumasay metten ti bilangda, nangruna no saan a matengngel daytoy nga aramid. Segun iti DENR, makaapekto la ketdi iti garaw ti nakaparsuaan no mapukaw dagiti tekka, kas koma iti panagadu iti lamok ken dadduma pay nga agdawel nga insekto, ta dagitoy ngamin ti kangrunaan a sidaenda.
Ti ngarud pannakapukaw ti adu a bilang dagiti tekka ti maysa a babalawen ni Senador Manny Villar iti panagadu iti kaso ti dengue iti pagilian iti umuna nga innem a bulan iti daytoy a tawen. Nangidatagen daytoy ti maysa a resolusion iti senado tapno mapalutpot ti panagilako dagiti tekka kadagiti ganggannaet.
Pagsayaatanna ngarud met ta manipud itay Setiembre wenno kalpasan a nagkuti ti gobierno tapno mapengdan ti ilegal a panagtiliw ken panagilako kadagiti tekka, awanen ti damagtayo kadagiti kunkunada nga aggatgatang. Adu ketdi dagiti report a naallilawda iti damag a dakkel a pangurataan ti tekka. Adda dagiti nangiruar iti dakkel a gatad tapno adda pagpuonanda nga agtiliw ken aggatang kadagiti tekka tapno ilakoda met laeng kadagiti ganggannaet nga aggatang iti nanginngina a presio. Ngem awan met ti nakailako kadakuada iti adu, no di ket kaaduanna iti awan met pangilakuanda.
Idi mangrugin nga igeten ti gobierno tapno maisardengen ti ilegal nga aramid, saanen a nagpakita dagiti namnamaenda nga aggatang. Ken maysa, no adda man pangisukonanda, ibagada a babassit kano met dagiti natiliwda a klase ti tekka. Ti kayat kano dagiti Tsino ket agdagsen kano ti maysa iti 300 a gramo, ngem awan met makitada a kasta ti kadagsenna a tekka (kuna dagiti eksperto nga agingga laeng iti 200 a gramo ti normal a dagsen ti tekka a maala iti pagilian).
Nasuerte pay laeng ngarud dagiti tekka iti lugarmi ta di nasalaw dagitoy dagiti agambision met a bumaknang, wenno dagiti mananggundaway a negosiante. Aglang-ay latta dagiti tekka iti Marilao iti natural a pagtaenganda. Ket no pudno man a makaagas dagitoy, rumbeng a dagiti eksperto ti mangibaga iti dayta, ket kasapulan met a ti gobierno met laeng ti mangidaulo iti pannakataraken wenno pannakasaluad ti bilangda tapno iti kasta agtalinaed latta ti balanse a nakaparsuaan.
Ita, no mangngegko dagiti tekka iti asideg ti lugarmi, saanen nga uni daytoy a pakasuronak. Maysa ketdi daytoy nga uni a panangipadlaw iti kaaddada latta iti aglawlawtayo—nga agsida kadagiti makadangran iti salun-at nga insekto.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 26, 2011.)
No comments:
Post a Comment