ENDO.
Baro daytoy a balikas a partuat dagiti naubbing pay nga empleado a kayatna a
sawen, nalpasen ti kontratada. Manipud daytoy iti kunada iti Ingles nga “end of
contract” wenno panagpaso ti kontrata a masansan a kalpasan ti lima wenno innem
a bulan.
Naglatak daytoy a balikas ta kanayon a
maar-aramat, no di man ket nagadun a mangmangged ti agpaso iti kontratada iti
sumsumrekanda a trabaho. Mabalin maysa kadakuada ti kabsatmo, gayyem wenno kabagiam,
ken nangnangngemo met ngatan daytoy kadakuada: “Endo-akon no umay a lawas isu
nga agbirokak manen iti sabali a trabaho.”
No ngarud mapanka iti Jollibee, McDo
wenno sadino ditan a fastfood a dumagasam a mangan, adu la ketdi kadagiti
unipormado a kahera, serbidor, ken para luto nga adda iti edad 18 agingga iti
23, ken nakais-isemda pay nga agtrabaho, ti ag-endo metten dagiti kontrata iti di
unayen mabayag.
Ngem ti rigatna, saan laeng a dagiti
fastfood a negosio ti pakasarakan kadagiti adu nga endo. Masarakan pay dagitoy
kadagiti opisina, pabrika, sektor iti serbisio, ken uray pay kadagiti kolehio
ken unibersidad.
Ad-adun
ti Kontraktual Ngem ti Regular
Segun kadagiti panagadal, 7 kadagiti 10
a mangmangged iti pagilian ti makunkuna a kontraktual, wenno uray pay regular
wenno napateg unay iti kompania ti klase ti trabahoda, nakababbaba met ti
sueldoda ken apagbiit laeng ti panagtalinaedda nga agtrabaho a kas maibatay iti
kontrata a sinerrekda. Masansan nga agingga iti innem a bulan ngem dayta met ti
kapautna nga agobrada nga awan ti benepisioda a kas iti holiday pay wenno sick
leave nga awatenda koma no maregularda. Malaksid iti daytoy, awan ti
karbenganda a mangbukel iti gungloda nga aramatenda koma a pangidalanan iti
arungaingda iti kasasaadda iti trabaho. Ket kaaduanna kadagitoy a kontraktual ti
lumasat kadagiti job agency a mangibirok iti sumrekanda a trabaho, ken
mangkissay pay iti nagbassit laengen a sueldoda.
Contractualization ti awagda iti
kastoy nga aramid dagiti kompania nga ipangpangrunada ti agawat kadagiti
empleado nga agpirma kadagiti kontrata nga agtalinaedda laeng iti trabaho
agingga iti innem a bulan wenno agingga iti kayat ti employer. Maawagan pay
daytoy iti casualization
wenno flexibilization iti panggedan a
mangiparangarang la unay iti pudpudno a panggep daytoy—ti mangikabassit iti
gastuen dagiti kompania a mangsueldo kadagiti empleadoda.
Pagay-ayat met dagiti kompania ti kastoy
a patangan iti panagtrabaho tapno didan agbayad iti dakkel para kadagiti
benepisio ken retirement pay a kas iti ipapaayda kadagiti regular. Ket no
bilang ta adda pagkibaltangan dagitoy a kontraktual, nalaklaka no kuan a
kugtaran ida nga awanen ti labsingenda a linteg. Nasamay ngarud nga addang ti
contractualization a pakainutan ti negosioda.
Saan
ngaruden a nakakasdaaw no apay a narigaten ti makaala iti regular a trabaho.
Isu nga anusan laengen ti kaaduanna kadatayo ti sumrek kadagiti kontrata iti
trabaho. Kalpasan ti endo, sumrek manen iti agtungpalto met laeng iti endo. Iti
maysa nga opisial a datos idi 2005 manipud iti maysa nga ahensia ti gobierno,
ibagbagana ditoy a sakupen dagiti kontraktual ti umaboten iti 78% iti agarup 12
milion nga agdama nga agtratrabaho, karamanen dita dagiti adda iti sektor ti
agrikultura.
Dagiti
Dadaekkel a Kompania ti Aggan-ganar
Kaaduanna a dagiti dadakkel a kompania
ti numero uno a mangipakpakaten iti contractualization. Segun dayta iti
Ecumenical Institute for Labor Education and Research (EILER), babaen ti inruar
daytoy a report idi Hulio 2008. Nainaganan iti report ti San
Miguel Corporation, SM Shoemart, ken ti Philippine Long Distance Telephone
Company (PLDT).
Kadagiti tallo
a kompania, ti SM ti tuduenda nga agganganar
unay iti contractualization. Kunada nga umabot iti 60,000 ti kontraktual nga
empleado daytoy kadagiti adu a mall ken department store a naiwaras iti
nadumaduma a paset ti pagilian, idinto a mapan a sangaribu laeng ti regular nga
empleadoda. Dakkel ngarud a pagpupuonan ti SM dagiti kontraktual a madadaan nga
agtrabaho iti napasnek ken iti napaut nga oras uray iti nababa laeng a sueldo
ken awan pay unay benepisioda. Ken gapu ta dida agbayag iti trabaho, awanen ti
agretiro. No awan ti agretiro, awan metten ti bayadanda iti retirement pay.
Dakkel la ketdi dayta a pakain-inutan ni Henry Sy.
Inraman met ti Kilosang Mayo Uno (KMU)
iti listaanda kadagiti kompania nga agganganar iti contractualization dagiti
dadakkel a banko. Babbabalawenda ngarud ti Malakanyang ta daytoy pay a mismo ti
kasla nangiduron kadagiti banko tapno ramananda met ti nanam ti
contractualization. Kagurada la unay pay ti panangipalubos lattan ni Presidente
Noynoy Aquino a maipakat ti BSP Circular No. 268 a mangibilbilin ti panangiyawat
iti sabali a kompania (outsourcing) kadagiti dadduma a proseso iti banko a kas
kadagiti serbisio iti messenger ken koreo, pannakaproseso dagiti tseke, credit
investigation ken uray pay ti koleksion.
Kaudian a kaso ditoy ti kasasaad dagiti
empleado ti Philippine Airlines a mangbukel ti unionda a PAL Employees
Association (PALEA). Itay nabiit, nangisayangkat dagitoy iti work stoppage,
wenno insardengda ti agtrabaho kas panangipeksada iti panagtubngarda iti panggep
ti kompania a rikpan ti tallo a departamento; iti kasta, mayawat laengen
dagitoy kadagiti manpower supply agency, ngem pakaikkatan met daytoy iti 2,600
a regular nga empleado. Ket no dida met awaten ti nasapa a retirement para
kadakuada, mabalinda latta ti sumrek iti PAL ngem kas kontraktual laengen.
Awanen
ti Agkameng iti Union?
Gapu ngarud iti saanen a mapengdan a
panagturay ti contractualization, adun dagiti nawaswasen nga union ta awan
metten iti agkameng kadagitoy. Nagangayanna, ad-addan a naibaddek ti karbengan
dagiti empleado ta awan metten ti kabaelanda a mangirupir iti daytoy, kas koma
no adda laeng iti likudda ti union a mangirupir ti pannakasurot dagiti nailanad
iti collective bargaining agreement (CBA).
Maibatay iti datos ti Bureau of Labor
Relations (BLR) idi Hunio 2007, umabot laengen iti 1.89 milion ti kameng dagiti
union wenno mapan a 5.68% iti kadagupan ti 33 milion a labor force ti pagilian.
Ket matantia a bumaba pay daytoy a porsiento no agtultuloy ti pannakaipakat ti
contractualization.
Maitudtudo pay ti contractualization a
rason ti panagadu metten dagiti mangged iti ballasiw-taaw. Nasaysayaat laeng
kano ngamin iti abrod ta agingga iti dua a tawen, saan ket nga innem laeng a
bulan, ti kontratada, malaksid pay a nangatngato ti sueldo ngem iti dati nga
aw-awatenda a kas kontraktual ditoy pagilian.
Iti administrasion ni Gloria Macapagal
Arroyo a nayalnag ti DOLE Order No. 18-02 a nangipasingked ti legalidad ti
contractualization. Segun ngamin iti daytoy a bilin, mabalinen a mayababa ti panawen
ti panagtrabaho ti maysa a mangmangged babaen laeng ti kontrata. Paset daytoy
ti panggep ti gobierno a mangital-o ti pannakapabileg ken pannakapadaras ti
operasion dagiti kompania; iti kasta, makalung-awada iti karit ti globalisasion
ken sumanikar ti kompetision, nangruna kadagiti pagtrabahuan iti probinsia
Ngem ibilbilin met laeng ti nasao a DOLE
Order ti pannakaipaay ti benepisio kadagiti kontraktual a kas met laeng dagit
regular nga empleado, karamanen dagiti karbenganda a mangbukel iti gungloda, ti
makinegosasion para iti CBA, ken maipaayan iti seguridad iti panagtalinaed iti
trabaho.
Ti rigatna,
saan met a nasursurot daytoy. Ti pudno ketdi, apaman nga agpirma ti maysa a
mangmangged iti kontrata, ipaawatna metten daytoy a situtudio nga awatenna amin
a pagalagadan ken pagayatan ti kompania a nailanad iti kontrata, uray pay
salungasingen daytoy ti probision iti Labor Code.
House
Bill 5110
Ti pudno nga interpretasion koma ti
contractualization ket maiturong kadagiti kompania a makapadpadas iti saan nga
agtultuloy a panagadu ti trabaho wenno saan a regular a makaganganansiada iti
dakkel gapu iti panawen. Ad-adda a mayannatup daytoy kadagiti negosio iti
konstruksion ken industria iti handicraft, ken iti panagtalon. Agawatda laeng iti
kontraktual a trabahador a kas katulongan iti panagkasapulanda maibatay iti
kasapulan ti panawen. Ngem ti rigatna, nagbalinen a pagalagadan ti contractualization,
saan ket koma a kas panangisalsalumina laeng, kadagiti arigna amin a kompania.
Adda ngarud ita naidatag a gakat tapno
masalakniban ti seguridad ti trabaho dagiti mangmangged. Daytoy ti House Bill
5110 (An Act Strengthening the Workers’ Security of Tenure) nga indatag ni
Anakpawis Rep. Rafael Mariano a kas kangrunaan nga autor. Panggep daytoy nga
amendaran ti sumagmamano a probision ti Labor Code tapno awanen ti lumusotan
dagiti kompania nga agipakpakat iti contractualization. Agbalinto ngaruden nga
illegal daytoy ken adda agur-uray a pannusa kadgiti aglabsing a kompania.
Panawen kano a maganar metten dagiti
mangmangged ti pudno a pagling-etanda saan ket a dagiti lattan kapitalista iti
bumbumsog iti tianda gapu kadagiti mangmangged nga al-allilawenda.
Ngem dakkel a saludsod ditoy no sadino
ti pagturongan dayta a gakat iti Kongreso. Ta ammotayo met a kaaduanna kadagiti
senador ken diputado ti agpapaay a consultant kadagiti dadakkel a kompania,
wenno nakaawat ketdi iti dakkel a tulong pinansial idi panawen ti eleksion. Ngarud,
salaknibanda dagiti interesda.
Kabayatanna, ti contractualization ti
agbalin laeng a permanente wenno regular, saan ket a dagiti empleado.
Agsasaruno latta ngarud dagiti mangmangged nga agbalin nga endo. Nasayaat la
unay no maigasatda ti makastrek a dagus iti sabali a trabaho. Uray bassit ti
sueldoda, wenno uray iti lima laeng a bulan, adda la ketdi pagtaudan iti
gastuenda iti umadanin a panawen ti Paskua.
No comments:
Post a Comment