NAPIGSA pay la ketdi ‘ta bagi, ken nalawag ‘ta panunot, aniat’ pagrasonan ni lelong ken lelang a sumardeng nga agtrabaho ken mangged? Adda pay met ketdi kabaelanda. Nuang laeng ti lumakay, kunada man.
No la ketdi bukodda ti orasda a mangged, awan ti rason dagitoy tapno sumardengda. Ngem no empleado dagitoy ti gobierno, ti panagretiro wenno panagpaso iti serbisioda ti kangrunaan a rason no apay a mapilitan nga isardengdan iti agtrabaho.
Kas sagudayen ti Seksion 13 ti Akta Republika 8291 (wenno Government Service Insurance System Act of 1997), mabilin amin nga empleado nga agretiro apaman a magtengda ti edad a 65. Kadagiti pribado a kompania, depende daytoy iti bukodda a retirement plan, ngem iti kaawan iti daytoy, ti “mandatory age” a 65 ti masurot a panagretiro ti maysa nga empleado.
Kaaduanna ngarud kadagiti empleado ti gobierno a mapilitan nga agretiro, dayta no awanen ti maurayda a pannakayatiddog ti serbisioda, kalpasan ti maika-65 a kasangayda. Ngem no isuda laeng ti masurot, kaykayatda nga agtultuloyda pay laeng iti panagtrabahoda. Sumagmamano kadagiti rasonda ti kaadda pay laeng ti anak wenno apoko a pagad-adalenda, isuda ti breadwinner ti pamilia, ken madukotanda la ketdi no addada laeng kadagiti pagtaenganda. Adda pay agkuna nga ad-adda a napartak kano ti panaglakay wenno panagbaketda no awan ti ar-aramidenda. Ta biroken latta ti bagida ti agtrabaho.
70 ti Edad para iti Mandatory Retirement?
Indatag ngarud ni Sen. Miriam Defensor-Santiago iti Senado Senate Bill No. 2797, nga agpanggep a mangamendar iti probision ti GSIS Act of 1997 ken ti panagbalinen a 70 ti edad ti mandatory retirement kadagiti empleado ti gobierno. Panangsubad daytoy ni Santiago iti arungaing ti sumagmamano a propesor iti Unibersidad ti Filipinas a mapalubosanda koma nga agtalinaed latta nga agisuro uray madanonda ti edad a 65. Ta awan kano met ti nagbaliwan ti kapasidad wenno bileg ken ganaygayda nga agisuro uray lumabas pay iti lima agingga iti 10 a tawen.
Adda met bukod a gakat ni Sen. Antonio Trillanes IV a mangyatiddog ti mandatory age a panagretiro dagiti polis ken soldado; manipud iti 56, agbalinto metten daytoy a 65.
Segun ken ni Santiago, nasuroken a 100 a tawen ti napalabas sipud pay immuna a naipalok ti 65 a tawen ti panagretiro dagiti empleado ti gobierno. Kadagidi a panawen, nagbaba ti panangtantiada iti kapaut ti biag (“life expectancy”) ti ordinario a Filipino. No maidilig iti agdama a panawen, kalpasan ti adun a dimmur-asan ti medisina, partikular iti panangsaluad iti salun-at dagiti nataengan, makuna nga adun ti pangatiwan iti pisikal ken mental a kapasidad dagiti agtawen iti 70 iti agdama ngem kadagiti kapadada iti edad kadagiti napalabas a dekada.
Makatulong ti uray lima a tawen a pannakayatiddog ti panagtrabaho dagiti empleado, saan laenga para iti bukodda a pagimbagan, no di pay met iti gobiernotayo. Kadagiti empleado, manayonan ti gundawayda a mangged para iti pamiliada, ket iti biang met ti gobierno, ad-adda no kuan a maaramatna ti di magatadan a padas ken kinasirib dagiti empleado a nabayagen nga adda iti serbisio publiko a sipapalubos pay laeng met a mangipaay iti serbisioda uray iti edad a 70 wenno nangatngato pay. Pudno la unay daytoy kadagiti opisina wenno industria a saan unay a makasapul iti pisikal a panagtrabaho dagiti empleado.
Naubing pay iti Agtawen iti 55 wenno 65
Segun kadagiti eksperto, kadawyan a mangrugi iti 55 ti panagbalin a senior citizen ti maysa a tao (iti Filipinas, 60 ti panangrugi ti estado a senior citizen). Ngem kunada met a dua ti pagturonganna ti pannakagteng ti maysa a tao iti daytoy nga estado. Makuna a naubing pay daytoy nga edad tapno agawat iti benepisio manipud iti GSIS wenno SSS, ngem makuna met a nalakay unayen tapno sumrek iti sabali pay a panggedan. Ngem no anagentayo ti kababaelan ti agtawen iti 55 wenno 65, karamanen ti kaadda metten ti nabaknang a padas ken siribda, nabiligda pay laeng no agpaay dagitoy a superbisor wenno manedier. Segun pay kadagiti panagadal, awan ti makita a panagbaba ti kalidad ti trabaho, ken uray iti attendance dagitoy a nataenganen nga empleado no idilig kadagiti katrabahuanda nga agtawen iti 45.
No maitantan ti panagretiro iti agingga iti lima a tawen, pabor kano daytoy iti GSIS ta ad-adun no kua ti orasda a mangisagana kadagiti retirement benefit ket apaman a matuloy met laengen ti panagretiro dagiti empleado iti naituding a tawen, addan sisasagana nga awatenda. Ket gapu ta manayonan ti tawenda nga agtinnag pay para iti bukodda a premium, dakdakkelto met ngarud ti agbalin a pensionda. No dakdakkel ti maawatda a pension, nanamnam-ayto metten ti panaginana wenno panaglang-ayda a mangaramat kadagiti naurnongda a benepisio. Iti Estados Unidos, segun iti report, saan kano nga inkapilitan ti panagretiro dagiti nataengan nga empleado, ta mabalinda latta iti agtrabaho iti kaykayatda.
Makatulong met iti dakkel iti agpang ti edukasion ti pannakayalud-od ti panagretiro dagiti mangisursuro. No mapengdan ti panagretiro dagitoy iti agingga a kabaelanda pay laeng ti agisuro wenno nalablabes pay ngem iti edad a 65, mabalin a marisut metten ti agtaltalinaed a parikut iti kinakirang dagiti mangisursuro iti publiko a pagadalan.
Kaykayatda ti Nasapa a Panagretiro
Ngem adda met dagiti madi a mayatiddog ti panagserbisio dagiti empleado babaen ti panangnayon iti inkapilitan a tawen ti panagretiro. No ngamin agtalinaed latta dagitoy a lallakay ken a babbaket kadagiti puestoda, maapektaran met dagiti naub-ubing nga empleado iti babaenda nga agur-uray piman a maital-oda met iti posision wenno dagiti katurturposna iti kolehio a sumrek met iti nasao nga ahensia wenno opisina. No di marikna ti maysa nga empleado a magaraw ti posisionna, gapu ta awan metten maurayna nga agretiro iti ngatuenna tapno adda koma umulianna, idinto a kualipikado metten daytoy ken addaan iti naan-anay a padas, panawanna ti opisina ket agsawar laengen iti mabalinna nga umakaran.
Daytoy met ti rason dagiti kameng ti PNP ken AFP a di pabor iti pannakayatiddog ti serbisio dagiti kamengda no bilang ta maiduron iti 65 ti edad para iti mandatory retirement. Adu dagiti agtutubo nga agganat a sumrek iti puersa ken siinanama dagitoy a maital-odanto met a kas opisial. Rumbeng ngarud a maipaayan met dagitoy iti gundaway nga agserbi iti pagilian.
Naubing pay no ar-arigen dagiti opisial nga agretiro iti edad a 56. Ngem segun iti liderato ti AFP, kalalainganna kano dayta nga edad tapno mananam met ti maysa a kameng ti buyot ti benepisio a katukad ti panagsakripisiona iti pagilian. Ken nasapa dayta a tawen tapno agsublida iti biag ti maysa a sibilian, ken agbirok iti sabali a panggedan. Kaaduanna ngarud kadakuada ti agsubli iti gobierno babaen ti pannakadutokda iti ania man a kapasidad wenno posision kadagiti ahensia wenno opisina nga agkasapulan iti serbisioda.
Adda agkuna a nasaysayaat no nasapsapa ti panagretiro dagiti empleado tapno napapaut met a ganarenda ti nagrigatanda a benepisio. Awan met la kano ti serbina no apaman nga agretiroda dagitoy, nakapsutda metten wenno nakaron ti sakitda ken iti ababa laengen a panawen, panawandan ti lubong.
Adu met kadagiti mangisursuro ti mayat nga agretiro a nasapsapa ta saanen a kabaelan ti salun-atda. Agretiro ngarud dagitoy no la ketdi adda napintas a benepisio nga ipaay ti gobierno kadakuada.
Nalungsot a Kamatis
Iti ania man ngarud nga addang a mangbaliw iti mandatory age ti panagretiro, rumbeng met nga adalen a nalaing ti gobierno ti epekto daytoy kadagiti maseknan.
Ta uray pay napateg met a maganar a nalaing ti gobiernotayo ti serbisio dagiti nataenganen nga empleado nga addanen iti nabaknang a padas ken kinasirib a kasapulan ti ahensia, di met rumbeng a makeltay ti ambision dagiti ubbing pay nga empleado nga addaan iti determinasion nga agserbi a sipupudno iti gobierno; iti kasta, maganar met ti gobierno iti idealismo iti kinaagkabannuagda.
Kasta met a saan nga amin nga empleado ti gobierno ket rumbeng a mayatiddog pay ti panagserbida, ta adda met dagiti makunkuna a nalungsot a kamatis a no mabalin, maibellengen a dagus dagitoy (agretiro a nasapsapa).
No bilang ngarud ta mayatiddog ti serbisio iti agingga iti lima pay a tawen, maipaay laeng koma daytoy kadagiti addaan iti nasayaat a galad. Iramanda ngarud iti probision iti agbalinto a linteg ti maysa a komite a mangsagat kadagiti rinet.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 10, 2011.)
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 10, 2011.)
No comments:
Post a Comment