Ania
ti kayat a sawen daytoy wenno ibungana para kadatayo a gagangay nga umili? Saan
a kasapulan ti adu unay a kinasirib tapno maanag ti nadekket a koneksion ti mapanday
a linteg ken ti kasapulan a pundo tapno maipakat daytoy. Kaarigna man daytoy ‘tay
maysa a pamilia a mapagsasaritaanda la aminen a pangpasayaatda koma iti balayda
ngem awan met ti maar-aramidanda ta awan met pundo wenno kuartada a
pangpatarimaanda iti balayda.
Adda Met
Nagapuananda
Kalpasan
a maaprobaran iti Kongreso ti maysa a gakat, sigaganat dagiti lehislador (diputado
ken senador) nga idanon daytoy iti Malakanyang. No ti naaprobaran a gakat ket
maysa kadagiti priority bills wenno maysa kadagiti gakat a supsuportaran ti
Presidente, adda pay mapasamak a photo-ops, wenno ti panagparetratoda para iti
diario, kabayatan iti panagpirma ti Presidente a kaduaen met dagiti autor ken
esponsor manipud iti Kamara ken Senado.
“Kitaenyo,
ne, natungpal met laeng dagiti inkarkarimi idi eleksion,” kasla kunkuna dagiti
nagpanday iti linteg.
Ala,
nasayaat ngarud met no adda nagudilanda iti Kongreso. Ngem saan nga isyu ti
kaadu ti linteg a pandayenda iti tinawen, no di ket ti kalidad daytoy. Kayatna
a sawen, no pudpudno daytoy a kasapulan ken mangpalag-an iti sasaaden ti
pagilian. Ken kasilpo ti kalidad, masaludsod pay no maipatungpal met laeng ti
linteg a kas iti umisu a panggep daytoy para iti sapasap. Dayta, no adda met
laeng pundona.
Ti
ehekutibo ti napusgan nga agipatungpal ti linteg. Ti panagpirma ti Presidente
ti mangiparangarang nga ayonanna ti gakat, ken awanen ti mangbangen pay tapno
agbalinen daytoy a linteg, ngem kasla met ngarud sumrek metten ti ehekutibo iti
kontrata a nasken a tungpalenna ti obligasionna a mangipakat iti daytoy. Ti
ngarud ehekutibo ti mababalaw no saan a maipakat dagiti linteg nga aggapu iti
lehislatura.
Gapu
ta ti ehekutibo ngarud ti napusgan nga agsingir iti buis a kangrunaan a
pagtaudan ti pundo ti gobierno, ken ti agbirok iti pamastrekan tapno makaur-or
pay iti ad-adu pay a pundo, mababalaw ngarud daytoy no saan a maipakat ti
linteg gapu iti kaawan ti nailatang a badyet. Ti ehekutibo laeng ti kangrunaan
a mapabasol no nababa ti masingir a buis iti kada tawen. Simple laeng ti panagsumar
ditoy: No awan ti buis, awan ti pundo. No awan ti pundo, awan serbi dagiti linteg
nga agkasapulan iti pundo a pagangsanda.
Ti Ehekutibo ti
Mababalaw
Tinawen
a mapan ti Malakanyang, babaen dagiti dadaulo dagiti ahensia ken departamento,
iti Kongreso para kadagiti panagdengngeg iti pannakaibunong ti pundo ti
gobierno. Ti ehekutibo ti mangaramid kadagiti plano iti pannakagastos ti pundo;
ti met Kongeso ti mangikeddeng no mayannatup ti badyet a nailatang kadagitoy a
plano
Adda
ngarud dagiti gundaway a kasla agpakpakaasi ti Malakanyang iti Kongreso tapno
mangipasa daytoy kadagiti linteg a pagtaudan ti pannakaingato ti masingir a buis
(kas iti E-VAT, ken ti pannakaingato ti toll fee kadagiti expressway), wenno
linteg a pagibasaran kadagiti addangda nga agbirok iti nadaras a pamastrekanda
(kas pagarigan, ti linteg ti privatization). Para iti daytoy a tawen, manamnama
nga agtaud ti badyet ti gobierno iti masingir a buis nga umabot iti P1.41
trilion ken dagiti mabulod daytoy a gatad kadagiti agpapautang.
Naurnos
koman ti amin no adda dayta a plano, ken adda madadaan a pundo para iti daytoy.
Ngem iti tinawen a panagplano ti ehekutibo, tinawen met a mangipasa iti ad-adu
pay a linteg ti Kongreso a kaaduanna ti agkasapulan iti pundo no di man ket
ngarud mangliksab manen daytoy iti dakkel paset ti agdama a badyet.
Ammo
met dagiti lehislador dagiti obligasionda a sakbay nga agaramidda iti linteg,
kitaenda a nasayaat no makasapul daytoy iti pundo. Rumbeng nga ammuenda nga
umuna no adda madadaan a pundo; ngem no awan, itudoda no sadino ti pagtaudan
dayta.
Kas
pagarigan laengen ti RH bill, saan laeng met a dagiti probision ti nasao a
gakat ti kasapulan a tamingen ti Kongreso tapno makapudno daytoy kadagiti umili,
no di pay ket dagiti mabalin a magastos ti gobierno no agbalinton a linteg ti
gakat. No maipatungpal ti probision daytoy a mangipaay iti mobile health clinic
kadagiti amin a distrito iti pagilian, mabalin nga agpanayonto met dagiti
diputado para kadagiti pork barrel-da, wenno ingato dagiti lokal a gobierno iti
masingir a buis iti masakupanda, tapno adda pagtaudan ti gastuenda nga igatang
iti van ken health supply. Saan ngarud nga umanay ti P3 bilion nga ibagbagada dagiti
esponsor ti RH Bill a maawidda manipud iti badyet ti Department of Health ken
Population Commission.
Nagadu ti Awan
Pundona a Linteg
Segun
iti report ti maysa a komite ti Kamara a rimmuar idi 2008, arigna kagudua laeng
iti 87 a nagbalin a linteg manipud iti 1991 agingga iti 2007 ti naipaayan iti
pundo. Mapan a 13 kadagitoy ti kagudua laeng wenno nakurkurang pay ti naipaay a
pundoda, ken 33 met ti awan a pulos iti pundoda. Mapan met ngarud a P101.2
bilion ti kasapulan a pundo tapno masupusopan ti pagkuranganna iti
pannakaipatungpal koma dagitoy a linteg.
Mababalaw
ti kadakkel ti pagkurkurangan ti pundo a kasapulan tapno maipatungpal koma
dagiti linteg a nangyatiddog iti panawen a panaggatang ti gobierno kadagiti daga
a talon ken pannakaiwaras dagitoy kadagiti benepisario ti agrario (kas
ibilbilin ti Akta Republika 9700 a makasapul pay iti P112.6 bilion) ken
pannakaipaay ti low-cost housing kadagiti nakurapay ken mangmangged a nababa
iti sueldoda (RA 7835 a makasapul iti P12.4 bilion).
Nairaman
pay dagitoy a linteg nga awan wenno agkurang ti pundoda: National Dairy
Development Act, ti Philippine Fisheries Code, Philippine Coast Guard Law, the Baselines
Law, Climate Change Act, ti Tubbataha Reefs National Park, AFP Modernization
Program, ken Agriculture and Fisheries Modernization Program.
Nairaman
pay iti listaan ti RA 9003 (wenno ti Ecological Solid Waste Management Act of
2002) nga itantandudo pay idi ti gobierno a kapapatgan a linteg a naipasa para
iti pagilian. Manamnama idi a ti pannakaipatungpal daytoy, marisut metten dagiti
parikut iti basura ken makatulong la unay iti pannakataripato ti nakaparsuaan
ken iti sibubukel a salun-at ti publiko. Ngem gayam, kalpasan ti
panangipampannakkel dagiti nangsurat iti gakat iti nagapuananda, saan met gayam
a kasta ti panangipangruna ti gobierno iti pannakaipakat daytoy.
No
naipakat koma ti linteg (wenno napunduan daytoy), mabalin a naliklikan koma ti
pannakarissuod ti dumpsite iti Siudad ti Baguio gapu iti napigsa a tudo itay
nabiit a nakakeltayan ti biag ken adu a sanikua. Nabayag metten a maibilbilin
ti pannakaserra koman dagiti kakastoy a dumpsite ken makaammo koma metten
dagiti maseknan a lokal a gobierno a mangipamuspusan iti pannakaadda iti
bukodda a landfill ken mangipasnek ti pannakaipakat ti waste segregation. Ngem
gapu ta awan pundo, naitantantan dayta a panggep agingga a napasamak ket ngarud
ti maysa a disgrasia.
Pannakaibasura
Dagiti Di Kasapulan a Linteg
Imbilin
ngarud itay napan a bulan ni House Speaker Sonny Belmonte ti panangpalutpot ti
Kongreso iti rason no apay nga awan pay laeng madadaan a pundo dagiti nadakamat
a linteg a sumagmamanon a tawen a naaprobaran. Paset ditoy ti panangibasurada
metten, babaen ti aksion ti lehislatura met laeng, dagiti linteg a daan unayen,
wenno saanen a mayannatup iti agdama a panawen wenno awanen serserbina para iti
sapasap, iti kasta makirkiran metten sibubukel a paglintegantayo kadagiti banag
a makabangen iti panagdur-as ken modernisasion ti pagilian.
Nasayaat
laeng ngarud unay no ipasnekda a tamingen ti parikut, imbes nga ti laeng agpapaadu
iti linteg ti aramidenda a dida met kitaenen no adda pangpundoda kadagitoy.
Pudno la ketdi ti pammaliiw a saanen a kasapulan ti pagilian ti baro pay a
linteg, no adu pay met ti saan a maipakpakat gapu iti agduduma a rason. Ti
rigatna, saan a kasta ti kalakana nga itallikud lattan dagiti kameng ti Kongreso
dagiti imada, ta dinto ket ibaga kano dagiti kailianda nga awan ti
ar-aramidenda wenno dida natungpal dagiti inkarkarida idi panawen ti kampania.
Segun
ken ni Cavite Rep. Joseph Emilio Abaya, masapul
nga ipasnek metten ti Kongreso a tamingen tapno agbalinen a linteg ti Fiscal
Responsibility Bill, wenno gakat a manglimitar dagiti aprobaranda a
maisingsingasing a programa wenno proyekto ti gobierno ket dagiti addan laeng
iti sierto a pagtaudan iti pundo ti anamonganda. Umuna nga addang ngarud ti
panangliklikda nga agpanday kadagiti awan kae-eskanna a gakat.
Awan met ngata ti dakesna uray
manmano ti linteg a maipasada iti Kongreso no napateg met dagitoy ken sierto
nga adda pundona, wenno adda sangi dagitoy no kasapulan nga agari iti
gimongtayo.
No comments:
Post a Comment