Kadagiti diario, mabasa met dagiti gapuanan dagiti
dadduma pay a menor de edad: Adda dita ti tallo a babbarito a nanglugob ti
maysa a nataengan a lalaki. Ti 13 ti tawenna a nangpaltog iti gayyemna a menor
de edad met laeng iti maysa a mall. Ti nangbekkel iti kaay-ayamna. Dagiti nagtakaw
iti maysa a pagtaengan a nakatayan ti agad-adal iti UP idi naduktalan dagiti
agtutubo nga adda iti uneg. Dagiti nangikurimed iti cable wire ti maysa a kompania
ti radio iti Navotas. Ti barito a mangilaklako iti tinakawna a motorbike iti
lugarda idiay North Cotabato.
Kaudian ditoy ti nakaam-ames a napasamak idi Agosto
iti Cebu. Pinatay babaen ti panagbagsol, ti 16 ti tawenna a barito ti inana a
masikog, kalpasan a tinakawanna daytoy iti P600 ken selpon nga agbalor laeng
iti P800. Inramanna pay a pinatay ti agtawen ti lima a kabsatna a kadua ti
inana. Katulongan ti barito ti 19 ti tawenna a gayyemna a nangisayangkat iti krimen.
Ken sabali pay dagiti nairaman kadagiti sindikato iti
droga ken panaghold-ap, dagiti nangrames kadagiti kapatadanna, wenno dagiti
pumatay gapu iti bukodda a gang wenno fraternity.
Agtawen dagitoy nga agtutubo iti 18 ken agpababa.
Makuna kadi a kriminal metten dagitoy?
Iti mata ti linteg, saan a kriminal dagitoy. Ngarud,
awan iti sungsungbatanda iti linteg, ken saanda a mabalud ken madusa kas dagiti
nataenganen a kriminal. Tulungan pay ket ida ti gobierno tapno agbalbaliw
dagitoy.
Mayannatup laeng ngarud iti naipalag-an a pangawag
kadakuada a “children in conflict with the law” (CICL wenno ubbing a naglabsing
iti linteg). Dayta ngamin ti
ibagbaga ti Republic Act (RA) 9344, wenno Juvenile Justice and Welfare Act a
napirmaan idi 2006.
Babaen ti RA 9334, naingatngaton iti 15 manipud iti
dati a 9 ti pagpatinggaan ti edad ti ubing nga awan responsibilidadna iti
linteg (absolute irresponsibility). Nagbalin metten a 15 agingga iti 18 (dati 9
agingga iti 15) ti edad ti ubing a madusa laeng no mapaneknekan nga ammo wenno
naawatanna ti inaramidna (conditional responsibility). Ngem imbes a mabalud kas
iti daan a pagalagadan, aglasat daytoy iti diversion program, maysa a ramen ti
linteg a tumulong iti pannakaurnos ti kasona. Wenno saan, mayawat daytoy
kadagiti rehabilitation center. Ditoy nga aglasat kadagiti naurnos a
pammagbaga, edukasion, livelihood training babaen ti intervention program a
pagtinnulongan nga iwayat ti lokal a gobierno ken Department of Social Welfare
and Development (DSWD).
Babalawenda
ti Linteg
Ti ngarud pannakaingato ti edad ti ubing nga awan
sungsungbatanna iti linteg ti mababbabalaw no apay nga umad-adu ita ti kaso
dagiti menor de edad a nairaman kadagiti krimen. Gapu ngamin ta saanen a
maibalud dagitoy a kas ordinario a kriminal, awanen ti ania a mabuteng nga
agaramid, no di man ketdi nadurdursokda payen. Pagay-ayat met dagiti nataengan
a kameng ti sindikato nga agrekrut kadagiti mendor de edad a maaramatda a
mangisayangkat kadagiti operasionda. Malaksid ta naalibtak ken saan unay a nasukir
dagitoy nga ubbing, kasla kuddot laeng met ti pannusa kadagitoy a menor de edad
no matiliwda.
Add ngarud dagiti singasing ita a mangisubli iti dati
a linteg. Iti daan a probision iti Revised Penal Code, saan a madusa ken awan
sungsungbatanna a kriminal ti ubing nga agtawen iti 9 ken agpababa. Awan met
sungsungbatan ti ubing nga agtawen iti 9 agingga iti 15 malaksid no mapaneknekan
nga ammo wenno maawatanna ti inaramidna. Kadagiti agtawen ti 15 agingga iti 18,
addan karbengan ti linteg a mangdusa kadagitoy, ngem makurangan laeng ti dusada
gapu met laeng iti kinaganusda.
Iti Kongreso addan
dagiti addang tapno maamendar wenno mangisardeng pay laeng ti pannakaipakat ti
RA 9334. Itay napan a tawen, indatag ni Dip. Pablo Garcia ti House Bill 2894
wenno gakat a mangibaba met laeng ti edad dagiti ubbing nga adda
sungsungbatanna iti linteg iti 12 manipud iti 18 nga ibagbaga ti agdama a
linteg. Umanamong ditoy ni Senador Vicente Sotto, ken no mabalin, kunana pay,
ibabada pay daytoy iti agingga iti edad a 9.
Iti biang ni Senador Francis Escudero, a no kasta met
laeng nga awan ti maaramidan ti linteg a mangibaba ti bilang dagiti menor de
edad nga agaramid iti krimen, nasaysayaat no isardengdan ti pannakaipakat pay
laeng ti linteg. Kayatna a sawen isublida ti dati a pagalagadan nga ibilbilin
ti nawaswas a probision ti RPC.
Gapu
ta Awan ti Pundo ti Linteg
Ngem saan nga umanamong ditoy ni Senador Francis
Pangilinan, ti kangrunaan nga autor ti linteg. No mabalin, kunana, palubosanda
koma ti linteg nga aggaraw a kas iti nakaisangratanna. Kangrunaan kano a
panggep ti linteg ti mangtulong kadagiti ubbing a naglabsing iti linteg,
partikular dagiti edad 15 agingga iti 18, a mangbaliw iti bagbagida babaen ti
naan-anay a rehabilitasion, wenno panangibaon kadagitoy nga agnaed iti
dormitorio babaen ti superbision ti DSWD.
Ken saan met kano nga awan ti sungsungbatan iti linteg
dagitoy nga agtutubo. Adda met obligasionda a bayadan dagiti biktima gapu iti
inaramidda a krimen, babaen ti civil liability a maipataw kadakuada. Ti laeng
maliklikan ditoy iti pannakaibalud dagitoy nga agtutubo. Kaamak ngamin dagiti
pabor iti linteg a maigamer dagiti ubbing kadagiti nataengan a kriminal iti
maymaysa a pagbaludan ket sigurado la ketdi a maabuso dagitoy iti pisikal,
sikolohikal ken seksual. Likliklikan ngarud ti linteg ti agtultuloy a pannakadadael
ti biag dagitoy nga agtutubo wenno ti panagbalinda a natangkenan a kriminal no
bilang ta makaruarda iti pagbaludan.
Kabayatan ngarud a naganus pay ti panunot dagitoy nga
agtutubo, ken babaen ti panaglasatda kadagiti kasapulan a pannarabay ti
gobierno, adda pay gundawayda nga agbalbaliw ken manglipat iti napalabasda; iti
kasta, agbalinda a natulnog ken maipagpampannakel nga umili iti masakbayan.
Ipagpampannakkel ngarud ti linteg ti ibilbilin daytoy
a “restorative justice,” wenno hustisia
a mangawid ken mangisubli dagiti kriminal iti sidong met laeng ti linteg, a
saanen a madusa. Buklen daytoy a prinsipio ti histisia iti panangiraman iti
tallo a sektor tapno maagasan ti epekto ti krimen—ti nakabasol, ti biktima, ken
ti komunidad. Kanayon pay ditoy ti rehabilitasion dagiti kriminal ken
panangiramanda manen kadakuada iti gimong.
Babalawen laeng ngarud ni Pangilinan ti napalabas nga
administrasion gapu ta manipud naipasa ti linteg, saan pay a pulos a naipaayan
iti naan-anay a pundo. Saan ngarud unay a nakapagkuti ti Juvenile Justice
Welfare Council a mangakem ti pagrebbenganna a kas sagudayen ti linteg.
Saan
a Solusion ti Panangbaliw iti Linteg?
Dayta ngarud ti rigatna. No palubosantayo ti linteg
nga aganges latta, ngem awan met ti pundo para iti kasapulan a rehabilitasion
dagiti agtutubo, ad-adunto latta dagiti agtutubo nga agaramid iti maikontra iti
linteg ta makitada latta met ti kaaduanna kadagiti kapatadanda a nagaramid met
ti krimen ngem dida met gayam maibalbalud. Ngem no isublitayo met ti nababa nga
edad dagiti kriminal a rumbeng a mabalud, ad-adunto latta dagiti agtutubo a
madadael laeng met ti biagda gapu iti pannakaparigatda iti pagbaludan ken ti
pananguyaw kadakuada ti gimong.
Napateg ngarud a kitaentayo ti dakdakkel a ladawan,
wenno no ania ti akem dagiti nataengan wenno nagannak dagitoy nga ubbing. Adda
dagiti nagannak nga isuda a mismo ti mangisungsong kadagiti annakda nga
aglabsing iti linteg, wenno iti saan a direkta a wagas, a kas koma iti dida
panangipaay iti naan-anay a pinansial a suporta kadagiti annakda, kas koma iti
dida panangpagadal dagitoy ken iti panangiduronda nga agtrabaho a nasapa
dagitoy gapu iti rigat ti biag.
Adda met ngarud pakababalawan ti gobierno, malaksid
iti dina panangpundo ti nasao a linteg. Ta kasla man awan gaway daytoy a
mangabog dagiti ubbing nga agpalpalimos kadagiti kakalsada iti siudad, dagiti
aglaklako iti sigarilio ken sampagita iti kapudotan iti init, wenno dagiti
agwarawara iti tengnga ti rabii. Awan man laeng ti naan-anay a pundo daytoy
para kadagiti programa a mangawis koma kadagitoy nga ubbing a sumrek iti
pagadalan, wenno mangipaay iti trabaho kadagiti nagannak kadakuada tapno adda met
koma pangpundo iti panagbasada.
Makita met ditoy ti kinakapuy dagiti lokal a gobierno
a mangdalus dagiti arubayanda kadagiti agwarawa ng agtutubo ta awan man laeng
ti nasiken a programada a mangsaranay kadagitoy.
Ken mababalaw met ti media, babaen dagiti report,
pabuya iti telebision, pelikula, ken dagiti website iti Internet a pakakitaan
kadagiti ladawan ti kinadangkok nga ad-adda laeng a mangpukaw iti kinainosente dagiti
ubbing, wenno mangimula iti kapanunotan a nataengan metten dagitoy ket
mabalinen a maaramidda ti kaykayatda. Kas koma ti agaramid iti krimen.
No comments:
Post a Comment