KITAENTAYO man no ania dagiti karbengan dagiti annak iti ruar. Gapu ta adda linteg mainaig iti daytoy (partikular ti Family Code, Kodigo Sibil ken dagiti espesial a linteg a nangamendar iti sumagmamano a probision ken nangsupusop iti nagkurkurangan dagiti immun-una a linteg mainaig iti pamilia). Dagitoy ngarud a paglintegan ti rumbeng a masurot, ken manamnama a mangilisi koma dagiti kameng iti pamilia iti nadara a risiris.
Umuna, ammuentayo no asino dagiti makunkuna nga anak iti ruar (illegitimate children). Segun iti Family Code, dagitoy dagiti naisikog ken nayanak iti ruar ti matrimonio ti kasar, malaksid no saan nga ibaga ti linteg a kasta.
Makuna ngarud nga annak iti ruar dagiti sumaganad: dagiti ubbing a nayanak kadagiti agkasimpungalan a saan a sikakasar wenno dagiti ag-live-in; dagiti nayanak a bunga ti panangliput ti lalaki wenno babai iti asawana (bigamous ken adulterous a relasion); ken dagiti nayanak a bunga dagiti maiparit a panagdenna ti maysa a lalaki ken maysa a babai gapu ta naalas a makita ti publiko wenno kontra iti moralidadtayo iti panagkanaigda (a kas koma no agina/agama wenno agkabsat dagitoy).
Iti gimongtayo, nabayag metten a naawat ti publiko ti kaadda dagiti ubbing a kas annak iti ruar. Idi un-unana, narigat ti agbalin nga anak iti ruar wenno bastardo. Iti awag pay laeng, saanen a nasayaat a denggen: anak iti ruar, a kayatna a sawen di rumbeng a mairaman iti uneg ti normal a pamilia. Naawagan pay ngarud dagitoy a “nayanak iti ig-igid ti alad.” Kanayon a maikuskuspilda. Ngem iti laksid ti pannakailaklaksid dagitoy nga annak iti ruar, adu latta met ti mayanak a kasta.
Ti pudno ketdi, awan ti basol ti ubing, ta awanan met iti kabaelan nga agpili iti agbalin a nagannak kenkuana. Dagiti ngarud ama wenno ina ti mababalaw no apay nga adda dagiti annak iti ruar. Iti agdama, mabalin a misuotantayo ti kakasta a relasion, ngem ti anak a bunga dayta a relasion iti ruar ti matrimonio ti kasar, ipaayan met ti lintegtayo iti naan-anay a karbengan, a kas dagiti sumaganad:
Karbengan a manigpaneknek nga isu ti anak ti amana.
Segun iti linteg, no ania ti wagas ti pudpudno nga anak (nagkasar dagiti dadakkelna) a mangipaneknek iti kinalehitimo ti estadona, dayta met ti wagas tapno mapaneknekan ti maysa nga anak iti ruar iti estadona a kasta. Mabalin ngarud a mapaneknekanna agingga a sibibiag daytoy babaen ti birth certificate nga agparang iti civil register wenno babaen ti pangngeddeng iti korte, wenno panangako ti nagannak nga anakna ti ubing babaen ti maysa a public document (a kas koma no adda notariona) wenno babaen ti kasuratan nga isu a mismo ti nangikur-it ken nagpirma. Mabalin met ti panangipaneknekna babaen ti naparang wenno dina panangilimlimed ti estadona, ken ti agtultuloy iti panagimetna iti estadona a kas anak iti ruar, wenno babaen ti wagas a palubosan iti pagalagadan ti korte (Rules of Court), kas pagarigan iti baro a pagalagadan mainaig iti DNA testing. Ngem iti naudi a dua a wagas, rumbeng a sibibiag ti tuduenna nga ama wenno ina.
No ngarud bilang ta saan nga akuen ti ama nga anakna ti ubing, mangidatag iti korte ti ubing, babaen ti inana, iti maysa a kaso (wenno Action for Recognition and Support); iti kasta, no mapaneknekan ti ukom babaen kadagiti ebidensia a maidatag nga isu ti ama ti ubing, ti mismo met laeng a korte ti mangibilin iti panangaklon ti ama nga anakna daytoy.
Karbengan a panagusar ti apeliedo ti amana.
Idi, ti laeng apeliedo ti ina ti usaren ti maysa nga anak iti ruar. Kasurot laeng daytoy ti ibilbilin ti linteg a ti ina laeng ti ubing iti addaan iti karbengan a mangaywan iti ubing. Ngem babaen ti Akta Republika 9255 (maam-ammo daytoy a kas “Revilla Law” babaen ti kangrunaan nga autorna a ni Senador Ramon Revilla Sr.), naamendaran dayta a linteg. Manipud ngarud idi 2004, mabalinen nga usaren ti ubing ti apeliedo ti amana, ngem iti kondision nga akuen nga umuna ti ama nga anakna ti ubing babaen ti nailanad iti birth certificate wenno dagiti dokumento a nakailanadan iti panangaklonna, babaen ti panagpirmana.
Kasta met a no di akuen ti ama nga anakna ti ubing, ti apeliedo ti ina ti maaramat ngem agbalin a blanko ti tengnga-a-naganna wenno middle name.
Karbengan a maipaayan iti sustento (“right of support”)
Apaman nga akuen ti ama nga anakna iti ruar ti nasao nga ubing, maaddaan daytoy iti karbengan a maipaayan iti sustento a pinansial wenno material. Segun iti Family Code, buklen daytoy dagiti kasapulan unay ti ubing tapno agbiag ken dumakkel a kas iti pagtaengan, aruaten, panagpaagas, panagadal ken ania man a banag a kasapulan ti maysa a pamilia. No anianto dayta a gatad, rumbeng nga agbatay daytoy iti kabaelan ti pinansial nga estado ti ama.
Saan a kas iti pagalagadan iti panagtitinnawid, awan ti masasao a rumbeng a bingay dagiti annak iti ruar ken dagiti pudpudno nga anak, ta kas ibilbilin ti linteg, rumbeng nga agpapada daytoy. Malaksid no sibibiag pay ti pudpudno nga asawa ti lalaki, ta aggapu ti sustento iti bukodna a bolsa ta awan ngarud ti pagrebbengan ti legal nga asawana iti anak daytoy iti ruar.
Iti biang ti maysa a ka-live-in, saan a sustento ti awagda iti daytoy no di ket kas karbenganna a kas partner ken ina dagiti annakna, kas sagudayen ti probision ti linteg mainaig kadagiti agdendenna a saan a sikakasar (kitaen ti Art. 147 iti Family Code). Adda ngarud karbenganna a kas agtagibalay.
Karbengan nga agtawid iti sanikua ti amana.
Napateg met ti panangaklon ti ama (boluntario man wenno pinilit ti korte) nga anakna ti ubing tapno maaddaan daytoy iti karbengan nga agtawid iti sanikua kenkuana. Ngem rumbeng a saan nga ad-adu daytoy ngem iti kagudua ti rumbeng a tawiden ti maysa a pudpudno nga anak. Gapu ngarud ta ibilbilinen ti linteg ti panagtawid iti sanimuka uray ti maysa nga anak ti ruar, awan ngarud ti sabali a rason tapno mapukaw kenkuana dayta a karbengan nga agtawid malaksid iti ibagbaga met laeng ti linteg a rason. Saan ngarud a kasta lattan ti kadarasna nga ilaksid ti pudpudno a pamilia dagitoy nga annak iti ruar inton pagbibingayanda ti sanikuada. Rumbeng nga adda pagbatbatayanna a linteg iti dayta nga addangda.
Agtawid amin a maaklon nga annak iti ruar, ngem rumbeng nga agpatingga laeng daytoy iti kagudua iti maawid a bingay ti maysa a pudpudno nga anak. Ngem iti biang ti ina ti ubing nga anak ti ruar, awan ti matawidna iti sanikua ti ama, malaksid iti ibagbaga ti Artikulo 147 iti Family Code a panagbingayda iti ania man a naiserrekda a sanikua iti panagdennada. Ti laeng ngarud pudpudno nga ti rumbeng nga agtawid kenkuana a kas met laeng iti kaadu ti bingay dagiti pudpudno nga anakna.
Kamaudiananna, ti ina ti ubing nga anak ti ruar ti addaan laeng iti karbengan nga agaywan iti daytoy. Uray pay adda iti abrod ti ina ti ubing, di rumbeng nga awiden ti amana no la ketdi adda nangitalkanna a sabali a kabagian ti ubing a mangaywan iti daytoy, ta saan a makuna a panangbaybay-a ti kastoy a situasion. Malaksid no ibilin iti korte ti pannakaikkat kenkuana dayta a karbengan no kasapulan unay, kas koma no binaybay-anna ti ubing nga awan ti agaywan a sabali a tao, pannakaperdi ti ulona, panangmaltrato iti nakaro iti anakna, ken addaan iti makaakar a sakit.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 5, 2011.)
No comments:
Post a Comment