Sunday, February 12, 2012

WEN , ADU TI KRIMINAL ITI INTERNET


NO iti panangipagaruptayo a maaramat laeng ti Internet para kadagiti personal ken komersial a transaksion iti nadaras ken nasamay a wagas, nagbidduttayo ta saan gayamen ta maaramat met daytoy a kas intrumento dagiti adu a krimen, ken pagtaudan dagiti dakes nga aramid a pakadadaelan ti biag, sanikua, ken relasion. Nasamay man nga intrumento a pangdadael iti tao ta malaksid a masansan a di matunton dagiti agar-aramid iti dakes, narigat a maduktalan iti kinataoda gapu ta kabaelanda nga ilimed daytoy.

Idi, mabalin a tumangad laeng iti regkang ti basar a kaway ‘tay mannirip ket Huston (ngem itan, ibideona payen sa iwarasna babaen ti Internet), wenno sumrek dagiti kriminal kadagiti pagtaengan nga agikurimed kadagiti sanikuatayo (ngem itan, saanen a masapul a sumrek iti pagtaengantayo ngem mabalintayon a takawan). Wen, ita, kasapulan laeng ti kinasiglat dagitoy a managdakdakes a sumrek kadagiti kompiutertayo babaen ti Internet wenno telepono a mangala iti katkayatda.

Iti kastoy a panagtakaw, panangloko ken panangdangran iti sabali a tao ti sakupen iti maaw-awagan ita iti cyber crime. Daytoy ti krimen ken linoloko nga aramid a mapaspasamak gapu iti parabur met laeng ti teknolohia ti impormasion, a kas koma dagiti nakaam-amak a kaso iti terorismo wenno panangisaknap iti pammutbuteng babaen ti Internet, cyber sex den wenno prostitusion, pornograpia, panagtakaw iti linaon ti credit card, online a sugal, hacking, malisioso a panangatakar kadagiti transaksion iti komersio, panaglabsing iti seguridad dagiti  files iti kompiuter, ken simple a panangibabain.

Karaman metten ditoy dagiti makunkuna a saan a mayannatup  nga aramid gapu ta katukad metten daytoy ti panagtakaw, a kas iti ilegal a panangi-download wenno panangkopia kadagiti sinurat nga artikulo wenno libro, kanta, pelikula ken software nga awan ti pammalubos dagiti akinpartuat wenno autor.

Ti dakesna, nasaknapen wenno nagwarasen dagiti nadumaduma a klase iti cyber crime kadagiti lugartayo.

“Hacking”

Itay napan a tawen, nabiktima ti maysa a financial service company nga agpapautang kadagiti makasapul iti kapital wenno gastuen nga igatang iti balay wenno kotse. Biktima daytoy ti nalatak a klase ti cyber crime a “hacking”, wenno ti pannakabael ti maysa a tao a sumrek iti kompiuter ken network ti sabali a tao iti nalimed ken awanan iti pammalubos tapno maala dagiti napapateg a dokumento, password ken personal nga impormasion tapno makatakaw, mangdadael ken mangikil. Kayat ti hacker a kikilan iti kompania iti dakkel a gatad tapno saan a maibulgar iti publiko dagiti naalada nga account information ken password dagiti klienteda nga immutang kadakuada.

Adu metten dagiti banko ken financial institution a napukawan iti dadakkel a gatad kadagiti bukodda a credit card account gapu iti kinasiglat dagiti hacker a nangipamuspusan iti pannakai-withdraw dagitoy nga awan ti pammalubos dagiti maseknan a banko ken dagiti klienteda. Sabali pay dagiti korporasion a nabiangan dagiti depositoda ken uray pay e-mail dagitoy a nakapukawanda iti dakkel a gatad iti agduduma a wagas.

Nagbalin pay a parikut iti pannakadadael ti website dagiti ahensia ti gobierno, a kas iti Philippine Information Agency ken ti National Disaster Risk Reduction and Management Council (NDRRMC) itay napan a tawen, ken sumagmamano a personal nga account iti Yahoo ken Facebook gapu iti hacking.

Ngem saan a dagiti Filipino, a mabigbigbig iti kinasiglatda nga agipakat iti hacking, ti agar-aramid laeng kadagitoy, ta kaaduanna gayam a dagiti gangganaet nga agnanaeden ditoy ti agipakpakat kadagiti ilegal nga operasion. Dayta ti naduktalan dagiti kameng ti PNP itay napan a tawen kalpasan a nakemmegda ti maysa a Koreano a kangrunaan kano nga operator ti makunkuna a mafia dagiti hackers nga aglemlemmeng iti pagilian, wenno sindikato a mangipakpakat iti adu a klase ti cyber crime. 

Ken malaksid pay iti hacking kadagiti banko, dagitoy a sindikato a tengngel dagiti ganggannaet ti pagtataudan ti sumagmamano a dadakkel nga operasion ti ilegal nga online a sugal, prostitusion ken pornograpia iti Internet. Maar-aramat laeng ti seribisio dagiti Filipino a kas “e-mule” wenno mababaon a mangidanon kadagiti makimarda a kuarta kadagiti rumbeng a pangitulodanda iti sabali a pagilian.

Dagiti Biktima iti Facebook

Segun iti Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) ti PNP, nagustuan dagiti ganggannaet nga operator kadagiti cyber crime ti pagiliantayo a pangipakatan kadagiti operasionda gapu ta iti panagkitada, nakapuy dagiti autoridad a mangtaming kadagiti kaso nga adda pakainaiganna iti cyber crime, wenno kaawan ti kababaelan dagiti polis a mangsiput ken agpalutpot iti garaw dagiti kriminal iti Internet gapu ta saan pay met a napabaro ti adda kadakuada a teknolohia wenno ramitda para iti daytoy.

Ken naklaka laeng a maipakat ken maisaknapda ditoy dagiti operasionda gapu met laeng iti dakkelen a bilang dagiti Filipino nga agus-usar iti Internet a kaaduanna ti pagay-ayatda iti sumrek kadagiti social networking a pagpipinnadiguanda kadagiti impormasion maipapan iti biagda. Kaaduanna ketdi kadakuada ti saan a makapampanunot a yalikaka man laeng iti ania man a napapateg ken delikado nga impormasioin maipapan kadakuada kadagiti chat room wenno kadagiti personal nga account-da. Dida ammo nga iti sabali a linia, wenno dagiti makasalaw kadagiti iwarasda nga impormasion, a nailimed ti kinataoda babaen ti username wenno alias, ti addan panggepda a mangaramid iti dakes.

Dakkel met ti akem ti panaglatak ti outsourcing wenno negosio kadagiti call center iti panagadu ti kaso iti cyber crime iti pagilian. Nadaras ngamin a makaala iti kliente iti ruar ti pagilian dagiti sindikato iti cyber sex den wenno prostitusion babaen laeng ti telepono, web camera ken pannaki-chat.

Segun iti maysa a panagadal ti Symantec, maysa a kompania para iti seguridad ti Internet, mapan a 8 iti 10 a Filipino (87%) ti nagbalin metten a biktima iti agduduma a klase ti cyber crime. Kaaduanna kadagitoy ti nakaraman iti dakes nga epekto dagitoy babaen ti social networking, partikular ti Facebook (agarup 16 milion a Filipino ti agar-aramaten iti daytoy, segun iti maysa a surbey).

“Boy Bastos”

Ngem ketdi, kaaduanna kadagiti kaso ti cyber crime ti saan met a maipaayan iti kapkapnekan a pannusa kadagiti matiliwan nga agar-aramid gapu ngarud iti pagkurkurangan dagiti adda a paglintegantayo. Kas pagarigan laengen ti kaso ni Mark Verzo, ti nangpartuat iti kontrobersial a website a Boy Bastos a pakabuyaan kadagiti libre a porno a bideo ken ladawan ken nagiwaras kadagiti makunkuna a “Pinoy Scandal” a bideo iti Internet. Ikarkarit ni Verzo ti wayawaya nga agipeksa iti kayatna (“freedom of expression”) a kas sagudayen ti Konstitusiontayo, ken maysa, kunana, awan met ti makitana a nalabsingna a paglintegan. Nupay kinemmeg daytoy dagiti polis idi 2007 gapu iti website-na, nawayawayaan met laeng ta awan ti ammo dagiti polis a mayannatup a darum kontra kenkuana. Awan pay ngamin ti linteg mainaig iti cyber pornography a pakabasbasolan ni Verzo.

Idi laeng 2009 a nagbalin a linteg ti Republic Act (RA) No. 9995 (Anti-Photo and Voyeurism Act of 2009) a mangdusa iti asino man nga agilako, agkopia, agiwaras, mangipaay, mangiparang wenno mangipabuya iti ladawan, bideo ken kapadana a pannakairekord mainaig iti pribado a pannakiseks babaen ti Internet nga awan ti pammalubos dagiti  maseknan a nagparang iti ladawan wenno bideo. Iti isu met laeng a tawen, nagbalin a linteg ti  RA No. 9775 (Anti-child Pornography Act of 2009).  

Ngem segun ken ni Martini Cruz, dati a kameng ti nawaswasen nga Anti-fraud and Computer Crimes Division ti National Bureau of Investigation (NBI), uray pay addan dagiti linteg maipapan iti cyber crime, agkurang pay laeng iti naan-anay a mekanismo ti gobiernotayo tapno maduktalan iti akto, masiputan ken maidarum iti korte dagiti agar-aramid iti cyber crime iti Filipinas.

No maipapan iti transaksion iti negosio babaen ti E-commerce wenno komersio iti Internet, addan a maipakpakat a linteg, ti RA 9775, (E-Commerece Act of 2000), a mangipalpalubos iti online a transaksion iti negosio, ngem saan a nabatad dagiti probision daytoy maipapan iti cyber crime.

Cyber Crime Prevention Act

Adda met ditan ti Intellectual Property (IP) Code ti pagilian a mangiparparit iti illegal a panagkopia ken panagiwaras kadagiti sinurat, napartuat a kanta, ken bideo nga addaan iti bukod a copyright nga awan ti pammalubos dagiti nagpartuat wenno autor. Maaramat latta met ti Kodigo Penal kadagiti kaso iti estafa ken panangsuitik iti online, pananglimlimo babaen ti pyramiding, ken nadumaduma a klase iti pamutbuteng babaen ti Internet. Ngem ti rigatna, saan nga espesipiko wenno nabatad kadagiti probision dagitoy a linteg no kasano ti pakaipakatan dagitoy iti umad-adun a kaso ti cyber crime.

Indauluan ngarud ti Department of Justice (DOJ) ken ti PNP dagiti adu nga ahensia a mangikalkalikagum iti pannagbalinen a linteg dagiti madama a gakat iti Kongreso a mangtamtaming iti cyber crime, nangruna iti hacking, online human traficking, online fraud, pornograpia, ken dadduma pay a krimen iti panangloko iti tao babaen ti Internet.

Iti agdama, inanamonganen ti Senado, iti kaudian a panangtamingda ti Senate Bill 2796 (Cybercrime Prevention Act of 2012), wenno gakat a mangkiddaw kadagiti autoridad a palutpoten ken idarumda ti asino man a matiliw mainaig kadagiti kaso iti cyber crime (naibinsabinsa ti kaipapanan iti kada krimen ken wagas a pannakaipakatna tapno maidalan dagiti autoridad). Mangnamnama dagiti autor nga idauluan ni Senate President Juan Ponce Enrile a dinto pakadangranen ti publiko ti agaramat iti Internet apaman nga agbalin a linteg ti nasao a gakat. Ipakita na kano metten ditoy a napasnek ti gobiernotayo a mangsalaknib iti karadkad dagiti kailiantayo iti cyber space.

Tamtamingen met ita ti Kamara ti kapadana a gakat.  Segun ken ni Rep. Sigfrido Tinga, no maaprobaran ti gakatda nga inawaganda iti Cyber-crime Prevention Act of 2011, mailawlawan ti kaipapanan iti “freedom of expression” ta sakupento metten ditoy ti panangbigbig iti pagrebbengan ti maysa a tao a mangbangen iti ania man a panagabuso iti karbengan ti sabali a tao nga agaramat kadagiti teknolohia iti impormasion a mangdadael ti publiko, ken ti pannakasalaknib dayta a pagrebbengan. Kayatna a sawen, awanton ti lumusotan ni Verzo nga akinkukua iti website a Boy Bastos.

Ken tapno maipasigurado ti pannakataming ti kaso iti korte, maisingsingasing pay ti pannakapaadda ti espesial a korte a dumngeng wenno mangbista kadagiti cyber crime. Manamnama ngarud nga imatonan daytoy dagiti ukom nga eksperto kadagiti paglintegan iti Internet, iti legal ken teknikal nga agpang.

DOJ Circular

Kabayatanna, tapno agtultuloy latta a masalakniban ti bagbagitayo iti adun a klase iti cyber crime, dagitoy man ti kangrunaan nga ipalpalagip ti DOJ babaen ti inruar daytoy a pammilin para iti pannakayalikaka ti publiko kontra iti cyber crime:
1)     Pagrebbengan dagiti nagannak nga ipatalged a dinto pulos mabiktima dagiti annakda iti krimen mainaig iti Internet.
2)  Agannad unay, ken bantayan a nasayaat ti kinapribado laeng dagiti impormasion.
3)   Saan unay nga agtaltalek kadagiti di am-ammo a tattao a masalaw iti online.
4)   Saan a mangyawat lattan iti kuarta babaen ti Internet, malaksid no masiertom unay a lehitimo ken mapagtalkan ti kinapudno ti maysa a transaksion.
5)   Ipakita ti panagannad ken panagduadua no ti  maysa a diaya wenno anunsio ket nagsayaat unayen no pudno.
6)  Agusar iti software a mangbangen wenno mangsagat kadagiti makapadangran a linaon dagiti impormasion tapno masalakniban dagiti ubbing.
7)  Ganaren dagiti libre a pakasursuruan a material iti Internet a mangipapaay iti impormasion no kasano a masalakniban dagiti ubbing iti cyber crime.
8)  Ipangpangruna ti agusar iti debit card, imbes a credit card, no gumatang kadagiti bambanag  babaen ti Internet.
9)  Agannad ken liklikan ti makigasanggasat iti panag-download ken panag-install kadagiti computer program, ken uray pay no agi-klik kadagiti maidanon kenka a link.
10) Tumulong kadagiti pannakabagi ti linteg a mangisardengen ti cyber crime.

Tapno maireport dagiti ammoyo a cyber crime, mabalin a kontaken ti National Bureau of Investigation (NBI) babaen ti Computer Crimes Unit daytoy kadagitoy a numero (02) 528-8231 to 38 loc. 3455 wenno PNP, babaen ti Cybercrime Unit ti CIDG kadagitoy a numero (02) 726-1575. 

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 13, 2012.)

No comments: