Kumirikareng ngarud dagiti tattao a managbasa. Ket no pudno dayta, rumbeng laeng a maalarma ti gobiernotayo. Segun kadagiti report, ti kaawan panagayat dagiti umili nga agbasa kadagiti libro ti maysa a rason a maar-arusen ti ekonomia ti Filipinas, ken no apay nga agtaltalinaed nga adu dagiti Filipino nga agbibiag iti nakaro a kinakurapay.
Apay ngarud a kasta ti galadtayo a Filipino mainaig iti panagbasa?
Dakkel a rason ditoy, kunada man, ti kinangina dagiti magatang a libro, magasin ken dadduma pay a babasaen. Maibilang ngamin dagiti libro a luxury wenno pagnam-ayan laeng a banag, ngarud saan unay a napateg unay iti biag ti maysa a tao. No adda ngarud matedda a kuartada, yalkansiada laengen daytoy para iti napatpateg a pagkasapulanda ngem ti igatang daytoy kadagiti libro ken magasin.
Ngem kontraen met dagiti dadduma a ti kinakurapay ti rason laeng no apay nga awan ti gumatang ken agbasa kadagiti libro ken magasin. Ta uray kano met dagiti nababaknang a makabael a gumatang kadagiti libro ken magasin, adu met ti saan a naayat nga agbasa wenno aggatang kadagitoy.
Saan laeng ngarud a pinansial ti rason no apay a liklikan dagiti Filipino ti agbasa kadagiti libro ken magasin. Maysa pay a rason ditoy ti kasla naikawes kadakuada a galad wenno panangipategda iti maysa a banag. Kaykayat man ti kaaduanna kadatayo iti adda laeng iti ruar, kas koma iti mapan kadagiti mall, kadagiti ummong wenno tungtongan a kaduatayo dagiti gagayyemtayo, wenno mapan agbuya ken dagiti pamiliatayo kadagiti pelikula wenno konsierto. Kasla awan ti mayat a mabati iti balay wenno agmaymaysa tapno koma adda rason nga agukag kadagiti libro ken magasin.
Kaykayada ti Agbuya iti TV
Ammotayo met nga iti panagbasa, napateg a mayadayoka iti ania man a mangdadael ti konsentrasionmo, nasaysayud ngarud no agmaymaysaka wenno addaka iti naulimek a lugar. Ad-adda no kua a mananam wenno masagepsepmo ti kaipapanan dagiti balikas, ti bagas dagiti estoria ken ania man a kababagas dagiti adda kadagiti panid ti libro wenno magasin. Ngem ti rigatna, kasla naipagalad laeng kadagiti Filipino ti panaglibbida no mabatida nga agmaymaysa, ta kasla kinaliday kadakuada dayta.
Napaneknekan man daytoy iti maysa a surbey a nagkuna a kaaduanna dagiti napagsaludsodan ti makabasbasa laeng iti agingga iti pito a libro iti makatawen. Ken kaaduanna kadagitoy, managbasa man wenno saan, ti mabilbilang laeng ti ramay dagiti libro a nakapempen kadagiti pagtaenganda.
Makuna ngarud nga ad-adda a mannakisao ngem managbasa ni Angkuan, segun ken ni Juan Miguel Luz, dati nga DepEd undersecretary. Nairuruam kano ngamin iti kulturatayo iti kastoy ta nayallatiw ti pakasaritaantayo babaen laeng ti ngiwat (“oral history”). Saan ngarud a pagsiddaawanen ti resulta ti surbey idi 2003 a mangibagbaga nga ad-adu nga amang ti agbuya iti telebision (62%) wenno dumngeg iti radio (57%) ngem iti agbasa kadagiti diario (47%) ken magasin (36%) no kasta a kayatda nga ammuen dagiti damag iti aglawlaw.
Maysa pay a naipagaladen kadatayo a Filipino ti ningas-cogon wenno ugali ti maysa a tao a nalaing laeng no rugrugina, ta kalpasanna, nadaras met laeng nga agpukaw a kas iti apuy iti karuotan ti ganasna a mangituloy. No kasta nga adda basaenna, ket mabannoganna nga ituloy pay daytoy, ibbatannan ti basbasaenna. Kaykayatna man ti maaddaan iti paglinglingayan a nadaras ken nalag-an laeng a maalana. Maysa pay, paggusto ni Angkuan dagiti risiris a partuaten dagiti personalidad (a kas dagiti mabuybuyana iti telebision) saan ket a dagiti idea wenno kapanunotan koma a maalana no agbasa kadagiti libro, magasin ken dadduma pay a babasaen.
Saan met ngarud a pagsiddaawanen ti resulta ti Functional Literary, Education and Mass Media Survey (FLEMMS) a naisayangkat idi 2005. Naammuan ditoy a mapan a 48.4 milion a Filipino wenno 84% iti matantia a 57.6 milion a Filipino manipud edad 10 agingga iti 64 ti makunkuna a “functional” literate. (Functional literacy, kunada, iti kinasiglat saan laeng iti panagbasa wenno panagsurat nga adda pannakaawatna iti ania man a lengguahe no di pay iti kinasiglat kadagiti numero a mangitunda kenkuana iti nangatngato a kalidad iti panagpampanunot.)
Umabot met ngarud iti 11 milion a Filipino ti awanan iti sigsiglatenda iti literacy tapno agbalinda koma a produktibo iti biagda, segun met ken ni dati nga Education Secretary Fe Hidalgo.
Adda Latta ti Saan a Makabasa nga Ubbing
No kastoy ngarud ti kinababa iti functional literacy rate ti pagilian, mababalaw la ketdi ditoy dagiti pagadalan. Ta no nasapa koma a nayadal kadagiti ubbing iti panagayatda nga agbasa kadagiti libroda, nalabit ad-adu koma dagiti nakasursuro kadakuada iti pudpudno a panagbiag a produktibo.
Segun pay kadagiti panagadal, no nakapuy nga agbasa ti ubing, marigatan daytoy a makasursuro. No nakapuy nga agbasa, malimitaran laeng dagiti maammuanna a banag. Kaaduanna kadagiti saanen a makaaddak iti hayskul wenno kolehio ti saan unay a makabasa iti nasayaat.
Ti kababaelan ngamin ti ubing nga agbasa ti makunkuna a kasamayan nga armasna tapno agballigi iti biag. Ta malaksid a malinglingay daytoy iti panagbasana, sumanikar pay ti panagpampanunotna, ken ad-adu ti masursurona ken madanonna a lugar.
Maysa pay a surbey ti mangibagbaga nga umabot iti 90% kadagiti agad-adal iti manipud Grado 2 agingga iti Grado 6 ti nabuntog nga agbasa wenno nakapuyda a manganag kadagiti basbasaenda, iti Filipino man wenno English. Mapan met a 6.6% dagiti illiterate wenno dida ammo a pulos iti agbasa ken agsurat.
Ti kinakurapay ti biag ti dakkel latta ngarud a rason no apay a di maragpat ti kaaduanna nga adda iti para publiko a pagadalan ti kasapulan a functional literacy. Ta uray pay inkapilitanen ti panangiserrek dagiti ubbing iti Kinder wenno Day Care, maatiw latta dagitoy nga ubbing iti reading comprehension no awan met ti ania a libro a maipaay kadakuada. Ta uray pay met dagiti nagannak kadakuada, dida met kabaelan nga igatangan dagitoy iti libro a kaay-ayoda koma a basaen.
Ken kas iti adu a banag, maatiw latta dagiti ubbing nga aggapu iti marigrigat a pamilia kadagiti kapatadanda a babaknang ta kabaelan ti naud-udi ti gumatang kadagiti libro a kasapulan wenno kayatda a basaen. Madlaw ngarud ditoy ti lumawlawa latta a nagbaetan dagiti managbasa ken dagiti saan a makabasa.
Masansan ngamin nga agbasa laeng dagiti ubbing kadagiti libroda no kiddawen iti eskuelada. Ngem manmano man ti agiggem kadakuada kadagiti pocketbook wenno dadduma pay a libro a saan nga aggapu iti eskuela, wenno dagiti agbasa sakbay a maturog iti rabii. Wen, ta awan met mangallukoy wenno manginspirar nga aramidenda dayta.
“Information vs. Knowledge”
Adu man ita ti makaagaw iti atension dagiti ubbing, isu a didan mapanunot iti agpasnek nga agbasa kadagiti libroda. Adda dita ti telebisyon, computer games, ken dadduma pay a ramramit a multimedia a pakalinglingayanda. Makuna ngarud a saanen nga “uso” ti library kadagitoy nga ubbing.
Kinapudnona, 61% kadagiti Filipino nga adda iti edad 7 agingga iti 14, ti nakasursuron nga agaramat iti Internet. Napintas koma daytoy a bilangda ta iparangarangna nga umad-adun dagiti ubbing a computer literate. Ngem ti rigatna, bumabbaba met ti bilang dagiti ubbing iti kaparehona nga edad nga agbasa iti libro. Ta malaksid iti Internet, kaykayat dagitoy nga ubbing ti agbuya iti telebision, ken dumngeg iti musika no kayatda ti manglinglingay iti bagbagida.
Agpayso a makatulong met ti kinasiglat dagiti ubbing ng agusar iti Internet. Ngem di rumbeng a palubosantayo lattan dagiti ubbing nga aglukat kadagiti website, kas koma iti Google ken Wikipedia, para kadagiti kasapulanda nga impormasion. Wen, dayta laeng ketdi ti maadawda, impormasion, saan ket a kinasirib wenno “knowledge.” Segun ken ni Ricardo A. Parma, presidente ti University of the Cordilleras iti maysa a panagbitlana iti sanguanan ti gunglo dagiti librarian itay napan a tawen, adda paggidiatan ti impormasion ken knowledge. Maadaw laeng ti knowledge kadagiti naimaldit a libro, ta agtaud daytoy iti pudno a panagadal ken padas (“empiricism”), ken addaan iti mabigbig nga autoridad ta naglasat dagitoy iti naiget a panagadal ti publisher, ken grupo dagiti akademiko wenno eskolar a nangamiris kadagitoy.
Ammo dagiti agipabpablaak iti libro (a saan a textbook) ti rigat iti agilako kadagitoy. Isu a no maminsan, mapilitanda nga ibaba iti presio ti libroda a saan a maapektaran ti kalidad dagitoy. Ibagbagada ngarud a nagbalinen a kasla serbisio publiko ti panangimalditda kadagiti libro, saan ket a kas negosio laeng.
Saan laeng a ti literacy dagiti umili ti maital-o no agbalin a naayat iti libro dagiti ubbing. Ta uray pay dagiti agipabpablaak kadagiti libro, sumanikar met ti negosioda, ken kangrunanna, naipaayan iti dakdakkel nga oportunidad dagiti mannurat nga ipablaak dagiti suratenda.
Kadagiti mangisursuro, rumbeng nga ipasnekda ti agisuro kadagiti ubbing nga agbasa. Ipamuspusanda nga allukoyen dagiti ubbingda a mangbukel iti maysa a komunidad a buklen dagiti managbasa ken ilawlawagda kadagiti ubbing nga adu ti masursuroda, kaaduanna dagiti makaay-ayo nga aramid iti gimongda, no iramanda ti panagbasa kadagiti libro iti inaldaw-aldaw a panagbiagda.
Dakkel met ti pagrebbengan dagiti nagannak wenno agay-aywan kadagiti ubbing tapno maisuro kadakuada ti kinapateg iti libro wenno magasin a basaenda. Mangrugi daytoy iti nasapa a panangbasatayo kadakuada kadagiti estoria para ubbing sakbay a maturogda iti rabii. Ken iti pagtaengantayo, ipakitatayo a datayo a mismo ket nahilig met nga agbasa.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Marso 19, 2012.)
No comments:
Post a Comment