SAKBAY a simrek iti preschool ni Dudoy, ti maikadua iti tallo nga anakko, natarawitwit daytoy a kas met kadagiti padana nga ubbing. Ti la ania a masalsaludsodna, a kayatna nga ibaga, iti uray ania nga oras ken iti uray sadino a lugar. Napanunotko a tapno sumardeng daytoy, no kasapulan ti panagulimekna iti maysa a situasion, imbagak iti naminsan nga agsao laengen daytoy iti Ingles. Nupay kabaelanna met bassit ti agsao iti Ingles ta nasapa a nasuruak daytoy, dina nabaelan ti agsao iti kaykayatna iti imported a lengguahe. Nagulimek, ken saanen a nagbusi pay ti nasinggit a bosesna.
Mayat kunak idi, ta epektibo ti impakatko nga estratehia mapan a maysan a dekada iti napalabas. Ngem gayam, diak napampanunot a naipakatko gayam ti maysa a prinsipio iti panagisuro a kontra iti nasaysayud koma a panagadal ti ubing iti klasrum. Ngamin, ti panagisuro a panagaramat iti nakayanakan a pagsasao (Iluko wenno Ilokano kadatayo nga Ilokano) ket maysa gayam a nabileg a wagas tapno makaadal a nasayaat dagiti ubbing ken agganatda a sumrek ken agtalinaed iti pagadalan. Dayta ti naduktalan dagiti adun a panagadal iti akademia ken dadduma pay nga institusion nga adda pakaseknanda iti edukasion.
Nangnangruna ngarud ita nga ibilbilin ti Departmento ti Edukasion (DepEd) ti pannakaaramat ti nakayanakan a pagsasao, wenno mother tongue, a kas medium of instruction (MOI) kadagiti pagadalan manipud iti Kinder agingga iti Grado 3. Kadagiti ngarud adu a rason ti gobierno tapno maipakat ti K + 12, ti panangbaliwda iti MOI ken pilosopia iti panagisuro iti nakayanakan a pagsasao (first language wenno L1) ti kasayaatan unay nga imbagada.
Mangrugin nga ipakat ti DepEd ti programa daytoy a K + 12 (Kinder agingga iti Grado 12), wenno ti panagbalin nga inkapilitan ti Kinder a kas paset ti edukasion ken panangnayonda iti maysa a tawen iti elementaria ken maysa a tawen iti sekundaria. Daytoyen ti kadadakkelan a reporma iti sistema ti edukasion ti pagilian sipud pay naipakat ti libre a sekundaria kadagiti publiko a pagadalan, ta apektaranna ti ania man a plano para iti edukasion ti maysa nga indibidual.
International Mother Language Day
Ket idi Pebrero 21, maysa ti DepEd a nangrambak ti International Mother Language Day, wenno selebrasion a mangital-o ti multilingualism wenno panagduduma ngem panagkaykaysa ti kultura ken lengguahe iti maysa a lugar. Panggep ti tinawen a selebrasion ti pannakaparegta ti panagkaykaysa babaen ti panagkikinnaawatan, panangipalubos ti pagdudumaan ti tunggal maysa ken panagtutunos nga agpapatang. Paset metten ti selebrasion ti panangital-o metten ti gobierno iti mother tongue instruction iti pagadalan, sakbay nga ipakatda ti K + 12.
Nupay adun dagiti addang ti gobierno tapno maipangpangruna ti pannakausar ti nakayanakan a pagsasao kadagiti nadumaduma nga etniko ken rehion ti pagilian, ita laeng a mapatalgedan ti pudpudno a pannakaipakat daytoy iti sistema ti edukasion. Babaen daytoy ti kaaddan ti linteg a mangibilbilin iti pannakaaramat ti nakayanakan a pagsasao a kas MOI kadagiti nababbaba a tukad ti pagadalan. Daytoy ti Akta Republika Bilang 10157, wenno ti Kindergarten Education Act, a pinirmaan ni Presidente Benigno S. Aquino III idi laeng Enero 20 iti daytoy a tawen.
Babaen ti linteg, inkapilitanen ti panagbasa dagiti ubbing mangrugi iti tukad Kindergarten; kayatna a sawen, saan a makastrek ti maysa nga ubing, mangrugi iti edad 5, ti Grado Uno no saan a lumasat nga umuna iti Kinder.
No idi damo ket agpatingga laeng iti panagsukisok ken panangpadas iti kinaepektibo ti mother tongue-based language iti klasrum ti mangmangngegtayo iti DepEd, ita napasneken ti departamento a mangipakat iti daytoy. Sakbay ti nasao linteg, nangiruaren daytoy iti maysa a pammilin, ti DepEd Order No. 74 (Institutionalizing Mother Tongue-Based Multilingual Education wenno Mother Language Education [MLE]) idi 2009 nga agkuna nga inkapilitanen iti pannakaaramat ti nakayanakan a pagsasao a kas MOI manipud iti preschool agingga iti Grado 3. Agbalin laengen ti English ken Filipino a kas asignatura kadagitoy a klase. Para iti Grado 4, mabalin a mapaglaok ti medium of instruction depende iti asignatura nga ad-adalen dagiti ubbing, sa in-inut ngarud a maiserrek ti Filipino ken Ingles kadagiti nangatngato a tukad.
Adu ngaminen kadagiti panagsukisok ken panagadal ditoy Filipinas, ken uray pay iti sabsabali a pagilian, a mangibagbaga a nasaysayud ti panagadal dagiti ubbing no maaramat ti nakayanakanda a pagsasao, wenno lengguahe a maar-aramat iti pagtaenganda, iti panagisuro kadakuada iti naganus pay laeng a panunotda. Kadagiti kano ubbing a nagbalinen a nasiglat iti bukodda a pagsasao, ti addaan iti dakdakkel a kapasidad a makaadal iti maikadua a lengguahe (English wenno Filipino) ngem dagiti saan. Malaksid iti kinasiglatda a mangipeksa ti riknada, maaddaanda pay iti managamiris a panagpampanunot (critical and analytical thinking).
Bumaba ti Dropout Rate
Ket gapu ta mapalubosan dagiti ubbing a mangaramat iti pagsasao a maar-aramat kadagiti pagtaenganda, nalaklakan no kua a maguyugoy dagiti ubbing nga agsao mainaig iti leksionda, wenno makapagsaoda iti kaykayatda nga awan ti panagaripapa, wenno panagbainda nga agaramat iti pagsasao, a kas koma iti Ingles, a dida met ammo nga usaren wenno bassit laeng iti ammoda.
Pudno laeng ngarud ti obserbasion ti sumagmamano nga edukador nga agbalinen a nariri wenno natagtagari dagiti klasrum no aramaten dagiti ubbing ti pagsasao a napuotanda a maar-aramat iti pagtaengan ken komunidadda. Aminto nga ubbing, kayatda ti makipartisipar iti klase nga agsao wenno makipatang, ken no mapabus-oyan, mausarda ti galadda a natarawitwit. Awanton ti pagbutnganda nga agsao. Kasilpo ngarud daytoy ti maysa pay a panagadal a mangibagbaga a nababa ti bilang dagiti ubbing nga agsardeng nga agbasa (dropout rate) kadagiti pagadalan nga agar-aramaten iti mother tongue-based language a kas MOI.
No adda man mangpasingked iti kinapudno daytoy nga obserbasion, daytoy ti padas ti gobierno a nangpadas ti MLE iti Lubuagan, Mountain Province. Segun kadagiti mangisursuro ditoy, nababa kano ti lebel ti maad-adal dagiti ubbing sakbay nga ipakatda ti eksperimento, a kasla awan kano pay ti biag ti klaseda ta kaaduan kadagiti adalanda ket nakamulengleng laeng ken saan a makasurot iti leksion. Mapan ngarud a kagudua iti klase ti agsardeng nga agbasa sakbay a malpas ti school year. Ngem idi maaramat ti bukodda a pagsasao iti klaseda, adu kano metten ti gimmanaygay nga agbasa, agiinnunnada payen nga agitayag kadagiti imada tapno sumungbat wenno rumaman iti ania man nga aramid iti klasrum. Ngimmato payen ti markada kadagiti eksamenda. Malaksid a nagbalinen a zero ti dropout rate ti eskuela, dagiti pay ubbingdan ti nakagun-od iti kangatuan a marka para iti Cordillera Region iti achievement test kadagiti asignatura agraman ti English ken Filipino.
Saan ngarud a nasayaat nga ipilit nga ipaaramat kadagiti ubbing ti maysa a lengguahe a dida met ammo. Malaksid a mapengdan dagiti ubbing nga agsao iti kaykayatda, ad-adda laeng a mangkiro iti utekda ti panagadalda iti sabali a lengguahe, idinto a maaramatda koma ti ad-adu nga orasda a mangsagepsep ti ania man nga adal a maipaay kadakuada, kangrunaanna dagiti praktikal a banag wenno agbalinto a napateg iti biagda, a kas koma ti pananganagda iti aglawlawda.
Kasla Agibati iti Tsinelas
Maysa pay nga obserbasion dagiti mangisursuro a no kasta nga adda pagannurotan iti eskuela a mangiparit iti panagsao iti Ilokano (wenno ania man a lengguahe iti rehion) iti klase, wenno adda “English Only” a pagalagadan ti kampus, naulimek laeng dagiti ubbing. Idi addaak iti elementaria, naipakat met naminsan daytoy iti klasemi, ket agpayso, nakaul-ulimekkami gapu ta mamulta dagiti agsao iti Ilokano (wenno Tagalog), bilangen daytoy ti madutokan a monitor no mano a balikas ta adda katukadna a multa daytoy. No talk, no fine.
Nayarig ket ngarud ni Felicitas Pado, eksperto iti Reading ken Early Learning iti Unibersidad ti Filipinas (UP), ti nakayanakan a pagsasao dagiti ubbing a kas kadagiti tsinelasda nga ibatida iti ridaw ti pagadalanda, ta dida maaramat daytoy iti uneg ti klasrum, ket mausardanto laeng manen dayta inton rummuarda. Kasla ibagbagada man nga ikkatem dayta Ilokanom, ta English ti usarem ditoy.
Mabalin a nakasaganan ti DepEd para iti pannakaipakat ti K + 12 ken ti kasurotna nga MLE iti Kinder agingga iti Grado 3. Ngem maysa laeng ti pagam-amkan dagiti dadduma mainaig iti MLE, daytoy ti kalidad ti lengguahe, wenno correctness ti pannakaaramat ti mother tongue, kas pagarigan ti Iluko wenno Ilokano iti rehiontayo. Rumbeng kadi a maipasurot ti correct grammar usage iti Iluko, wenno adda kadi met masasao nga standard para iti daytoy? Ta no saan nga agtutunos dagiti edukador iti standard iti umisu a pannakaaramat ti mother tongue, adda la ketdi rumsua a parikut.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Marso 5, 2012.)
No comments:
Post a Comment