MAADDANTAYTO MET ITI BALITOK A MEDALIA!

NAIWAGAYWAY manen ti bandera ti Filipinas iti Olympics. Ngem iti laeng panaglukat dayta ti maika-30 nga Olympics a naangay iti London. Ni Hidilyn Diaz, ti 21-anyos a pamaeltayo iti women’s 58-kg weightlifting event, ti napusgan a nangiggem iti bandera iti parada dagiti pagilian. Indauluanna ti 11 laeng nga atleta a Filipino. 

Ngem dayta met laengen ti naudi a nakitatayo iti ingungotentayo a bandera agingga a naileppas ti kadakkelan nga sports event iti sangalubongan. Agsasaruno a naipagid, wenno saan man a pulos nakapagplastar, dagiti 11 nga atletatayo.

Maysa kadagiti immuna a nagpakada ti bukodtayo a flag-bearer a ni Diaz. Di nabaelan nga itag-ay ni Diaz ti barbel nga agdagsen iti 118 a kilo iti tallo a daras a pinadas daytoy. Ti pannakatuangna iti kambas ti mangiladawan metten iti pannakaleppay ti abagatayo a maaddaan iti gundaway a makaala koma iti balitok a medalia para iti pagiliantayo, ken ti panagsangitna ti mangipakita iti karirikna ti tunggal Filipino a mangikarkararag iti nasayaat koma a pagbanagan dagiti kakailiantayo iti Olympics.

Naabak met ni Mark Anthony Barriga iti pannakaarusna iti puntos 16-17 iti kontrobersial a labanna kontra iti boksingero a taga-Kazakhstan. Nasayang laeng ti nagpintas pay met nga impakitana idi abakenna ti boksingero a taga-Italy iti umuna a labanna.

Kalpasan ngarud ti pannakaipaigid da Diaz ken Barriga, kas kalidemen ti langit no agnepnep ti namnamatayo a maaddaan iti uray ania a medalia. Adda laeng ngamin iti dumna iti kutit dagiti dadduma nga atletatayo kadagiti sinerrekda nga event.  

Kas met laeng idi, isu met laeng ita. Awan manen mayawidtayo a balitok a medalia, ken uray silver laeng koma a naudi a nayawidtayo idi 1996 Atlanta Olympics, babaen ken ni Mansueto ‘Onyok’ Velasco iti boksing (light flyweight division).

9 Pay Laeng a Medalia

Manipud idi 1924 Paris Olympics a damo a simmalipan ti pagilian, siam pay laeng a medalia ti nasibbol ti Filipinas: dua a silver ken pito a bronse. Boksingero met a kas ken ni Velasco ti immuna a nakagun-od iti silver medal, ni Anthony Villanueva (featherweight) a simmalip iti 1964 Tokyo Olympics.

Awan met ngata ti makunatayo iti kalidad dagiti impatulodtayo nga atleta. Limmasatda met iti naiget a qualifying matches, ken nagsanayda iti napaut iti uneg ken ruar ti pagilian.

Segun kadagiti teammate ni Diaz, laklakaen laeng daytoy a bagkaten ti 123 a kilo a barbel a kas impakitanan kadagiti napalabas a simmalipanna. Ngem no apay ketdi nga uray ti 118 a kilo dina metten maitag-ay. Saan met ngata a nagkurang iti panagsanayna ta simmardeng pay daytoy nga agbasa tapno maipamaysana ti panagensayona.

Iti biang ni Barriga, saan met nga isyu ti kalidad ti impakitana a laing iti ring. Ta uray naubing pay a boksingero ken agdadamo daytoy iti Olympics, ibagbagadan a Little Pacquiao daytoy gapu iti kinapartak ti gemgemna ken abakenna uray dagiti nataytayag ngem isu. Ti laeng rigatna, ti referee ti nangngeddeng laengen iti laban babaen ti panangkissayna ti puntos ni Barriga idinto a saan met a nalawag a head-butt ti inaramid ni Barriga iti kalabanna nga awan ti ammona nga aramiden no di ti arakupen daytoy sa ituangna a kas iti wrestling. Malagip laeng ngarud unay ti napasamak met idi iti laban ni Velasco a nakalawlawag nga agdisso ti gemgemna iti kalabanna a taga-Bulgaria, ngem di met ineskoran dagiti hurado a nakaarusanna ket ngarud iti puntos.

Ti kondision wenno kabaelan ti atleta iti oras ti labanna ken ti pannakasuitik dagitoy ti dua laeng dagiti adu a parikut ti pagilian mainaig iti pannakisaliptayo iti Olympics.

Adu pay ti naun-uneg a parikut, ket dagitoy ita ti di pulos marisrisut dagiti maseknan nga opisial a mangipatpataray iti sports program ti pagilian. Napaut met ngamin unayen a panawen nga adda laeng iti kutit ti pagilian kadagiti salipanna nga sports events. Saanen a kas idi nga ti Filipinas ti maysa kadagiti agar-ari iti Asia iti agpang iti sports.

Wenno mabalin a pudno ti ibagbagada nga awan a pulos panangabaktayo kadagiti dekalibre nga atleta a taga-Lumaud wenno dagiti aggapu kadagiti higante a pagilian a nasigsiglat nga adayo ngem dagiti kailiantayo.

Ania ti Nagkurangatayo?

Naimbag pay ti Grenada a nakabasbassit a pagilian, saan laeng iti rukod dagiti isla a sakupna no di pay ket ti populasionna (mapan a 100,000 katao laeng) a nakasukdalen ti bukodna a balitok a medalia babaen ti panangabak ni Kirali James iti 400-meter race (men's division). Kasta met dagiti nagbabassit a pagilian a kas iti Jamaica ken New Zealand nga addan iti medaliada a balitok. 

Manen, kas kadagiti napalpalabas nga Olympics, naipatayab ti dakkel a saludsod: Ania manen ti nagkurangantayo?

Kitaentayo laengen ti kaudian a pannakisaliptayo iti Southeast Asian Games a naangay iti Indonesia idi 2011. Maikanemtayo laeng kadagiti naglalaban a pagilian. Daytoyen ti kababaan a puesto a nagun-odtayo sipud pay nangrugi ti biennial event idi 1959. Mapan laeng a 36 a balitok ti nayawid dagiti atletatatyo iti dayta pasalip. 

Saan a naadalan wenno kasla awan naaramidan dagiti opisialtayo iti sports ta idi 2007, maikanem met laeng ti puestotayo, ken maikalima idi 2009. Napananna dagiti panagsagsaganada para iti sumaruno a pannakilabanda manen?

Adda dita ti panangbabbabalawda iti nakapuy a programa ti gobierno para iti pannakapadur-as ti sports ti pagilian ken ti naan-anay a pannarabayda para iti panagsanay dagiti atletatayo.

Dakkel ngarud nga isyu ditoy ti mainaig iti pundo para iti panagsanay dagiti atletatayo ken ti agtultuloy a pannakisalipda kadagiti world-class a kompetision tapno ad-adda a matenneb ti laingda.

Babaen ti linteg, lima a porsiento iti mapaspastrek ti Philippine Amusement and Gaming Corp. (Pagcor) ti mapan iti Philippine Sports Commission, wenno mapan a P40 milion iti kada bulan. Sabali pay ti pondo, P168 milion itay napan a tawen, nga inlatang ti gobierno para iti sports. Ngem dagiti met laeng mismo opisial ti PSC ken ti Philippine Olympics Committee (POC) ti mangibabaga nga agkurang kano daytoy no kayatda met laeng a magun-od ti kapkapnekanda a kalidad dagiti atletatayo.

Madlaw ketdi a saan nga ipangpangruna ti gobierno ti sports ta kadagiti napalabas nga administrasion, manipud pay idi panawen ni Fidel Ramos, kinissayanda iti kagudua ti pundo ti PSC nga aggapu iti Pagcor. Segun ken ni Mark Joseph, presidente ti Philippine Swimming Inc., rumbeng a manipud iti P1.2 agingga iti 1.6 billion ti mapan iti PSC iti tinawen, imbes a P600 wenno P800 milion laeng. Dakkel a banag dayta a gatad para iti kasapulan dagiti atletatayo.

Maysa pay a dakkel a parikut ti di panagtutunos dagiti opisial, saan laeng nga iti nagbaetan ti POC ken PSC, kas iti napalpalabas, no di pay ket iti nagbabaetan dagiti nadumaduma a national sports association (NSA). Kangrunaan a pagiririanda ti liderato dagitoy a gunglo, a pasaray malaokan ti politika. Natibong dagiti isyu iti pinnigsa iti kapet kadagiti nangangato nga opisial ti gobierno, isu nga adda dagiti situtugaw kadagiti puestoda nga awan met ti mayannatup a kualipikasionda.  

Liklikanda Koma ti Politika iti Sports

Adda pay ugali dagiti politiko a sumrek a kas opisial ti PSC, POC wenno kadagiti NSA tapno laeng sumayaat ti imaheda iti publiko, wenno pagkamanganda laeng dagitoy nga ahensia no kasta a mabakanteda iti politika. Ket uray awan magapgapuanan dagitoy a politiko a nagbalin nga sports opisial, nakapetda latta kadagiti puestoda ta nadekketda latta iti Malakanyang.

Kas met laeng kadagiti parikut, agsubli-subli met laeng dagiti solusion nga isingsingasingda iti tunggal pasalip a pakaabakantayo. Adda dita ti kanayon nga isingsingasingda a pannakanayon ti pundo ti PSC. Ngem malaksid iti panagsadagda lattan iti pundo manipud ti gobierno, kasapulan met ti panangdawatda iti tulong ti pribado a sektor, kas koma dagiti dadakkel a pribado a kompania a kabaelanda ti mangisponsor kadagiti kasapulan a panagsanay dagiti atletatayo.

Kinapudnona, adun dagiti kompania a tumultulong kadagiti atletatayo nangruna dagiti boksingerotayo, ngem saan pay met a nangitunda daytoy kadakuada iti ar-arapaaptayo a balitok iti Olympics. Ngem uray adda dagitoy a tulong, mababalaw latta met ti panangipagna dagiti agtuturay iti panagsanay dagiti atletatayo.

Napateg ngarud ti panagtutunos koman dagiti lidertayo iti sports tapno awanen ti mangriribuk pay iti panunotda a mangipakat kadagiti programada. Iti naminsan a tawen, kayat ti PSC a pilien laeng ti 10 nga sports, karaman ti boksing ken swimming, nga ipangpangrunada a padur-asen ta isu pay a gastos ken orasda no awan met maganabda kadagiti dadduma.  

Segun ken ni Abigail Valte, maysa kadagiti pannakangiwat ti Malakanyang, daytoy met ti kayat ni Presidente Benigno “Noynoy” S. Aquino III gapu ta agkurang pay met kano ti pundo ti pagilian. Pilienda laeng dagiti ammoda a sigurado a pangabakanda iti balitok a medalia.

Ngem kontra ditoy ti POC,ta napatpateg ti panangpilida kadagiti nasisiglat nga atleta nga adda karbenganna a mairaman iti national team ngem ti panangiwalinda lattan iti ania man nga sports event.

Karaman met ti ibagbagada a solusion ti panangurnosda iti liderato iti pannakaipataray ti sports development ti pagilian. Kangrunaan ditoy ti panangilisida daytoy iti politika.

Adda met insingasing idi ni Lito Atienza, dati a mayor ti Manila, nga isardeng pay laeng ti pagilian ti mangipatulod iti Olympics agingga a masiguradotayo kano a kabaelanen dagiti atletatayo a magun-od iti balitok a medalia. 

Agtultuloy ti Arapaaptayo

Ngem kinontra daytoy ti maysa a dati nga opisial ti Malakanyang. Saan kano met a ti panangabak laeng iti balitok ti rason no apay a sumaliptayo iti Olympics. Napateg met ti pannakidanggaytayo kadagiti padatayo a pagilian ken no kasano ti panangibagi dagiti atletatayo iti bukodtayo a pagilian.

Segun ken ni Manny Lopez, nangidaulo iti delegasion ti pagilian iti Olympics, ditay latta koma liwliwayan a palakpakan dagiti atletatayo uray pay awan ti nagun-odda a balitok, uray gapu man laeng iti kinaturedda a sumabak iti laban. Ken iti laksid ti nalidem a tangatang, adda met masirayan ni Lopez a raya ti init para iti sports ti pagilian kadagiti sumarsaruno a tawen. Iti sumarna, masapul a saan a nababbaba ngem innem a tawen ti panagsanay dagiti atletatayo tapno agbalin a world-class ti kalibreda.

Dayta, a, no makapudno dagiti opisialtayo kadagiti isingsingasing dagiti maseknan a rumbeng nga aramidenda tunggal mapaaytayo iti Olympics wenno ania man a dadakkel a pakisalipantayo.

Ti napateg, saanda koma yaleng-aleng laeng ti panangpadur-asda iti sports iti pagilian. Dakkel ti maitulong ti sports iti pagilian ken iti riknatayo a kas Filipino. Kitaentayo laengen no kasano ti panangidaydayawtayo iti kina-Filipinotayo gapu iti gapuanan ni Manny Pacquiao iti boksing. Ken no kasano ti panangipapaay iti dayaw kadagiti bukodda a pagilian dagiti naukkoran kadagiti balitok a medalia iti Olympics.

Ala, saganaantayo manen ti sumaruno nga Olympics a maangay iti Rio de Janeiro (Brazil) inton 2016. Dakkel met latta a mangted ti inspirasion kadatayo a Filipino ti pannakakitatayo kadagiti atletatayo a maikkan manen ti gundawayda a manggun-od, para iti pagilian, iti arapaapda a medalia a balitok.

Wen, ti napateg, sibibiag latta dayta nga arapaap.  

(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 30, 2012.)

MARISUT PAY NGATA TI PARIKUTTAYO ITI TSINA?

“NO adda sumrek iti arubayanmo ket ibagana a kukuanan ti nagtakderanna, umannugotka kadi? Saan la ketdi a rumbeng nga ipadawattayo lattan iti sabali ti pudpudno a kukuatayo.”

Balikas dayta ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III, a naipatarus iti Ilokano, iti kallabes SoNA (State of the Nation Adress) daytoy.

Ti parikuttayo iti Tsina ti turongen ti saona. Wenno ti panangilas-ud lattan ti Tsina kadagiti barkona, para militar man wenno pagkalap, kadagiti sakuptayo a teritorio iti West Philippine Sea, partikular iti Panatag (Scarborough) Shoal ken iti Pag-asa Island.

Nangrugi ti kaudian a tension iti taaw idi Abril.  Nagbasakbasak ti grupo dagiti mangngalap a Tsino iti Panatag Shoal tapno agilibasda kadagiti kinabaknang manipud iti taawtayo. Naapput dagitoy ti bukodtayo a Coast Guard, ngem napartak a nakataray dagiti Tsino. Iti panangkamat ti puersatayo kadagiti bilogda, simmabet kadakuada ti dakkel a barko ti gobierno ti Tsino. Ket ibagbagada metten a dagiti Filipino ti nangirugi iti kinadursok.  

Kimmaro ti situasion, ta imbaon ketdin ti Tsina dagiti dadduma pay a barkoda tapno bantayanad ti nasao a lugar ken dagiti dadduma pay a disso iti taaw a kayatda a tagikuaen.

Agsasaruno ti panangidatagtayo iti protesta kontra iti Tsina iti United Nations babaen ti napagtutunosan dagiti pagilian a mangurnos kadagitoy a klase ti susik, ti UN Convention on the Law of the Sea (UNCLOS). Ngem awan man laeng ti panangipangag ti Tsino iti kiddawtayo.

Uray ibagbaga ti Tsina a makipatangda kadatayo tapno maurnos ti isyu iti natalinaay laeng a wagas, dida met agsardeng a mangpabpabileg iti puersada kadagiti pagiinnagawan a teritorio iti taaw. Itay laengen napan a bulan, binukelda ti maysa a siudad a mangsakup kano ti nalawa a paset ti taaw a pakairamanen ti Spratly Islands. Daytoy ngaruden ti nagbatayanda a nangipasingked wenno namagbalin a legal (iti biangda) iti panangtagikuada kadagiti isla.

Kasaruno daytoy nga addangda ti panaglayag ti saan a nakurkurang ngem 20 a pagkalap a barko a binayabay pay ti sumagmamano a gunboat ti Tsina tapno agalada kadagiti kinabaknang iti taaw a pakairamananen dagiti tagtagikuaentayo nga isla, wenno iti uneg ti 200 a milia ti exclusive economic zone ti pagilian. Iti naudi a damag, nakapanawen dagitoy a barko a pangkalap ngem nakargaanen dagitoy iti adu a natiliwda a pawikan ken nakimarda a dadakkel a kappo ken korales. Agsublidanto ketdi manen ta awan met mangbangen kadakuada ta nabileg ti gunboat a mangbaybayabay kadakuada iti nasao a lugar.

Makita laeng ditoy nga, umuna, adda pammalubos ti gobiernoda iti panagilibasda nga agipanaw kadagiti kinabaknang iti saanda met a sakup a lugar. Ket saan laeng a dagiti ikan ti puntiriada no di pay ket dagiti protected species a kas kadagiti pawikan, a nakanginngina iti presiona iti merkado no mapalubosan dagitoy a mailako.

Ken maikadua, maibatay kadagiti report, kasapulan unay dagiti Tsino ti ania man a matagamtamda a kinabaknang manipud iti taaw gapu ta agkurkurang kano metten ti pagtaudan ti taraon ti dakkel unayen a populasionda. Isu nga agwarasda a mapan agsawar kadagitoy. No kabaelanda a tenglen ti taaw a kas iti ar-aramidenda, nakasaysayaat la unay kadakuada. Ngem no saan, sililimedda a mapan agkalap kadagiti paset a kukua ti sabali a pagilian. Kas iti naminsan, nagbasakbasakda iti sakup ti Russia a nakapasabtanda la ket ngarud iti kanion manipud ti puersa dagiti Ruso.

Dayta ngarud ti gapuna a kasapulan a pabilegenda ti addan a puersada kadagiti disso a pagkalapanda. Rumbeng a salaknibanda dagiti mangngalapda. Nangrugi daytoy iti panangagawda kadatayo ti Mischief Island idi 1995 nga iti agdama, nagbalinen daytoy a pagsangladan dagiti barkoda a mapan agsawar kadagiti kinabaknang iti taaw.

Ngem nasayaat koma no ikan laeng ti gagarada. Agalada pay kadagiti korales nga usarenda a nabileg a panglaok iti ar-aramidenda a pangpigket para iti industria ti panagaramid iti bapor.

Segun iti Malakanyang, saan laeng ngarud nga isyu daytoy iti panangagaw ti teritorio no di ket kangrunaanna, isyu daytoy iti pannakasaluad ti nakaparsuaan. Napateg dagiti korales tapno mapagtalinaed ti kinabuslon ti ikan iti dayta a paset ti taaw. Kadagiti korales ngamin nga agapon tapno agitlog dagiti lames, ken pagtaudan ti kasapulan a taraon dagiti kappo ken dadduma pay a nabiag iti baybay.

Ipakpakat ti pagiliantayo dagiti pagalagadan tapno masaluadan ti pannakabalanse ti biag iti taaw. Iparparit ngarud daytoy ti panagala kadagiti higante a kappo wenno kadagiti pawikan tapno agserbi a taraon dagiti babaknang, wenno agala kadagiti korales tapno maaramid laeng a dekorasion dagiti agkakangayed a balay. Maiparparit met ngarud ti pannakailako dagitoy a kinabaknang tapno awan ti maengganio nga agala kadagitoy.

No mapalubosan lattan dagiti Tsino iti kayatda, awanton ti mabati kadagiti korales iti taawtayo, ket pagangayanna, agpapadanton nga agbisin dagiti adu a pagilian ta nakirangto metten dagiti ikan a makalapan. Ipakitana laeng ngarud ditoy nga awan ti panangisakit ti Tsina kadagiti kaarrubana a pagilian, wenno kadagiti sumaruno a henerasion.

Ad-adda pay ketdin a tumurtured dagiti Tsino, aglalo ta nabilegen ti kaadda ti puersada iti taaw. Dida pay mapnek iti Spratlys, agkaradapda pay a sumrek iti Palawan ken Tawi-tawi tapno agalada kadagiti protected species. Kasla awan man laeng ti panagamakda a matiliw ken madusada; kasla aguyawda pay a mangibagbaga a padasentayo kano ida a kemmegen; itarayandatayo laeng.

Dayta ngarud ti yan ti parikut. Awan a pulos ti kabaelantayo a matengngel iti daytoy a naalas nga aramid dagiti mangngalap a Tsino. Manipud pay idi dekada 90, adun dagiti matiltiliwan a poachers saan laeng nga iti Spratlys no di pay ket iti Palawan ken iti Tawi-tawi. Kadakkelan a damag ti napasamak idi 2007 a nakatiliwan ti 30 a mangngalap a nangikarga kadagiti baporda iti ginasut a pawikan ken rinibu pay nga itlog dagitoy manipud iti Turtle Islands a sakup ti probinsia ti Tawi-Tawi.

Imbes a mabalud dagitoy a Tsino, no asino la ditan ti nakibibiang tapno mawayawayaan dagitoy. No ania la ditan ti ibagbagda a rason, a limmasatda laeng iti lugartayo wenno adda lehitimo a permitda manipud kadagiti lokal nga opisial. Ngem ti nalawag ketdi, naggapu ti bilin iti Malakanyang a pannakaruk-atda gapu ta di kayat ti administrasion idi ni Gloria Macapagal Arroyo a mapikar ti rikna ti gobierno ti Tsina a pagtataudan ti dakkel a puonan para iti negosio ken impraestruktura.  

Gapu ngarud iti ibagbagada a “diplomatic fix” wenno pannakapakawan dagiti naglabsing a Tsino iti nagan ti diplomasia ti gapuna a nawaya latta dagiti Tsino a makaruar iti pagilian, ken awan duaduana nga agsublidanto manen.

Dakkel pay a pakababalawan ti gobierno ni GMA ti panangideklarana idi a “regime of islands” babaen ti pagalagadan ti UNCLOS iti Scarborough Shoal ken ti Kalayaan Group of Islands imbes nga imbagana koma a sakup ti teritoriotayo dagitoy. Ngem inaramidna laeng dayta—manen—tapno saan a masaktan ti rikna ti higante a kaarrubatayo iti Asia.

Ken ti rigatna pay, kakumplot gayam dagitoy a poachers a Tsino dagiti lokal a residente, a kas naduktalan ti Philippine Navy itay nabiit, iti panagpalutpotda iti kaudian a kaso ti poaching iti Balabac Island, iti abagatan a paset ti Palawan. 

Adda met ketdi sisasagana a tumulong iti pagiliantayo para iti ania man a kasapulannatayo a mangbantay iti taaw. Adda dita ti ikarkari ti Estados Unidos a panangtulongda kadatayo no bilang ta maipittayo iti maysa a laban, malaksid pay iti agtultuloy a panangipapaayda iti pundo tapno mapabileg ti puersatayo. Itay nabiit, adda met inkari ti Japon a 12 a kabarbaro a patrol boats nga aramaten ti bukodtayo a Coast Guard para iti seguridad ti baybaytayo.

Malaksid iti panangpabileg iti puersatayo, no kasapulan, isingsingasing pay ni Rep. Rodolfo Biazon ti panangdawattayo iti tulong manipud iti UN, kas koma ti panangibaonda iti bukodda a  peacekeeping force tapno adda agsiput kadagiti sumrek apoachers. Ta kas iti nasaon, saan laeng nga isyu ti teritorio daytoy no di ket isyu ti seguridad ti nakaparsuaan ken taraon a pakaseknan amin nga agindeg iti lubong.

Ala, aramiden koma amin ti gobiernotayo ti amin a rumbeng nga aramidenna. No pudno la ketdi ti imbalikas ni PNoy iti SoNA a dina palubosan a maagawantayo iti sanikua, nasayaat dayta a pangrugian.  Dina koma tuladen ti immun-una nga administrasion nga awanen ti kadarasan nga inaramidna no di ti panangpagusto a kankanayon iti nabileg a pagilian.

Iti agdama, nabatad ti kayat ni PNoy, ti agbirok kadagiti solusion a di rumbeng a pakaigapuan ti pakaisagmakantayo. Agtultuloy ngarud ti pannakium-umanna kadagiti eksperto iti nasao nga isyu ken kadagiti kaaliadotayo a pagilian.

Ngem kas kadagiti dadduma nga isyu, kasapulan met ti tulong ti tunggal umili ta daytoy man nga isyu ti pakariknaantayo iti panangipategtayo, saan laeng nga iti kinabaknang ti pagiliantayo, no di pay ket ti pannakital-o ti dayawtayo a kas Filipino.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 16, 2012.)

ANIA TI PUDNO A KASASAAD TI PAGILIAN?

ALA, ipeksayo amin a kapanunotanyo, wenno dagiti nadlaw ken madillawyo, iti naudi a SoNA (State of the Nation Address) ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III.

Adu ti mayat kadagiti nangngegda. Adda dagiti nagpalakpak. Adda dagiti naglibbi. Adu met dagiti awan lat’ bibiangda.

Adda kadi baro a nangngegtayo? Ania ti pudno? Ania ti balbalatong?

Isu, ken isu lattan dagiti kari ken panangipangpangas dagiti adda iti turay kadagiti gapuanan a mangmangngegtayo kadakuada. Awan met laengen pagdur-asan ti pagilian.

Wen met, aya, siam a daras a dimngegtayo iti tinawen a SoNA ti maysa a presidente. Daytoy ‘tay naipuesto iti takemna gapu iti pannakapatapuak ti sinukatanna iti Malakanyang babaen ti People Power gapu kadagiti pammabasol iti korupsion ken kickback iti ilegal a sugal. 

Kalpasan ti siam a tawenna iti puesto, awan met ti nagbanagan ti pagiliantayo. Narebba ti nabileg a republika a kas panangiladawanna iti panagturayna. Naruka ti pundasionna gapu iti kaawanen ti moralidad ken public accountability.

Ita ket ngarud, mapabpabasolen daytoy a presidente iti adu a kaso ti plunder, korupsion, ken panangsabotahe iti eleksion. Ania ti naganabtayo iti siam a tawentayo kenkuana? Napananna dagiti inkarkarina? Dagiti imbidbidina a gapuananna?

Iti daytoy ngarud a konteksto nga anagentayo ti kaudian a SoNA ni PNoy.  

Saanton a Maulit ti Napalabas?

No agbataytayo iti balikas ni PNoy, dinanto tuladen iti ania man nga inaramid ni dati a Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Ngem laglagipennanto la ketdi daytoy agingga a di masungbatan ni GMA ti nakabasolanna kadagiti umili. Saan kano a personal a panagatake daytoy no di ket pangrubuatanna laeng a mangidalan kadatayo iti napalabas.

Ti SoNA man ti kasayaatan a gundaway nga ikkantayo iti grado ti Presidente. Daytoy laeng ngamin a panawen nga agreport ti lidertayo iti publiko kadagiti nagapuananna, kadagiti programa ken kadagiti gakat a kayatna a tamingen ti Kongreso. Ngem kangrunaan a magraduan ni PNoy iti gapuananna maipapan iti ekonomia.

Asino dagiti nagganar ken dagiti naarus iti programa ti gobierno iti napalabas a tawen? Asino ti nalibtawan, asino ti napampanuynoyan iti ipaspasaw daytoy a panagdur-as? Asino dagiti makapudno iti nalinteg a dalan?

Dagitoy koma a saludsod pangaamirisantayo iti SoNA ti Presidente, saan ket nga ibagatayo lattan a propaganda laeng daytoy dagiti ipaspasindayag daytoy a saguday ti administrasion a kas nadalus ken adda laeng iti nalinteg a dalan (“matuwid na daan.”)

Segun ken ni Cielito F. Habito, maysa nga ekonomista, tallo laeng nga agpang ti mabalin a pangrukodan iti nagapuanan ti Presidente iti ekonomiatayo. Isu dagitoy: presio (prices), trabaho (jobs) ken pamastrekan (incomes). Segun ngamin kadagiti surbey, dagiti tallo ti pakaseknan la unay dagiti umili iti inaldaw-aldaw a panagbiagda.

Madlaw ni Habito a natalingenngnen met wenno “stable” ti presio dagiti kangrunaan a magatgatang; kinapudnona, adda pay dagiti bimmaba iti presiona. Sumansanikar met ti panagtrabahuan. Bimmaba ti unemployment rate iti manipud 7.2 a porsiento idi 2011, nagbalinen daytoy a 6.09 a porsiento iti daytoy a tawen. Kasta met ti panagdur-as iti pamastrekan ti gobierno a marukod babaen ti gross domestic product (GDP). Dimmur-as daytoy iti 6.4 a porsiento iti umuna nga uppat a bulan itoy a tawen, a dakdakkel ngem iti targetda wenno nangatngato no maidilig iti 4.9 a porsiento itay napan a tawen.

Adda Latta Met Pagkapsutan

Ngem adda latta met kano dagiti makunkuna a pagkapsutan (“weaknesses”) iti ekonomiatayo a nabayagen nga ag-agalentayo.

Kas koma ti panagbaknang latta dagiti nabaknang la ngaruden a paset ti populasiontayo ken ti kinakapuy ti Bureau of Internal Revenue ken Bureau of Customs nga agkolekta kadagiti rumbeng a singirenda a buis (madildillaw no apay a makaluslusot latta dagiti nababaknang a negosiante a saan nga agbayad iti umisu a buis).

Ngem iti ruar ti ekonomia a nanggraduan ni Habito iti administrasion, makita a dakdakkel ti nagudilan ni PNoy iti agpang ti programana kontra iti korupsion. Kangrunaan ditoy ti pannakapatapuak ni Renato Corona manipud iti Korte Suprema babaen ti naballigi nga impeachment proceeding iti Senado. Napabasol ti dati a chief justice iti panangilimedna kadagiti adu a kinabaknangna iti indatagna a SALN (Statement of Assets, Liabilities and New Worth), malaksid ti madildillaw a panangpabpaborna a kanayon ken ni GMA kadagiti kaso a mayuli iti kangatuan a korte.

Agsasaruno ita ti panangidarum ti gobierno kadagiti nangangato nga opisial ni GMA, kas kadagiti nairaman iti anomalia iti PCSO, ti OWWA ken ti DOTC (mainaig iti kaso ti NBN-ZTE deal).

Segun ken ni PNoy, saan nga agpatingga ti pannakirangetna iti korupsion iti panangkugtarda lattan kadagiti rinuker iti gobierno wenno iti pannakaisardeng dagiti adda anomaliana a kontrata, wenno iti panangdalusda kadagiti maseknan nga ahensia. Agtultuloy daytoy babaen ti di agsarday a panangsiputda kadagiti situtugaw nga opisial, ti kinalawag iti publiko dagiti kontrata a serken ti gobierno, ken ti panangipaay ti naan-anay a pondo kadagiti ahensia.

Lima ti kangrunaan a gakat a kayat ni PNoy a mataming a dagus iti Kongreso. Daytoy ti “sin tax” bill wenno ti panangingatoda iti buis dagiti sigarilio ken arak, ti “revenue sharing scheme” bill para iti operasion iti panagminas, ti responsible parenthood bill (a segun kadagiti dadduma a diputado, isu met laeng daytoy ti kontrobersial a Reproductive Health Bill), ti enmienda ti Anti-Money Laundering Act tapno manayonan ti sakupenna a krimen, ken ti military modernization bill.

Kasla Agkamkampania Manen

Imbaskag met ni PNoy dagiti panggep ti administrasionna, partikular iti impraestruktura. Karaman ditoy ti pannakabangon ti 66,800 a klasrum tapno masupusopan ti agdama a pagkurkurangan daytoy kadagiti para publiko a pagadalan; pannakanayon iti agingga ti 61 a porsiento iti pundo dagiti unibersidad ken kolehio a tengngel ti estado; ti pannakakompleto ken pannakapabaro (upgrading) dagiti eropuerto iti Panglao (Bohol), Daraga (Albay), Laguindingan (Misamis Oriental), Mactan (Cebu), Tacloban (Leyte) ken Puerto Princesa (Palawan); ti pannakatarimaan ti nadadael a paset ti Terminal 3 ti Ninoy Aquino International Airport; ken pannakakompleto ti LRT Line 1 nga agtungpal agingga iti Cavite.

Agkamkampania, kunada man, iti wagas ni PNoy a nangidatag kadagitoy a datos. Ta malaksid nga asidegen ti mid-term election, kasla nangnangngegtayo metten dagitoy kadagiti napalpalabas a SoNA.

Adu ngarud met ti nakurangan dagiti gapuanan nga impangpangas ti Presidente. Segun ken ni Bayan Muna Rep. Teddy Casiño, awan a pulos ti panangdakamat ni PNoy ti matamtaming ita a freedom of information (FOI) bill a napateg koma nga instrumento kontra korupsion.

Karaman pay dagiti linibtawan ti Presidente ti panangidatagna kadagiti kongkreto nga addang tapno marisut ti panagngina ti presio ti lana ken dadduma pay a kangrunaan a produkto, ti umad-adu nga insidente ti human rights violation, ken ti kinakirang ti pagtaengan para kadagiti marigrigat a pamilia nga apektado ti demolision. Mababalaw pay ti Presidente iti dina panangdakamat ti pannakarisut ti saan a balanse a pannakaiwaras ti kinabaknang ti pagilian, ti agtaltalinaed a warlordism kadagiti lokal a politiko, ken ti dina a panangipangpangruna kadagiti napapateg a gakat a kas iti human rights compensation ken political party development.

Dinillaw ni Senador Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. dagiti estatistika nga imbaskag ti Presidente, partikular ti ibagbagana a panagbaba ti unemployment rate ken crime rate. Umad-adu latta met kano ti awan ti trabahona a karkardayo iti ibidbida ni PNoy, ken umad-adu latta kano met dagiti krimen a mapaspasamak, a kaaduanna dagiti saan a pulos marisrisut.

Iti biang met ni Senador Senator Alan Peter Cayetano, a nupay patienna dagiti dadduma a numero nga impatayab ti Presidente, saan met nga isu laeng daytoy ti mangibaga iti pudpudno a kasasaad ti pagilian. Kayatna a sawen, dagiti laeng napintas a paset ti administrasionna ti implastarna; inlemmengna ngarud dagiti madi.

Ni PNoy a Kas Kapitan ti Barko

Kas masansan ngarud a sawenda tunggal SoNA, nairanta laeng daytoy tapno ipasaw ti Presidente dagiti gapuananna, ken dagiti karina a mangparagsak laeng kadagiti dumdumngngeg. Ngem kalpasanna, manmano met ti adda banagna kadagitoy. Ket di mapupuotan dagiti umili, addanto manen SoNA a mapasamak, wenno sabali manen ketdi a Presidente. Ngem agtultuloy ti agdama a kasasaadda, awan met mariknada a panagbalbaliw; ken ti progreso, maysa pay laeng nga arapaap.

Adu pay laeng met ti mabalin a trabahuen ti gobierno. Partikular iti parikut iti korupsion. Segun ken ni Winnie Monsod, host ti maysa a public affairs show iti telebision, adda kano nagudilan ti Presidente iti daytoy nga agpang, ngem nakabasbassit laeng kano unay tapno adda epektona iti agdama a nangato a puestotayo kadagiti pagilian iti Asia a nakaro unay ti insidente ti korupsion iti gobierno.

Adda pay dita ti parikuttayo iti Tsina mainaig iti pagiinnagawantayo a teritorio iti West Philippine Sea, a pakaibilangan dagiti tagtagikuaentayon a Kalayaan Islands, Scarborough Shoal, ken dadduma pay a paset ti Spratly Islands. Ta no saan nga agan-annad ti gobiernotayo kadagiti addangna, amangan no pakaisagmakan pay daytoy ti nagbassit la ngaruden a pagiliantayo.

Saan laeng a ti Presidente wenno ti Ehekutibo ti mapatudon iti kayattayo a panagbalbaliw. Kasapulan met ti tulong dagiti dua pay a sanga ti gobierno, ti Kongreso ken ti Hudikatura, ken kangrunaanna dagiti umili. No koma barko, nakaandaren daytoy para iti turongentayo a progreso. Di ngarud mabalin a palubosantayo nga aglikawlikaw laeng daytoy iti taaw idinto nga adda met kabaelantayo nga agbiahe iti diretso.

Husto laeng ngarud ti ibagbaga ni dati a Presidente Fidel V. Ramos a ni PNoy ti agak-akem a kapitan dayta a barko ket nakasakay amin nga umili ditoy. Nawatiwat pay ti papanantayo, ken nakaro pay ti kasasaad ti panawen.

Ala, ipeksayo latta amin a kapanunotanyo, wenno dagiti nadlaw ken madillawyo, ta karbengantayo dayta. Ngem nasayaat no padasentayo koma met ti tumulong, uray kunatayo a bassit ti magudilantayo, tapno tumalingenngenen ti panaglayag ti barko.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 16, 2012.)