ANIA TI PUDNO A KASASAAD TI PAGILIAN?

ALA, ipeksayo amin a kapanunotanyo, wenno dagiti nadlaw ken madillawyo, iti naudi a SoNA (State of the Nation Address) ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III.

Adu ti mayat kadagiti nangngegda. Adda dagiti nagpalakpak. Adda dagiti naglibbi. Adu met dagiti awan lat’ bibiangda.

Adda kadi baro a nangngegtayo? Ania ti pudno? Ania ti balbalatong?

Isu, ken isu lattan dagiti kari ken panangipangpangas dagiti adda iti turay kadagiti gapuanan a mangmangngegtayo kadakuada. Awan met laengen pagdur-asan ti pagilian.

Wen met, aya, siam a daras a dimngegtayo iti tinawen a SoNA ti maysa a presidente. Daytoy ‘tay naipuesto iti takemna gapu iti pannakapatapuak ti sinukatanna iti Malakanyang babaen ti People Power gapu kadagiti pammabasol iti korupsion ken kickback iti ilegal a sugal. 

Kalpasan ti siam a tawenna iti puesto, awan met ti nagbanagan ti pagiliantayo. Narebba ti nabileg a republika a kas panangiladawanna iti panagturayna. Naruka ti pundasionna gapu iti kaawanen ti moralidad ken public accountability.

Ita ket ngarud, mapabpabasolen daytoy a presidente iti adu a kaso ti plunder, korupsion, ken panangsabotahe iti eleksion. Ania ti naganabtayo iti siam a tawentayo kenkuana? Napananna dagiti inkarkarina? Dagiti imbidbidina a gapuananna?

Iti daytoy ngarud a konteksto nga anagentayo ti kaudian a SoNA ni PNoy.  

Saanton a Maulit ti Napalabas?

No agbataytayo iti balikas ni PNoy, dinanto tuladen iti ania man nga inaramid ni dati a Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Ngem laglagipennanto la ketdi daytoy agingga a di masungbatan ni GMA ti nakabasolanna kadagiti umili. Saan kano a personal a panagatake daytoy no di ket pangrubuatanna laeng a mangidalan kadatayo iti napalabas.

Ti SoNA man ti kasayaatan a gundaway nga ikkantayo iti grado ti Presidente. Daytoy laeng ngamin a panawen nga agreport ti lidertayo iti publiko kadagiti nagapuananna, kadagiti programa ken kadagiti gakat a kayatna a tamingen ti Kongreso. Ngem kangrunaan a magraduan ni PNoy iti gapuananna maipapan iti ekonomia.

Asino dagiti nagganar ken dagiti naarus iti programa ti gobierno iti napalabas a tawen? Asino ti nalibtawan, asino ti napampanuynoyan iti ipaspasaw daytoy a panagdur-as? Asino dagiti makapudno iti nalinteg a dalan?

Dagitoy koma a saludsod pangaamirisantayo iti SoNA ti Presidente, saan ket nga ibagatayo lattan a propaganda laeng daytoy dagiti ipaspasindayag daytoy a saguday ti administrasion a kas nadalus ken adda laeng iti nalinteg a dalan (“matuwid na daan.”)

Segun ken ni Cielito F. Habito, maysa nga ekonomista, tallo laeng nga agpang ti mabalin a pangrukodan iti nagapuanan ti Presidente iti ekonomiatayo. Isu dagitoy: presio (prices), trabaho (jobs) ken pamastrekan (incomes). Segun ngamin kadagiti surbey, dagiti tallo ti pakaseknan la unay dagiti umili iti inaldaw-aldaw a panagbiagda.

Madlaw ni Habito a natalingenngnen met wenno “stable” ti presio dagiti kangrunaan a magatgatang; kinapudnona, adda pay dagiti bimmaba iti presiona. Sumansanikar met ti panagtrabahuan. Bimmaba ti unemployment rate iti manipud 7.2 a porsiento idi 2011, nagbalinen daytoy a 6.09 a porsiento iti daytoy a tawen. Kasta met ti panagdur-as iti pamastrekan ti gobierno a marukod babaen ti gross domestic product (GDP). Dimmur-as daytoy iti 6.4 a porsiento iti umuna nga uppat a bulan itoy a tawen, a dakdakkel ngem iti targetda wenno nangatngato no maidilig iti 4.9 a porsiento itay napan a tawen.

Adda Latta Met Pagkapsutan

Ngem adda latta met kano dagiti makunkuna a pagkapsutan (“weaknesses”) iti ekonomiatayo a nabayagen nga ag-agalentayo.

Kas koma ti panagbaknang latta dagiti nabaknang la ngaruden a paset ti populasiontayo ken ti kinakapuy ti Bureau of Internal Revenue ken Bureau of Customs nga agkolekta kadagiti rumbeng a singirenda a buis (madildillaw no apay a makaluslusot latta dagiti nababaknang a negosiante a saan nga agbayad iti umisu a buis).

Ngem iti ruar ti ekonomia a nanggraduan ni Habito iti administrasion, makita a dakdakkel ti nagudilan ni PNoy iti agpang ti programana kontra iti korupsion. Kangrunaan ditoy ti pannakapatapuak ni Renato Corona manipud iti Korte Suprema babaen ti naballigi nga impeachment proceeding iti Senado. Napabasol ti dati a chief justice iti panangilimedna kadagiti adu a kinabaknangna iti indatagna a SALN (Statement of Assets, Liabilities and New Worth), malaksid ti madildillaw a panangpabpaborna a kanayon ken ni GMA kadagiti kaso a mayuli iti kangatuan a korte.

Agsasaruno ita ti panangidarum ti gobierno kadagiti nangangato nga opisial ni GMA, kas kadagiti nairaman iti anomalia iti PCSO, ti OWWA ken ti DOTC (mainaig iti kaso ti NBN-ZTE deal).

Segun ken ni PNoy, saan nga agpatingga ti pannakirangetna iti korupsion iti panangkugtarda lattan kadagiti rinuker iti gobierno wenno iti pannakaisardeng dagiti adda anomaliana a kontrata, wenno iti panangdalusda kadagiti maseknan nga ahensia. Agtultuloy daytoy babaen ti di agsarday a panangsiputda kadagiti situtugaw nga opisial, ti kinalawag iti publiko dagiti kontrata a serken ti gobierno, ken ti panangipaay ti naan-anay a pondo kadagiti ahensia.

Lima ti kangrunaan a gakat a kayat ni PNoy a mataming a dagus iti Kongreso. Daytoy ti “sin tax” bill wenno ti panangingatoda iti buis dagiti sigarilio ken arak, ti “revenue sharing scheme” bill para iti operasion iti panagminas, ti responsible parenthood bill (a segun kadagiti dadduma a diputado, isu met laeng daytoy ti kontrobersial a Reproductive Health Bill), ti enmienda ti Anti-Money Laundering Act tapno manayonan ti sakupenna a krimen, ken ti military modernization bill.

Kasla Agkamkampania Manen

Imbaskag met ni PNoy dagiti panggep ti administrasionna, partikular iti impraestruktura. Karaman ditoy ti pannakabangon ti 66,800 a klasrum tapno masupusopan ti agdama a pagkurkurangan daytoy kadagiti para publiko a pagadalan; pannakanayon iti agingga ti 61 a porsiento iti pundo dagiti unibersidad ken kolehio a tengngel ti estado; ti pannakakompleto ken pannakapabaro (upgrading) dagiti eropuerto iti Panglao (Bohol), Daraga (Albay), Laguindingan (Misamis Oriental), Mactan (Cebu), Tacloban (Leyte) ken Puerto Princesa (Palawan); ti pannakatarimaan ti nadadael a paset ti Terminal 3 ti Ninoy Aquino International Airport; ken pannakakompleto ti LRT Line 1 nga agtungpal agingga iti Cavite.

Agkamkampania, kunada man, iti wagas ni PNoy a nangidatag kadagitoy a datos. Ta malaksid nga asidegen ti mid-term election, kasla nangnangngegtayo metten dagitoy kadagiti napalpalabas a SoNA.

Adu ngarud met ti nakurangan dagiti gapuanan nga impangpangas ti Presidente. Segun ken ni Bayan Muna Rep. Teddy Casiño, awan a pulos ti panangdakamat ni PNoy ti matamtaming ita a freedom of information (FOI) bill a napateg koma nga instrumento kontra korupsion.

Karaman pay dagiti linibtawan ti Presidente ti panangidatagna kadagiti kongkreto nga addang tapno marisut ti panagngina ti presio ti lana ken dadduma pay a kangrunaan a produkto, ti umad-adu nga insidente ti human rights violation, ken ti kinakirang ti pagtaengan para kadagiti marigrigat a pamilia nga apektado ti demolision. Mababalaw pay ti Presidente iti dina panangdakamat ti pannakarisut ti saan a balanse a pannakaiwaras ti kinabaknang ti pagilian, ti agtaltalinaed a warlordism kadagiti lokal a politiko, ken ti dina a panangipangpangruna kadagiti napapateg a gakat a kas iti human rights compensation ken political party development.

Dinillaw ni Senador Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. dagiti estatistika nga imbaskag ti Presidente, partikular ti ibagbagana a panagbaba ti unemployment rate ken crime rate. Umad-adu latta met kano ti awan ti trabahona a karkardayo iti ibidbida ni PNoy, ken umad-adu latta kano met dagiti krimen a mapaspasamak, a kaaduanna dagiti saan a pulos marisrisut.

Iti biang met ni Senador Senator Alan Peter Cayetano, a nupay patienna dagiti dadduma a numero nga impatayab ti Presidente, saan met nga isu laeng daytoy ti mangibaga iti pudpudno a kasasaad ti pagilian. Kayatna a sawen, dagiti laeng napintas a paset ti administrasionna ti implastarna; inlemmengna ngarud dagiti madi.

Ni PNoy a Kas Kapitan ti Barko

Kas masansan ngarud a sawenda tunggal SoNA, nairanta laeng daytoy tapno ipasaw ti Presidente dagiti gapuananna, ken dagiti karina a mangparagsak laeng kadagiti dumdumngngeg. Ngem kalpasanna, manmano met ti adda banagna kadagitoy. Ket di mapupuotan dagiti umili, addanto manen SoNA a mapasamak, wenno sabali manen ketdi a Presidente. Ngem agtultuloy ti agdama a kasasaadda, awan met mariknada a panagbalbaliw; ken ti progreso, maysa pay laeng nga arapaap.

Adu pay laeng met ti mabalin a trabahuen ti gobierno. Partikular iti parikut iti korupsion. Segun ken ni Winnie Monsod, host ti maysa a public affairs show iti telebision, adda kano nagudilan ti Presidente iti daytoy nga agpang, ngem nakabasbassit laeng kano unay tapno adda epektona iti agdama a nangato a puestotayo kadagiti pagilian iti Asia a nakaro unay ti insidente ti korupsion iti gobierno.

Adda pay dita ti parikuttayo iti Tsina mainaig iti pagiinnagawantayo a teritorio iti West Philippine Sea, a pakaibilangan dagiti tagtagikuaentayon a Kalayaan Islands, Scarborough Shoal, ken dadduma pay a paset ti Spratly Islands. Ta no saan nga agan-annad ti gobiernotayo kadagiti addangna, amangan no pakaisagmakan pay daytoy ti nagbassit la ngaruden a pagiliantayo.

Saan laeng a ti Presidente wenno ti Ehekutibo ti mapatudon iti kayattayo a panagbalbaliw. Kasapulan met ti tulong dagiti dua pay a sanga ti gobierno, ti Kongreso ken ti Hudikatura, ken kangrunaanna dagiti umili. No koma barko, nakaandaren daytoy para iti turongentayo a progreso. Di ngarud mabalin a palubosantayo nga aglikawlikaw laeng daytoy iti taaw idinto nga adda met kabaelantayo nga agbiahe iti diretso.

Husto laeng ngarud ti ibagbaga ni dati a Presidente Fidel V. Ramos a ni PNoy ti agak-akem a kapitan dayta a barko ket nakasakay amin nga umili ditoy. Nawatiwat pay ti papanantayo, ken nakaro pay ti kasasaad ti panawen.

Ala, ipeksayo latta amin a kapanunotanyo, wenno dagiti nadlaw ken madillawyo, ta karbengantayo dayta. Ngem nasayaat no padasentayo koma met ti tumulong, uray kunatayo a bassit ti magudilantayo, tapno tumalingenngenen ti panaglayag ti barko.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 16, 2012.)