TUNGGAL eleksion, di maliklikan a pagtaudan latta iti adu a kontrobersia dagiti party-list.
Kas iti daytoy a tawen, di napakpakadaan ti nabara a komprontasion ti dua a partido nga agpada a makakanigid. Dinarup ti sumagmamano a kameng ti Anakbayan ti maysa a press conference ti Akbayan tapno ipeksada ti nakaro a panangkontrada iti pannakiraman pay laeng ti Akbayan iti party-list election idinto a kaaduanna kadagiti kamengda ti nakatugawen iti nadumaduma a posision iti administrasion ni Presidente Benigno S. Aquino III. Saanen kano nga “underrepresented” ti Akbayan no di ket nagbalinen daytoy nga “overrepresented.”
Ket malaksid iti di mapagtutunosan a kaipapanan ti termino a “marginalized” wenno maipapaigid a sektor ken no asino ti rumbeng a mangibagi kadakuada iti Kongreso, adda dita ti adu pay nga aramid dagiti adu a party-list a mangballikong ti pudpudno a kaipapanan ti sistema. No ania la ditan a panangmanipularda kadagiti naganda tapno makaunada laeng iti listaan iti balota.
Ngem awanen ti kaalasan pay ditoy no di iti kasla panagbalin laengen ti sistema ti party-list a pagpapallotan iti tradisional a politika dagiti nababaknang ken nabibileg imbes koma a dagiti party-list ti mangidalan iti pudpudno a representasion dagiti umili a gumawgawawa iti kasapulanda a timek iti Kongreso.
Naisangrat ti party-list system nga instrumento a mangital-o iti hustisia para iti sapasap (social justice), saan laeng a tapno maparaburan iti linteg dagiti marigrigat wenno awanan gaway nga umili no di ket tapno maipaayanda iti bileg a rumaman a direkta iti panagaramid kadagiti linteg a mangiranud kadakuada.
Maysa ngarud kadagiti pagalagadan ti Akta Republika (RA) 7941, ti linteg iti party-list, ti panangkiddaw kadagiti partido wenno gunglo nga agbalin koma a pudpudno a “marginalized” ken “underrepresented” a sektor iti gimong.
12 Laeng Dagiti
Nadakamat ti Linteg a Sektor
Dinakamat ti linteg ti 12 a paggapuan dagiti kualipikado a sektor a kas dagiti sumaganad: mangmangged, mannalon, mangngalap, marigrigat iti siudad, indigenous cultural communities, nataengan, dagiti addaan iti pisikal a depekto, babbai, agtutubo, beterano, dagiti mangmangged iti sabali a pagilian, ken dagiti propesional. Iti maysa a pangngeddeng ti Korte Suprema idi 2010, mairaman metten a marginalized dagiti “alanganin,” babaen ti pannakaipalubos ti Ang Ladlad LGBT Party a paibutos a kas party-list iti napalabas a nasional ken lokal nga eleksion.
Nupay kasta, saan met linawlawagan ti RA 7941 no ania ti sakupen pay dagiti marginalized ken underrepresented a sektor, ken no rumbeng nga agtaud dagiti mangibagi kadagitoy a party-list kadagiti nadakamaten a sektor. Rason ngarud daytoy ti nawaya latta pananginominar dagiti party-list kadagiti personalidad a kayatda, uray saan nga aggapu dagitoy kadagitoy a sektor a mangibagi kadakuada.
Idi 2010, pinalubosan ti Comelec ni Mikey Arroyo nga agtakem iti Kongreso a kas pannakabagi ti Ang Galing Pinoy (AGP), maysa a party-list a nabukel tapno mangibagi kadagiti security guards ken tricycle drivers, idinto a nakalawlawag a saan a kameng kadagitoy a sektor ti anak ti dati a Presidente.
Ken malaksid iti AGP, adu pay dagiti party-list a malaksid a pagduduaan dagitoy no aggapu met laeng kadagiti maipapaigid a sektor, awanen ti nalawag a “kualipikasion” dagiti nominado no di ti kaadda ti suporta ni dati a Presidente Gloria Macapagal Arroyo kadakuada. Maipalagip nga iti napalabas nga administrasion, kinasapulan unay ni GMA ti tulong ti mayoria ti Kamara tapno makeltay ti ania man a panangpadasda a ma-impeach daytoy. Isu a no mabalin, kayatna a punnuen ti Kamara kadagiti mannakigayyem a kamengna, nangnangruna kadagiti party-list a kaaliadona.
Kas sagudayen ti Konstitution, rumbeng a 20 a porsiento kadagiti kameng ti Kamara ti aggapu kadagiti marginalized a sektor. Ken kas kameng ditoy, maipaayan met iti ania man a benepisio, bileg ken prebilihio, karamanen ti P70 milion a pork barrel, dagiti pannakabagi dagiti party-list a kas met laeng kadagiti regular a kameng a nabutosan iti kada distrito. Iti agdama, 58 kadagiti 287 a diputado ti aggapu iti 44 a party-list.
Madildillaw la unay pay ti kaadda dagiti nominado a milionario, dagiti dati nga opisial ti gobierno ken dagiti aggapu met laeng iti kaamaan dagiti tradisional a pulitiko.
Dinakamat ti linteg ti 12 a paggapuan dagiti kualipikado a sektor a kas dagiti sumaganad: mangmangged, mannalon, mangngalap, marigrigat iti siudad, indigenous cultural communities, nataengan, dagiti addaan iti pisikal a depekto, babbai, agtutubo, beterano, dagiti mangmangged iti sabali a pagilian, ken dagiti propesional. Iti maysa a pangngeddeng ti Korte Suprema idi 2010, mairaman metten a marginalized dagiti “alanganin,” babaen ti pannakaipalubos ti Ang Ladlad LGBT Party a paibutos a kas party-list iti napalabas a nasional ken lokal nga eleksion.
Nupay kasta, saan met linawlawagan ti RA 7941 no ania ti sakupen pay dagiti marginalized ken underrepresented a sektor, ken no rumbeng nga agtaud dagiti mangibagi kadagitoy a party-list kadagiti nadakamaten a sektor. Rason ngarud daytoy ti nawaya latta pananginominar dagiti party-list kadagiti personalidad a kayatda, uray saan nga aggapu dagitoy kadagitoy a sektor a mangibagi kadakuada.
Idi 2010, pinalubosan ti Comelec ni Mikey Arroyo nga agtakem iti Kongreso a kas pannakabagi ti Ang Galing Pinoy (AGP), maysa a party-list a nabukel tapno mangibagi kadagiti security guards ken tricycle drivers, idinto a nakalawlawag a saan a kameng kadagitoy a sektor ti anak ti dati a Presidente.
Ken malaksid iti AGP, adu pay dagiti party-list a malaksid a pagduduaan dagitoy no aggapu met laeng kadagiti maipapaigid a sektor, awanen ti nalawag a “kualipikasion” dagiti nominado no di ti kaadda ti suporta ni dati a Presidente Gloria Macapagal Arroyo kadakuada. Maipalagip nga iti napalabas nga administrasion, kinasapulan unay ni GMA ti tulong ti mayoria ti Kamara tapno makeltay ti ania man a panangpadasda a ma-impeach daytoy. Isu a no mabalin, kayatna a punnuen ti Kamara kadagiti mannakigayyem a kamengna, nangnangruna kadagiti party-list a kaaliadona.
Kas sagudayen ti Konstitution, rumbeng a 20 a porsiento kadagiti kameng ti Kamara ti aggapu kadagiti marginalized a sektor. Ken kas kameng ditoy, maipaayan met iti ania man a benepisio, bileg ken prebilihio, karamanen ti P70 milion a pork barrel, dagiti pannakabagi dagiti party-list a kas met laeng kadagiti regular a kameng a nabutosan iti kada distrito. Iti agdama, 58 kadagiti 287 a diputado ti aggapu iti 44 a party-list.
Madildillaw la unay pay ti kaadda dagiti nominado a milionario, dagiti dati nga opisial ti gobierno ken dagiti aggapu met laeng iti kaamaan dagiti tradisional a pulitiko.
Ang-angaw Laeng ti
Sistema?
Saan ngarud a naaluadan ni Comelec Chairman Sixto Brillantes Jr. ti bagina a nangibaga a kasla ang-angaw laeng ti sistema ti party-list kadagiti napalabas nga eleksion. Daytoy ti rason no apay a napasnek ti agdama a liderato ti komision a dalusan iti umay nga eleksion kadagiti bogus a party-list, wenno dagiti saan a makaragpat ti pagalagadan nga ibagbaga iti linteg. No mabalin, kunana, kagudua laeng kadagiti 115 a party-list a nangipeksa ti interesda a makiraman iti eleksion ti palubosanda a pabutosan inton umay a tawen.
Agingga ngarud iti agtapos ti Oktubre, addan 35 a party-list ti diniskualipika ti Comelec. Karamanen ditoy ti sumagmamano a grupo a nangabak iti napalabas nga eleksion, wenno addaan kadagiti situtugaw a kamengda iti Kamara, kas koma ti Ako Bicol, a nakagun-od iti kangatuan a butos kadagiti party-list idi 2010 ken addaan iti tallo a situtugaw a kamengda iti Kongreso, ti 1-Care (1st Consumer Alliance for Rural Energy) ken ti Apec (Association of Philippine Electric Cooperatives). Agpada nga ibagian ti 1-Care ken Apec dagiti kameng ti kooperatiba dagiti agus-usar iti kuriente.
Dinillaw ni Senador Koko Pimentel, chairman ti Senate committee on electoral reforms and suffrage, ti pannakadiskualipika dagiti party-list nga awan ti nalawag a pagibasaran iti linteg. Partikular a dina nagustuan ti pannakadiskualipika ti Ako Bikol ken dadduma pay a napalubosan a kas lehitimo a party-list ken nangabak iti napalabas nga eleksion.
Ngem segun ken ni Brilliantes, di rumbeng nga ibagian ti Ako Bicol dagiti Bicolano, wenno ania man a pakaseknanda, ta adda met bukod a diputado a nabutosan a mangibagi kadagiti nadumaduma a distrito iti rehion. Agdoble laeng ngarud no kua ti kaadda ti pannakabagida iti Kongreso babaen ti nasao a party-list.
Saan ngarud a naaluadan ni Comelec Chairman Sixto Brillantes Jr. ti bagina a nangibaga a kasla ang-angaw laeng ti sistema ti party-list kadagiti napalabas nga eleksion. Daytoy ti rason no apay a napasnek ti agdama a liderato ti komision a dalusan iti umay nga eleksion kadagiti bogus a party-list, wenno dagiti saan a makaragpat ti pagalagadan nga ibagbaga iti linteg. No mabalin, kunana, kagudua laeng kadagiti 115 a party-list a nangipeksa ti interesda a makiraman iti eleksion ti palubosanda a pabutosan inton umay a tawen.
Agingga ngarud iti agtapos ti Oktubre, addan 35 a party-list ti diniskualipika ti Comelec. Karamanen ditoy ti sumagmamano a grupo a nangabak iti napalabas nga eleksion, wenno addaan kadagiti situtugaw a kamengda iti Kamara, kas koma ti Ako Bicol, a nakagun-od iti kangatuan a butos kadagiti party-list idi 2010 ken addaan iti tallo a situtugaw a kamengda iti Kongreso, ti 1-Care (1st Consumer Alliance for Rural Energy) ken ti Apec (Association of Philippine Electric Cooperatives). Agpada nga ibagian ti 1-Care ken Apec dagiti kameng ti kooperatiba dagiti agus-usar iti kuriente.
Dinillaw ni Senador Koko Pimentel, chairman ti Senate committee on electoral reforms and suffrage, ti pannakadiskualipika dagiti party-list nga awan ti nalawag a pagibasaran iti linteg. Partikular a dina nagustuan ti pannakadiskualipika ti Ako Bikol ken dadduma pay a napalubosan a kas lehitimo a party-list ken nangabak iti napalabas nga eleksion.
Ngem segun ken ni Brilliantes, di rumbeng nga ibagian ti Ako Bicol dagiti Bicolano, wenno ania man a pakaseknanda, ta adda met bukod a diputado a nabutosan a mangibagi kadagiti nadumaduma a distrito iti rehion. Agdoble laeng ngarud no kua ti kaadda ti pannakabagida iti Kongreso babaen ti nasao a party-list.
Adda Pagalagadan a Rumbeng a Masurot
Ken uray napalubosan dagitoy a party-list iti napalabas nga eleksion, rumbeng nga agtultuloy ti panangsurotda iti pagalagadan ti linteg. Segun ken ni Brillantes, saan nga awan ti pagibasaranda ta malaksid iti RA 7941, adda metten pagalagadan nga inlatag ti Korte Suprema babaen ti kaso nga Ang Bagong Bayani v. Comelec a kinednganda idi 2003.
Malaksid iti kaadda dagiti kameng ti maysa a party-list a nadutokan iti nadumaduma a nangangato a posision iti gobierno, maysa pay a rason ti pannakakiddaw iti diskualipikasion dagiti party-list a Bayan Muna, Gabriela, Kabataan, ken Anakpawis ken dadduma pay a grupo a nadekket a koneksionda kadagiti Komunista, wenno ti mapapati a panangpunpundoda kano kadagiti aramid dagiti New People’s Army (NPA).
Ngem segun met kadagitoy a grupo, kaykayatda nga iladawan ti grupoda a progresibo wenno alternatibo a grupo, a lehitimo metten paset ti gimongtayo. Adda met kano dagiti party-list a nabangon saan a tapno mangibagi iti maysa a sektor no di ket tapno mangsaranget laeng iti maysa a sektor, a kas koma iti BANTAY a mangbagi iti counterinsurgency program ti gobierno. Saan kano met a marginalized sector kano daytoy, wenno ti kagarit met laeng daytoy nga Alliance for Nationalism and Democracy (ANAD). Iti agdama, awan pay ti aksion ti Comelec kadagitoy agsabali a petision dagiti nadakamat a party-list.
Ti rumbeng koma ngamin, maaramat laeng ti sistema a party-list a mangipaay iti gundaway kadagiti awanan iti dakkel a pundo wenno bileg iti gobierno nga ibagi ti sektorda iti Kongreso.
Dakkel ngarud a pakababalawan dagiti dadduma a party-list ti kaadda dagiti milionario nga opisialda a mangibagi kadakuada iti Kongreso. Kas koma iti kaso idi ni Mikey Arroyo nga anak ti Presidente ken dati pay a diputado.
Karaman pay dagiti nababaknang a kameng ti party-list da Teodorico Haresco (Ang Kasangga) ken Catalina Bagasina ti (Association of Laborers and Employees).
Ibagian ni Haresco dagiti “small- and medium-scale entrepreneurs” ngem maysa met gayam daytoy a nabaknang a negosiante. Maika-30 daytoy kadagiti kababaknangan a kameng ti Kamara itay napan a tawen. Idinto a ni Bagasina, a mangibagi kadagiti mangmangged, isu gayam ti akinkukua iti maysa a nabaknang a cargo forwarding company. Addaan ni Bagasin iti net worth a P133.9 million, wenno nabakbaknang pay ngem da Arroyo ken Haresco.
Ken no saan a milionario dagiti makastrek iti Kamara babaen ti sistema ti party-list, dagiti pay met trapo (tradisional a politiko) a mismo wenno dagiti annak ken kakabagianda. Nagbalin ngaruden a kasilpo daytoy iti dinastia iti politika a paturturayenda.
Ken uray napalubosan dagitoy a party-list iti napalabas nga eleksion, rumbeng nga agtultuloy ti panangsurotda iti pagalagadan ti linteg. Segun ken ni Brillantes, saan nga awan ti pagibasaranda ta malaksid iti RA 7941, adda metten pagalagadan nga inlatag ti Korte Suprema babaen ti kaso nga Ang Bagong Bayani v. Comelec a kinednganda idi 2003.
Malaksid iti kaadda dagiti kameng ti maysa a party-list a nadutokan iti nadumaduma a nangangato a posision iti gobierno, maysa pay a rason ti pannakakiddaw iti diskualipikasion dagiti party-list a Bayan Muna, Gabriela, Kabataan, ken Anakpawis ken dadduma pay a grupo a nadekket a koneksionda kadagiti Komunista, wenno ti mapapati a panangpunpundoda kano kadagiti aramid dagiti New People’s Army (NPA).
Ngem segun met kadagitoy a grupo, kaykayatda nga iladawan ti grupoda a progresibo wenno alternatibo a grupo, a lehitimo metten paset ti gimongtayo. Adda met kano dagiti party-list a nabangon saan a tapno mangibagi iti maysa a sektor no di ket tapno mangsaranget laeng iti maysa a sektor, a kas koma iti BANTAY a mangbagi iti counterinsurgency program ti gobierno. Saan kano met a marginalized sector kano daytoy, wenno ti kagarit met laeng daytoy nga Alliance for Nationalism and Democracy (ANAD). Iti agdama, awan pay ti aksion ti Comelec kadagitoy agsabali a petision dagiti nadakamat a party-list.
Ti rumbeng koma ngamin, maaramat laeng ti sistema a party-list a mangipaay iti gundaway kadagiti awanan iti dakkel a pundo wenno bileg iti gobierno nga ibagi ti sektorda iti Kongreso.
Dakkel ngarud a pakababalawan dagiti dadduma a party-list ti kaadda dagiti milionario nga opisialda a mangibagi kadakuada iti Kongreso. Kas koma iti kaso idi ni Mikey Arroyo nga anak ti Presidente ken dati pay a diputado.
Karaman pay dagiti nababaknang a kameng ti party-list da Teodorico Haresco (Ang Kasangga) ken Catalina Bagasina ti (Association of Laborers and Employees).
Ibagian ni Haresco dagiti “small- and medium-scale entrepreneurs” ngem maysa met gayam daytoy a nabaknang a negosiante. Maika-30 daytoy kadagiti kababaknangan a kameng ti Kamara itay napan a tawen. Idinto a ni Bagasina, a mangibagi kadagiti mangmangged, isu gayam ti akinkukua iti maysa a nabaknang a cargo forwarding company. Addaan ni Bagasin iti net worth a P133.9 million, wenno nabakbaknang pay ngem da Arroyo ken Haresco.
Ken no saan a milionario dagiti makastrek iti Kamara babaen ti sistema ti party-list, dagiti pay met trapo (tradisional a politiko) a mismo wenno dagiti annak ken kakabagianda. Nagbalin ngaruden a kasilpo daytoy iti dinastia iti politika a paturturayenda.
Nominado nga Agama, Agkabsat, Aguliteg, Kdp.
Iti agdama a Kongreso, malaksid ken Mikey Arroyo ti AGP a kabsat ni Dato Arroyo (Maikadua a Distrito ti Camarines Sur), adda pay dagiti party-list representative a kabsat met laeng dagiti situtugaw a diputado: da Sharon Garin ti AAMBIS OWA a kabsat ni Jannette Garin (Umuna a Distritro ti Iloilo), Maximo Rodriguez Jr ti Abante Mindanao a kabsat ni Rufus Rodriguez (Maikadua a Distrito ti Cagayan de Oro City), ken ni Wesley Gatchalian ti Alay Buhay a kaiprokproklamar laeng itay nabiit, a kabsat ni Rex Gatchalian (Valenzuela City).
Kabsat met ni Robert Raymund Estrella ti ABONO ni dati a diputado Conrado M. Estrella III (Maika-6 a Distrito ti Pangasinan). Idinto nga aguliteg met da Francisco Emmanuel Ortega III ti ABONO ken Victor Orgega (Umuna a Distrito ti La Union). Ken agama da Nasser Pangandaman ti AA Kasosyo ken Hussein Pangandaman (Umuna a Distrito ti Lanao del Sur).
Ket iti daytoy umay nga eleksion, makita a kaaduanna kadagiti nominado dagiti party-list ket aggapu met laeng iti kaamaan dagiti politiko wenno dati nga opisial ti gobierno, a kas kadagiti sumaganad: dati nga Agrarian Reform Secretary Nasser Pangandaman iti AA KAsosyo, dati nga Agriculture Secretary Leonardo Montemayor iti Alyansang Bayanihan ng mga Magsasaka, Manggagawang Bukid at Mangingisda, dati a Presidential Security Guard (PSG) Chief Romeo Prestoza iti 1ANG Pamilya, dati a Transportation Secretary Pantaleon Alvarez iti 1AAA Party, dati a Justice Secretary Silvestre Bello iti Ahapo Party, dati a Gobernador Sally Perez ti Antique iti Ako Karay-A, ken dati a diputado Rolex Suplico iti Abyan Ilonggo.
Adda pay dagiti party-list a dua wenno tallo kadagiti nominado iti partidoda ket aggapu iti maymaysa a pamilia. Kas iti kaso ti Ang Mata’y Alagaan Party a nakainominaran ni Lorna Velasco (asawa ni Supreme Court Associate Justice Presbitero Velasco) ken dagiti dua nga annakna; ti ALONA a nakainominaran dagiti annak ken manugang ni agdama a House Minority Leader Danilo Suarez; ken ti Bagong Henerasyon a nakainominaran dagiti agassawa a Bernadette ken Edgar Allan Dy.
Iti agdama a Kongreso, malaksid ken Mikey Arroyo ti AGP a kabsat ni Dato Arroyo (Maikadua a Distrito ti Camarines Sur), adda pay dagiti party-list representative a kabsat met laeng dagiti situtugaw a diputado: da Sharon Garin ti AAMBIS OWA a kabsat ni Jannette Garin (Umuna a Distritro ti Iloilo), Maximo Rodriguez Jr ti Abante Mindanao a kabsat ni Rufus Rodriguez (Maikadua a Distrito ti Cagayan de Oro City), ken ni Wesley Gatchalian ti Alay Buhay a kaiprokproklamar laeng itay nabiit, a kabsat ni Rex Gatchalian (Valenzuela City).
Kabsat met ni Robert Raymund Estrella ti ABONO ni dati a diputado Conrado M. Estrella III (Maika-6 a Distrito ti Pangasinan). Idinto nga aguliteg met da Francisco Emmanuel Ortega III ti ABONO ken Victor Orgega (Umuna a Distrito ti La Union). Ken agama da Nasser Pangandaman ti AA Kasosyo ken Hussein Pangandaman (Umuna a Distrito ti Lanao del Sur).
Ket iti daytoy umay nga eleksion, makita a kaaduanna kadagiti nominado dagiti party-list ket aggapu met laeng iti kaamaan dagiti politiko wenno dati nga opisial ti gobierno, a kas kadagiti sumaganad: dati nga Agrarian Reform Secretary Nasser Pangandaman iti AA KAsosyo, dati nga Agriculture Secretary Leonardo Montemayor iti Alyansang Bayanihan ng mga Magsasaka, Manggagawang Bukid at Mangingisda, dati a Presidential Security Guard (PSG) Chief Romeo Prestoza iti 1ANG Pamilya, dati a Transportation Secretary Pantaleon Alvarez iti 1AAA Party, dati a Justice Secretary Silvestre Bello iti Ahapo Party, dati a Gobernador Sally Perez ti Antique iti Ako Karay-A, ken dati a diputado Rolex Suplico iti Abyan Ilonggo.
Adda pay dagiti party-list a dua wenno tallo kadagiti nominado iti partidoda ket aggapu iti maymaysa a pamilia. Kas iti kaso ti Ang Mata’y Alagaan Party a nakainominaran ni Lorna Velasco (asawa ni Supreme Court Associate Justice Presbitero Velasco) ken dagiti dua nga annakna; ti ALONA a nakainominaran dagiti annak ken manugang ni agdama a House Minority Leader Danilo Suarez; ken ti Bagong Henerasyon a nakainominaran dagiti agassawa a Bernadette ken Edgar Allan Dy.
Eksperimento Laeng?
Iti ababa a pannao, dagiti met laeng gayam politiko ken ti kaamaanda, wenno dagiti nababaknang a pamilia iti aggangganar iti dakkel. Saan met a kasta kadaras a madalusan ti Comelec ti sistema ken ti ania man a kontrobersia ti party-list daytoy nga umay nga eleksion. Iti biang dagiti inlaksiden ti Comelec iti listaan, adda pay met ti Korte Suprema a pagkamanganda tapno malawlawagan ti estadoda iti daytoy nga eleksion.
Segun ken ni retirado a Chief Justice Artemio Panganiban, awan met ti nalawag nga addang ti mismo a Kongreso tapno marisut dagiti parikut, iti laksid nga umaboten iti 20 porsiento dagiti kameng ti Kongreso ti aggapu metten kadagiti non-political sectors. Idawdawatna ngarud ti panangpanday ti Kongreso iti maysa a linteg tapno mailawlawag a nasayaat dagiti pagalagadan, iti kasta saanen a maaddaan ti gundaway ti asino man a ballikogen ti proseso wenno sistema. Saan met kano ngamin a makaanay ti ania man a pagalagadan ti Comelec wenno ti interpretasion ti Korte Suprema.
Ngem segun ken ni Fr. Joaquin Bernas, maysa a constitutionalist, makuna nga eksperimento laeng ti party-list nga inselsel ti Constitutional Commission a nangaramid ti Konstitusion idi 1987. Ket gapu ta kalpasan ti 25 a tawen, saan pay met a naannayas ti pannakaipakat daytoy, wenno adu ketdi ti parikut a parnuayenna, makuna ngarud ketdi a saan a naballigi ti eksperimento. Adda ngaruden iti Comelec, wenno ti mismo nga administrasion, no palusbosanda pay daytoy wenno pangrasonanda metten tapno maamendaranen ti Konstitusiontayo.
Kabayatanna, kalpasan ti manon nga eleksion iti party-list, nasursuro koma metten dagiti botante a pilien dagiti pudpudno a sektor a mangibagi kadagiti marginalized wenno underrepresented a sektor. Ammoda koma metten a pilien no asino kadagitoy ti bogus.
Iti ababa a pannao, dagiti met laeng gayam politiko ken ti kaamaanda, wenno dagiti nababaknang a pamilia iti aggangganar iti dakkel. Saan met a kasta kadaras a madalusan ti Comelec ti sistema ken ti ania man a kontrobersia ti party-list daytoy nga umay nga eleksion. Iti biang dagiti inlaksiden ti Comelec iti listaan, adda pay met ti Korte Suprema a pagkamanganda tapno malawlawagan ti estadoda iti daytoy nga eleksion.
Segun ken ni retirado a Chief Justice Artemio Panganiban, awan met ti nalawag nga addang ti mismo a Kongreso tapno marisut dagiti parikut, iti laksid nga umaboten iti 20 porsiento dagiti kameng ti Kongreso ti aggapu metten kadagiti non-political sectors. Idawdawatna ngarud ti panangpanday ti Kongreso iti maysa a linteg tapno mailawlawag a nasayaat dagiti pagalagadan, iti kasta saanen a maaddaan ti gundaway ti asino man a ballikogen ti proseso wenno sistema. Saan met kano ngamin a makaanay ti ania man a pagalagadan ti Comelec wenno ti interpretasion ti Korte Suprema.
Ngem segun ken ni Fr. Joaquin Bernas, maysa a constitutionalist, makuna nga eksperimento laeng ti party-list nga inselsel ti Constitutional Commission a nangaramid ti Konstitusion idi 1987. Ket gapu ta kalpasan ti 25 a tawen, saan pay met a naannayas ti pannakaipakat daytoy, wenno adu ketdi ti parikut a parnuayenna, makuna ngarud ketdi a saan a naballigi ti eksperimento. Adda ngaruden iti Comelec, wenno ti mismo nga administrasion, no palusbosanda pay daytoy wenno pangrasonanda metten tapno maamendaranen ti Konstitusiontayo.
Kabayatanna, kalpasan ti manon nga eleksion iti party-list, nasursuro koma metten dagiti botante a pilien dagiti pudpudno a sektor a mangibagi kadagiti marginalized wenno underrepresented a sektor. Ammoda koma metten a pilien no asino kadagitoy ti bogus.
(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 19, 2012.)
No comments:
Post a Comment