KASAPULAN KADI PAY TI PORK BARREL?

GAPU iti tumtumpaw ita nga isyu Iti korupsion iti Priority Development Assistance Fund (PDAF wenno pork barrel) dagiti kameng ti Kongreso, nangyadal man daytoy kadagiti umili no kasano nga agpayso a maar-aramat daytoy a pondo.

Mapan a P70-milion ti tinawen a mailatlatang a PDAF iti tunggal diputado, idinto a P200-milion iti tunggal senador. Iti agdama a bilang dagiti kameng ti Kamara (292) ken Senado (24), umabot ngarud iti P27-bilion ti dagup ti PDAF iti makatawen.

Ngem sabali ti naisurat iti papel ken iti pudpudno a mapaspasamak kadagitoy a PDAF.

Iti papel, dagiti laeng proyekto iti impraesktrutura, panggedan, pannakasanikar wenno pannakapadur-as ti karadkad ken pagbiagan dagiti komunidad, saranay iti panawen ti kalamidad, ken panaggatang kadagiti kasapulan a ramit kadagiti bukodda a distrito ti pakaisangratan ti PDAF.

Sakbay a mayaon daytoy a pondo, aglasat nga umuna iti Department of Budget and Management (DBM) ken iti mayannatup nga ahensia a mangisayangkat iti proyekto a pakailatanganna ken iti maseknan a lokal a gobierno. Kalpasan a mangidatag dagiti lahislador iti DBM iti listaan dagiti isayangkatda a proyekto karamanen dagiti kontraktor ken supplier, mangiruarto metten ti DBM ti pondo a yawatna iti mapusgan nga ahensia a mangisayangkat kadagitoy a proyekto. Ket dagitoy met nga ahensia ti mangaramidto iti project proposal ken maipakat ti public bidding babaen ti tulong dagiti maseknan a lokal a gobierno. Ket inton agtutunosda, maisayangkat a dagus ti proyekto.

Ket inton malpas ti proyekto, ditoyto metten a siripen (post-audit) ti Commission on Audit (COA) no nakompleto met laeng daytoy, no nasurot dagiti espesipikasion ti plano, wenno naaramat met laeng ti pondo iti umisu a wagas. Ditoyto laeng ngarud a makita ti anomalia, no adda man.

Ngem sabali ti realidad wenno pudpudno a mapaspasamak. Uray pay adda daytoy naurnos a sistema ti pannakairuar ti pondo, agsadag met latta ditoy ti pagayatan ti maysa a lehislador wenno ti kayatna a pangipuruakan iti PDAF-na. Awan ti dakesna ti maysa a diputado wenno senador a mangpili iti proyekto a ti panagkitana ket makatulong kadagiti masakupanna ken uray payen iti sibubukel a pagilian. Ngem ad-adda met a dagiti lokal a gobierno wenno uray a mismo dagiti ahensia ti umas-adideg kadagiti lehislador para iti maysa a proyekto, a saan met a kankanayon a para iti pagsayaatan ti sapasap, no di ket maysa nga instrumento tapno maital-o laeng ti panagkakadua wenno pinnadrino iti politika. Kas pagarigan, kunanto met ni Apo Lehislador: “Pondoak ti kayatmo a proyekto, ngem siguraduem a kaduaka inton eleksion.” Ket no saan met a politiko ti kasangsangona a kas koma no maysa laeng nga ahensia wenno NGO (nongovernment organization), kunananto met: “Rumbeng nga adda bingayko dita.”

Masansan ngarud a mapaspasamak ti nakaro a panangipanginada iti proyekto, pudpudno man wenno sinsinan (ghost project), ta awan sabali nga intension dagiti agipakat iti daytoy no di ti mangkittab iti dakkel, a natural, adda latta bingay ni Apo Senador wenno Apo Diputado.

Iti papel wenno teoria, segun ken ni Archbishop Socrates Villegas iti pastoral statement daytoy itay napan a lawas, panggep ti PDAF ti mangidanon iti proyekto ti gobierno kadagiti marigrigat ken dagiti maipapaigid a sektor. Ta mabalin ngamin a direkta nga umararawda kadagiti pannakabagida iti Kongreso para kadagiti kasapulanda, kas koma iti panagdawatda iti magastos iti operasion no adda masakit, pondo para kadagiti kasapulan iti komunidad ken dadduma pay.

Ngem iti realidad, maar-aramat laeng ti PDAF tapno ipasindayag dagiti lehislador kadagiti masakupanda a distrito nga adda met ar-aramidenda a nasayaat para kadakuada, idinto a dagitoy a pondo ket aggapu iti gobierno a pagserbianda a saan ket nga iti bukodda a bulsa. Adda met dagiti naagum unay a diputado wenno senador a mangballikog iti bidding process tapno mapondoan ti paboritoda a proyekto a pakakittabanda iti dakkel a kickback. Makikumplotda kadagiti kontraktor ken dagiti ahensia a pakaiturongan ti pondo, ket doktorenda dagiti reportda, wenno agaramidda kadagiti peke a listaan dagiti napirmaan a nagan a nairanud kadagiti bogus a proyekto.

P10-Bilion nga Scam iti PDAF

Idi ngarud rimmuar ti damag a sabali kano ti nakaiturturongan ti agdagup iti P10-bilion a pork barrel ti lima a senador ken saan a nababbaba ngem 23 a diputado manipud iti 2006 agingga iti 2011, kasla panangipalagip man laeng daytoy iti dakes nga epekto ti kaadda kadagiti lehislador ti bileg a mangilatang iti PDAF-da iti kaykayatda. Kinapudnona, kasla ipus pay laeng ti nakitatayo iti timpuar nga isyu iti pork barrel, ta adda pay dakdakkel a bagi ti anomalia nga adda pakainaigan ti pannakaaramat ti pondo.  

Ni Janet Lim-Napoles, akinkukua iti JLN Group of Companies, ti maitudtudo nga akin-utek iti P10-bilion nga anomalia. Asino daytoy a tao? Idi laeng a simngaw ti anomalia a rimmuar ti naganna. Ta kasta ti operasionna, nalimed laeng.

Ngem kas kadagiti sindikato wenno dadakkel nga operasion iti dakes nga aramid, rummuar laeng ti dakes nga aramidda no adda agsao a kaduada. Ket dayta ti napasamak iti operasion ni Napoles. Adda nagipulong, ket ti ania man nga imbagana iti autoridad, dayta ti nangrugian ti imbestigasion nga isaysayangkat ita ti National Bureau of Investigation (NBI). 

Ditoy ngarud a naduktalan a nabayag gayamen nga adda dagiti bogus wenno peke nga NGO nga idauluan ni Napoles. Pinagparangna dagiti kosinero, hardinero ken asino ditan a kaduana iti balayda a chairman, sekretario, tesorero wenno ania ditan a posision kadagitoy nga NGO wenno korporasion.

Inlawlawag ni Benhur Luy, ti dati a kadua ni Napoles ti operasion a nagpulong iti autoridad ken nagbalin a whistleblower iti kaso, no kasano nga impakat ni Napoles ti modusna. Asitgan kano ni Napoles ti no asino ditan a senador wenno diputado ket yasidegna metten ti NGO wenno foundation a binangonna tapno ponduan dagitoy para iti isayangkatda a proyekto (bogus man wenno saan), katukad ti dakkel a kickback para iti senador wenno diputado. Ammo ni Napoles ti ar-aramidenna, ta kabaelanna a mapatung-ed dagiti maseknan nga opisial, manipud iti opisina dagiti lehislador, ti DBM ken uray pay dagiti lokal a gobierno. Agpayso nga adda dagiti maipakat a proyekto, ngem masansan met a peke ti pirma dagiti tattao wenno institusion a nairanud iti proyekto.

Iti panagpalutpot ti social news network website a Rappler, naduktalan a 49 a lehislador ti nangiruar iti pondo iti 26 nga NGO babaen ti maysa laeng a korporasion.

Ngem kuna met ni Luy, nga agduduma a korporasion wenno ahensia ti nangalaan ni Napoles iti agdagup iti P10-bilion a pondo manipud ti PDAF.

Nupay mapan laeng a pito kadagiti NGO a mapalpalutpot ti tengngel ni Napoles, nakaala dagitoy iti agdagup iti P611.03-milion a pondo, wenno arigna kagudua (45%) ti P1.35-bilion a pondo a nasirip ti COA a naggapu iti PDAF ti saan a nababba a 49 a lehislador a naiturong laeng iti awan kaes-eskanna a proyekto dagiti 26 nga NGO manipud 2007 agingga iti 2011.

Ket kadagiti 26 nga NGO, 11 laeng ti agop-operasion sakbay ti lima a tawen a panag-audit ti COA. Naduktalan ngarud ti COA a kaaduanna nga awan ti track record wenno nagapuananda a kas NGO, awan ti kabaelanda nga mangilatang met ti katukadna a pondo, adda agtaltalinaed nga interesda iti dadduma pay nga NGO a naparaburan iti pondo, naglabsingda iti regulasion ti COA, ken dida naiparang ti listaan dagiti benepisario ti proyekto a pinonduan ti PDAF.

Iti panagtultuloy ngarud ti imbestigasion, naammuan pay nga uray mismo ti chairman ti nabileg a komite ti appropriations ti Kamara, ket nangilatang met ti P5-milion a pondo kadagiti bogus nga NGO ni Napoles.

Ken kanayon ti panagpalutpot pay ti COA ti pannakaduktal ti panangilatang kano met ni Senador Lito Lapid ti bukodna a PDAF iti pannakagatang ti garbage deodorizer manipud iti kompania nga immasideg kenkuana, idinto a saan met kano a kasapulan dagitoy dagiti tallo a munisipalidad ti Rizal ken nangnangruna a saan a naglasat dagitoy iti bidding process. Kasta met ti kaso ni Senador Vicente Sotto III a nangilatang met iti P1.5 million para iti pannakagatang ti nasao a garbage deodorizer iti ili ti Teresa, Rizal a saan met pulos a naus-usar ta saan kano met a kasapulan ti lokal a gobierno.

Imbestigasion, Abolision Wenno Regulasion?

Panggep ngarud ita ni House Minority Leader Ronaldo Zamora, a mangidatag iti maysa a resolution tapno mapalutpot ti sawenna a “criminal plunder” nga insayangkat ti grupo ni Napoles ken dagiti kameng ti Kongreso no bilang ta agpayso a nagkukumplot dagitoy tapno ibolsada ti pundo.

Ngem iti biang ti Senado, awan ti panggepda a palutpoten dagiti kakaduada a nainaganan iti anomalia uray pay nangidatagen ni Senador Chiz Escudero iti maysa a resolusion iti Blue Ribbon Committe tapno agpalutpot. Segun ken ni Senate President Franklin Drilon, bay-anda kano pay nga agpalutpot ti NBI ngem iti mangirugida iti bukodda nga addang. Ngem no bilang kano ta kiddawen ti situasion a mangipakatda iti parallel inquiry, isunto laeng kano ti panaggaraw dagiti senador.

Natibtibong ketdi ita ti pannakakiddaw ti abolision wenno pannakawaswasen ti PDAF iti Kongreso gapu ta pagtataudan laeng kano met ti korupsion, saan laeng iti naudi a kaso ni Napoles no di pay dagiti napalpalabas a kaso. Kayat ngarud ti grupo dagiti militante a party-list a mawaswas ti PDAF babaen ti maysa agakat nga indatagda iti Kongreso tapno agbalinen a pormal ti pannakawaswas ti PDAF.

Ngem no ni House Speaker Feliciano Belmonte ken dadduma pay a kakaduana ti masurot, saan kano a rason ti isyu ni Napoles ti panangipaigidda lattan ti PDAF. Ta ad-adu kano kadagiti kakaduada a nangilatang kadagiti PDAF-da kadagiti lehitimo a proyekto ken ahensia; wenno pudpudno a nairanud dagiti kakailianda, kas koma dagiti hospitalization wenno scholarship program a nabayagen nga ipakpakatda kadagiti distritoda.

Saan met a kayat ti bumiang ti Malakanyang iti isyu iti abolision, ta ad-adda kano a pakaseknan daytoy ti Kongreso ta isu met laeng kano ti agaramid kadagiti linteg no kayatda a mawaswas wenno saan daytoy. Ti pudno ketdi, adda bileg ti Ehekutibo, babaen ti DBM, a mangtengngel iti pannakairuar dagiti PDAF. Mabalin ngarud a saan a pabor ti abolision ti Malakanyang ta isu pay nga aramatenna ti PDAF a pangay-ayo kadagiti kameng ti Kongreso no adda kasapulanna kadakuada.

Ngem segun kada Drilon ken Escudero, saan a praktikal ti pannakawaswas ti PDAF ta adda met kano dagiti pudpudno nga agkasapulan iti pondo. Isu nga no adda man rumbeng nga aramiden ti Kongreso, isu ti panagaramidda kadagiti naiget a pagalagadan tapno saanen a maulit ti anomalia. Maysa kadagiti makitkitada a solusion ti pananglimitarda iti pakaisangratan ti PDAF, a no mabalin, para laeng koma daytoy iti poverty alleviation program ti gobierno, iti salun-at ken edukasion. Isingsingasing met ni Villegas a patibkeren dagiti lehislador ti bilegda a mangbantay, mangmonitor ken mangadal iti pannakausar ti pondo, a no mabalin, adda met koma partisipasion ti Simbaan, dagiti negosiante ken dagiti kameng ti civil society. Silulukat latta koma ti proseso ti pannakaipakat ti proyekto iti publiko.

Iti met biang ni Budget Secretary Florencio Abad, masapul a dagiti laeng ahensia ti ehekutibo ken lokal a gobierno ti rumbeng nga agawat iti PDAF. Para kadagiti NGO nga agdawat iti pondo para kadagiti bukodda a proyekto, rumbeng ti akreditasion manipud iti gobierno.

Liklikantayon ti Agdawat

Kiniddaw ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines nga iwalin latta koman ti Kongreso ti PDAF ket iturong laengen dagiti lehislador ti atensionda iti akemda nga agaramid iti linteg. Iti kasta maliklikanen ti ania man nga anomalia wenno korupsion iti pondo ti gobierno.

Kiniddaw ngarud ni Villegas a no mabalin, liklikan koman dagiti kameng ti Simbaan ti agdawat iti ania man a pabor kadagiti politiko, wenno dagiti umili a bumingay iti pork barrel dagiti diputado babaen ti panagdadawatda iti pondo para iti personal a rason, parikut ti pamilia, proyekto ti barangay wenno uray pay pannakaisayangkat ti piesta. Dagdagentayo kano ketdi dagiti lehislador nga agaramid iti linteg para iti pagsayaatan ti sapasap, wenno agisayangkat kadagiti proyekto a kasapulan iti panagdur-as, a saan a mapilpili laeng dagiti mairanranud.

Gapu ngamin iti panagdawdawattayo kadagiti pondo, mapilitan dagiti opisial ti gobierno nga usaren ti ania man a makittabda kadagiti proyekto a pinonduan ti PDAF-da wenno uray pay manipud iti magangganarda iti hueteng ken dadduma pay nga illegal a sugal ken aramid.

No kasta la a kasta ti situasion, agtultuloy latta ti korupsion iti gobiernotayo.

(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 12 2013.)