ANIA TI PUDNO ITI BLACK SAND MINING?

PANAGTAKAW a nakalawlawag ti inaramidda.

Dayta no pudno la unay ti ibagbaga dagiti lumugar iti isla ti Camiguin, iti ili ti Calayan, Cagayan a paset ti Babuyan Islands, a dua a barko manipud iti Taiwan ti simrek iti sakup a baybay ti Babuyan tapno agminas nga awan permiso manipud iti gobierno kadagiti nangisit a darat. Kunada a nagusarda iti dadakkel a hose a nangsusop kadagiti darat a nangbunag kadagitoy

Pinatalgedan ti punong barangay ti lugar nga operator ti black sand mining dagitoy, ken segun kadagiti report, puntiria kano dagiti ganggannaet a barko dagiti agkakapateg a magnetite sand wenno nangisit a darat a pagtaudan dagiti nakirangen iti lubong a mineral a thorium, titanium, zirconium ken tungsten. Kasapulanda ngamin dagitoy a mineral a kas ramen iti aramidenda a landok.

Ngem segun iti maysa nga opisial ti Calayan, awan kano ti operasion ti black sand mining iti baybayda. Naka-pending wenno agur-uray pay laeng ti pannakaaprobar ti aplikasion dagiti maseknan nga akinkukua kadagiti ganggannaet a barko, isu a mangal-alada kano pay laeng iti sampol. Sampol, kunana, ngem agkarasubli dagiti barko a nangikurimed kadagiti darat iti Babuyan manipud Hunio 27 agingga iti Hulio 1. Mangipakita ngarud ditoy nga ammo ti lokal nga opisial ti mapaspasamak iti lugarna.

Kastoy man ti situasion kadagiti baybay iti sumagmamano pay nga ili iti Cagayan idi 2005 wenno nasapsapa pay. No kasta idi nga adda masiputan dagiti lumugar iti igid ti baybay nga agbunag kadagiti nangisit a darat, kuna dagiti lokal nga opisial a mangal-ala laeng dagitoy iti sampol ta naka-pending pay laeng dagiti aplikasionda nga agminas. Ngem kalpasanna, agtultuloy met gayamen nga ar-aramidenda wenno nagbalinen a regular ti panangbunagda kadagiti nangisit a darat, adda man wenno awan dayta a permiso. 

“Person of Authority”

Segun pay iti report ti GMA-7 mainaig iti kaudian nga insidente iti Babuyan Islands, binaon kano ti mayor ti Calayan dagiti polis tapno aginspeksion kadagiti barko, ket nagsubli dagiti polis a nagpulong iti mayor nga adda kano met nangatngato a tao (“person of authority’) a nangibaon kadagiti nasao a barko nga agbunag kadagiti darat. Dayta manen, “person of authority” kunada lattan, ngem dida met inaganan wenno ilawlawag a nasayaat ti ibagbaga dagiti polis.

Kastoy a kastoy met ti napasamak iti napalpalabas kadagiti dadduma a lugar iti Ilocos Sur, Ilocos Norte ken kadagiti probinsia a nangtaraigid iti baybay agingga iti Bataan a pakapaspasamakan met ti operasion ti black sand mining, segun iti maysa nga opisial ti MGB. Ta no kasta a saludsoden ti media kadagiti maseknan a lokal nga opisial no adda nasiputanda nga agikurimed kadagiti nangisit a darat kadagiti sakupda, no asino latta met ditan ti itudoda a nangibaon, wenno nangipalubos kadagitoy nga illegal a panagminas iti darat.

Asino ngarud dita dagiti “person of authority”? Ti kadi MGB? Ngem kuna met ti ahensia nga iparparitna dagiti kakastoy nga operasion no awan ti permiso manipud kadakuada ken dadduma pay a maseknan nga ahensia. Saan ngata a dagiti “person of authority” ket dagiti met laeng opisial ti maseknan a lokal a gobierno?

Segun pay iti maysa nga opisial ti Calayan, nangisayangkat kano metten ti lokal a gobiernoda ken ti MGB iti konsultation kadagiti lumugar. Ngem kuna met ti maysa a lumugar a napasamak laeng ti konsultation kalpasan a nagipulong dagiti residente iti media; ken saan kano met a konsultasion ti napasamak no di ket maysa a “lecture” wenno panangallukoy laeng kadagiti residente nga ayonanda ti panagminas ta adda kano met pagalagadan nga ipakat ti lokal a gobierno para iti panagminas kadagiti darat iti sakupda a baybay. Kitaem, ammo dagiti lokal nga opisial ti black sand mining iti sakupda ngem agindidiammoda idi damona a rimmuar iti media ti nalimed a panagminas.

Tuloy ang Ligaya

Awan man dumana daytoy kadagiti dadduma a lugar a pakaipakpakatan metten ti black sand mining. Adda dita ti kasla maysa nga ima dagiti lokal nga opisial a mangipakita iti publiko nga agipakpakatda kadagiti konsultasion, wenno adda dita ti kasla panagdengngegda kadagiti adu a petision kontra iti panagminas, nangnangruna kadagiti civic group nga idauluan dagiti relihioso a grupo.

Ngem gayam nakatallikud ti maysa nga ima dagitoy nga opisial a mangibabaon kadagiti operator ti black sand mining nga ituloyda latta ti operasion. Tuloy ang ligaya, bahala silang hanapin at kasuhan ang “person of authority,” kasla kasta man ti ibagbagada.

Apay a kasta? Wen, a, ta agtultuloy ti panagminas latta kadagiti baybay, nangnangruna iti Cagayan ken Ilocos. Mismo a ti MGB ti nangkompirma iti daytoy, malaksid pay ti agtultuloy a panagipulong iti media dagiti civil group a saan a pabor iti black sand mining ta makadadael daytoy iti nakaparsuaan.

Agpayso met nga adda maysa a korporasion a pinaritan ti Korte Suprema, babaen ti bileg ti Writ of Kalikasan, nga agisayangkat iti panagminas iti baybay iti Ilocos ken Pangasinan, ken sabali pay dagiti dagiti pinaritan ti Korte a grupo nga agminas iti Cagayan. Ngem saan kano met nga ipakpakat dagiti lokal nga opisial dagitoy a pammilin ti korte. Adda dita ti cease-and-desist order ti Department of Environment and Natural Resources kadagiti ganggannaet a mining companies ngem saan met a madagdagus nga ipatungpal ti lokal nga opisina ti DENR gapu kadgiti aglalaok a rason.

Ken agpayso nga adda metten impasardeng ti MGB nga operasion dagiti kompania a kukua dagiti Tsino nga agminas iti baybay ti San Vicente, Ilocos Sur ta simiasi kano dagiti operator iti napagtutulagan a paset laeng ti baybay a mabalinda a pagminasan.

Ngem mapanunottayo man a dagus, asino ti nangipalubos kadagitoy nga agminas? Nalaka ketdi a patien nga agtiliw laeng ti gobiernotayo, wenno ipasardengna ti operasion inton naala met aminen dagiti gangngannaet nga operator ti kasapulanda iti maysa a paset ti baybay. Nabanglo latta ngarud ti nagan dagiti opisial ti gobierno.

Asino Dagiti Agganganar?

Kadakkelan ngarud a saludsod ditoy no asino ti agganganar kadagitoy nga operasion ti black sand mining, illegal man wenno adda pammalubos ti gobierno?

Umuna unay, dagiti ganggannaet a mining companies. Gapu ta ad-adda nga illegal, wenno awan ti permit ti operasionda, nababa unay ti yaw-awatda a pasuksok kadagiti rinuker nga opisial no maidilig iti dakdakkel a bayadanda koma a buis ti gobierno. Ngem ditay’ kadi agbalaw a kanayon a dagiti gangngannet, partikular dagiti Tsino, Taiwanese ken Koreano, ti mangib-ibus iti kinabaknangtayo—masansan a sililimedda a sumrek ta awan ti agbambantay iti sumrekanda, idinto nga agrigrigat ti kaaduanna a Filipino a manmano a makaramraman ti parabur ti kinabaknang ti pagiliantayo?

Ala, sumaremon ti kapauten ti black sand mining kadagiti nadakamat a lugar. Ngem napananna dagiti napaspastrek iti daytoy nga industria.

Segun iti maysa a report ti dairio, mapan a $71-bilion ti mabalin a maurnong ti gobierno iti black sand mining uray iti Ilocos pay laeng, ngem yanna dagiti nasingirda a buis, no adda, a, nasingir? Kinapudnona, awan dumana daytoy iti sibubukel nga industria ti panagminas iti pagilian (saan laeng nga iti baybay) ta idinto a nakadakdakkel ti mapaspastrekan dagiti mining coroporation, nakabasbassit kano met ti masingsingir a buis ti gobierno kadakuada. Idinto a ti gobierno ti aggastos met laeng iti dakkel gapu iti dakes nga epekto ti panagminas wenno kalpasan a panawan dagitoy a korporasion ti dinadaelda a lugar kalpasan ti panagminasda.

Bumaknang ti maysa a lokal a gobierno, kunada, ngem asino met ti pudpudno a bimmaknang gapu laeng iti black sand mining. No adda agpayso dimmur-as a lokal a gobierno a pakaipakpakatan ti black sand mining, nairanrana laeng daytoy ta adu pay ti kasapulan tapno agprogreso ti maysa nga ili, siudad wenno probinsia. Nalaka laeng ngarud a maawatan a dagiti laeng maseknan nga indibidual ti gobierno ken dagiti mining companies ti agganganar iti parabur ti nakaparsuaan.

Ngem saan laeng a maigapu ditoy no apay a di rumbeng a mapalubosan ti panagminas kadagiti nangisit a darat.

Peligro Kadagiti Lumugar

Segun iti World Wildlife Fund Philippines, makadadael ti black sand mining iti marine biodiversity iti Babuyan Islands, partikular iti panagbiag ti maysa a klase ti balyena (singing humback whale) a masarakan laeng ditoy a lugar nga agum-umok kadagiti kadaratan iti baybay ti Babuyan. Dadaelenna pay ti rekursos naturales ti taaw kas koma kadagiti korales, ken kadagiti ikan a pumanaw ti makibur a lugar ken dadduma pay a gameng ti baybay. Pagangayanna, kumirangen ti makalapan dagiti residente kadagiti igid ti baybay a makaapekto laeng ngarud iti panagbiagda.

Segun ken ni MGB director Leo Jasareno, kadadaksan nga epekto nga ipaay ti black sand mining ti pannakaperdi dagiti lugar iti igid ti baybay ta main-inut no kua a lamuten ti danum dagiti kadaratan, ken ad-adda a lumawa ti sakup ti baybay. Madegdegan ti panagdakkel dagiti dalluyon no kasta a dumteng ti dawel isu a napartak ti pannakakirkir dagiti daga iti igid ti baybay. Adu ngarud metten dagiti tattao a nagbakuit kadagiti naapektaran a komunidad gapu ta maibusen ti daga iti lugarda.

Segun iti panagadal, ti panangsusopda kadagiti darat iti lansad ti taaw (ocean floor) ti mangpartuat iti nakaro a sedimentation wenno proseso a pannakapaadu ti banag nga agarinsaed iti baybay a posible a pakatayan dagiti korales ken adu a nabiag iti baybay, saan laeng a dagiti balyena.

Mapadpadasan metten ti dadakkel a layus ken napartak a pannakateppang dagiti baybay a di nasapsaparan dagiti lumugar iti napalpalabas sakbay a simmangbay dagiti gangngannaet nga operator ti black sand mining.

Saan ngata a yaw-awis laeng ngarud ti nasaknapen a pannakaipalpalubos ti black sand mining ti pannakapasamak ti nasaknap met a panagsuek ti pagbiagan dagiti lumugar, ken ti pannakaraut ken agtultuloy metten panagpukaw dagiti nabiag kadagiti baybaytayo?

Sapay koma ta ti pudpudno a sungbat iti daytoy, ipaay dagiti opisial ti gobierno a mangipalpalubos iti black sand mining iti lugarda.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 29, 2013.)