DIOS TI AGNGINA, SIR KEN MA’AM!

“SAY Thank You to our Teachers.”  

Dayta man ti naisurat iti maysa nga opisial a poster ti Department of Education (DepEd) a mangital-o iti National Teachers’ Month babaen ti slogan a “My Teacher, My Hero.

Nakaladawan ditoy, babaen ti “graceful lines” ti maysa nga ubing bayat ti panangisursuro kenkuana ti titserna nga agbasa—a no siraratem a nalaing, makitam ditoy ti sukog-puso.

Babaen ti Proclamation No. 242 a pinirmaan ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III idi 2011, naideklara dagiti aldaw manipud iti Septiembre 5 agingga iti Oktubre 5 iti kada tawen a kas National Teachers’ Month. Daytoy ti maysa a napanunot ti gobierno a nasamay a wagas a pangbigbig kadagiti gapuanan dagiti mangisursuro, a maibilbilang pay a bannuar, gapu iti dakkel a maitultulongda a mangtarabay kadagiti ubbing para iti masakbayan ti pagilian.

Iti kaudian a listaan ti DepEd, mapan a 583,812 ti mangisursuro, kadakkelan a porsiento ditoy (84.35%) dagiti babbai, kadagiti publiko a pagadalan iti entero a pagilian. Saan a nairaman iti bilang dagiti prinsipal ken dadduma pay nga agserserbi nga administrador iti pagadalan.

Natural laeng a ti DepEd ti kangrunaan nga ahensia a mangilunglungalong iti parambak, nga idauluan ita ni Education Secretary Armin Luistro, a maysa met a mararaem a mangisursuro. Nangiruaren ti ahensia kadagiti annuroten ti selebrasion nga agtunged inton Oktubre 5 babaen ti maysa a naisangsangayan a programa ti World Teachers’ Day iti PhilSports Arena iti Siudad ti Pasig.

Sigurado la ketdi nga adu kadatayo ti makalaglagip latta met kadagiti ipangpangrunatayo a mangisursuro. No awanda, wenno saan a nagpakita dagitoy kadagiti klasrumtayo, awantayo met ngata iti agdama a kasasaadtayo iti biag.

Iti biangko, ti panagisuro ti nangbukel iti dakkel a pasetna ti panagbiagko. Maysa a mangisursuro ni tatangko, kasta met ti dua kadagiti kakabsatko; lisensiado a mangisursuro ti maysa pay ngem kinaykayatna ti sumrek iti sabali a pagobraan. Nangisuroak met iti agpagbiit iti maysa a pribado a sekundaria.

Adu met dagiti titserko a pagyamyamanak iti dakkel iti agduduma a rason, a kas koma kada Mrs. Cresencia Javier a maestrak iti Grado Singko nga immuna a nanginspirar kaniak nga agsurat, agyamanak kadagiti napipintas a komentona kadagiti gapuanak iti theme writing-mi; Ms. Asuncion Vegara a maestrak iti Grado Sais a nangimula iti panunotko ti kinapateg ti language proficiency a kas armas iti panagballigi iti nangatngato a tukad iti edukasion; Ms. Cecilia Cabanada nga adviser-ko iti Maikatlo a Tukad wenno panawen ti panangrugik nga agbaliodong iti eskuela ta isu man laeng ti nakadlaw nga adda parikutko kadagidi a panawen (nagdakkel a banag ti panangsaludsona kaniak dayta iti naminsan a pinagbatinak iti klasrum); ken Ms Ederlina Sison, ti estrikto a baket a maestrak iti English ken Phonetics iti kolehio, ngem nagbalin a nadekket a gayyemko idi naduktalanna a naayatak met nga agbasa kadagiti klasiko a nobela.

Ngem kadagiti amin a nagbalin a titserko, naisabsabali ni Mr. Marcelino Sora ta nasobsobra pay ngem maysa a mangisursuro ti pangibilangak kenkuana, a nangrugi amin iti panagbasak iti Narvacan National Central High School (NNCHS) iti ilimi a Narvacan, Ilocos Sur. Maestrok isuna iti Social Studies, commandant-mi iti Citizens Army Training (nagpaay a First Lieutenant iti Philippine Army sakbay a nagpa-revert wenno nagsubli iti biag a sibilian a nangigapuananna metten a nangisuro iti high school), ken kangrunaanna, isu ti mentorko iti campus journalism (naammuak kalpasanna a nagsursurat gayam idi iti Bannawag ken iti Philippine Free Press). Isu ti adviser ti The Pioneer, ti publikasion ti eskuelami a nagpaayak nga editor-in-chief iti maudi a tawenko iti sekundaria.

Diak malipatan daydi pannakipartisiparko iti competitive exam para kadagiti mayat nga agkameng iti publikasion. Addaak pay laeng idi iti Maikadua a Tukad, ken maysa a transferee manipud iti pribado a pagadalan. Pinagsuratna kami nga agdadamo iti maysa a feature story maipapan iti maysa a tao. Iti kaadu dagiti tattao a napapateg kaniak a mabalinko a suraten, ti dianitor ketdi iti eskuela ti inaramatko a topiko. Ditoy, inladawak ni Manong Temiong no kasano a bumri dagiti urat iti takiagna, ken agaruyot ti ling-etna iti kaaddana iti kainaran a mangidurduron iti karitelana a napno kadagiti nagango a bulbulong ken basura dagiti estudiante. Dua nga aldaw kalpasan ti eksamen, simmirip ni Mr. Soria iti siledmi ket binilinna ti adviser-ko a tumakder koma daytoy “ubing a Valdez” iti klasenmi. Dayta implastarko ti bagik iti sanguanan ti lumakayen, kalalainganna iti pammagi, ken nakaantiparra a lalaki, a nangisem a dagus kaniak. Binilinnak a mapan iti opisina iti publikasion no bakantek. Idi laeng a naammuak a nagustuanna gayam ti sinuratko ket isun a mismo ti personal a nangbirok ti kunana nga ubing a nalaing nga agiladawan iti suratenna.

Intedna kaniak ti adu a back issues ti The Pioneer ket imbilina nga adalek kano ditoy ti ania man a kayatko a maamuan iti diario, partikular dagiti pasetna ken no kasano a masurat dagiti artikulo ditoy. Daytoy ngarud ti nangrugian ti tallo a tawen a panagbalinko a campus writer babaen ti pannarabayna.

Estriko iti klasemi ni Mr. Soria, ngem pasaray naragsak met. Paggustona ti mangsutil kadagiti kaklasek a di makasungbat kadagiti saludsodna, a kasla adda pay laeng iti serbisio militar a mangsitsitar iti maysa a private. Nakalallagip dagiti isawsawangna a “Likkabek ‘ta durekmo” kadagiti maungtan nga estudiante (di nakaskasdaaw ta nagsoldado ngarud). Ngem no maminsan, pagaayatmi a denggen dagiti makapakatawa nga istoriana, a kaaduanna ti mangtirtiris kadagiti adda iti poder gapu kadagiti adu a kalokuan nga ar-aramidenda.

Ngem ad-adda nga immasideg ti riknak ken ni Mr. Soria idi addaakon iti Maikapat a Tukad. Uray nadutokannakon nga editor-in-chief, pinadasko latta met ti gasatko iti politika ti kampus. Timmarayak a representative para iti senior class. Ngem maysa nga insidente ti napasamak idi panawen ti kampania a nagistayan nakakugtarak ken uppat pay a kaklasek iti eskuela. Inakomi nga agkakaeskuelaan ti panaginummi iti nasanger, ket nagdawatkami iti pammakawan kadagiti nagannak kadakami nga inayabanda iti eskuela, ken nangnangruna iti prinsipal a nangited met laeng kadakami iti maysa pay a gundaway. Nadiskualipikaak a kandidato ken nakiddaw pay a maikkatak met iti publikasionmi. Ngem saan nga immannugot ni Mr. Soria a maikkatak iti The Pioneer. Gapu iti dayta a panangipeksana ti panagtalekna iti kabaelak ti kapapatgan a pasamak iti naganus pay a biagko iti eskuela.

Dayta metten ti namungayanan ti naiget a panagsanayko kenkuana mainaig iti panagsuratan. Ken saanak met a narigatan a nangsagepsep dagiti inyad-adalna ta pagay-ayatko met iti agbasa ken agsurat. Nakatulong kaniak ti intedna a posisionko iti publikasion tapno maalak ti kapkapnekak a kompiansa iti bagik. Insursurotnak pay iti printing press iti Siudad ti Laoag tapno ag-proofread kadagiti galley iti maimprenta a panid iti diariomi.

Diak met pinaay ti maestrok ta iti maudi a tawen a pannakisalipko iti Division Secondary Schools Press Conference (DSSPC), nagun-odko ti over-all individual champion, ken kangrunaanna, nagun-od ti The Pioneer ti over-all champion iti sibubukel a probinsia, wenno pito a tawen kalpasan ti naudi a panagkampeon ti eskuelami iti tinawen a pasalip.

Idi maamuan ni Mr. Soria nga iti maysa a unibersidad ti Vigan ti pagbasaak iti kolehio, kinaritnak pay no kabaelak met ti agkameng iti Tandem, ti publikasion dagiti estudiante iti unibersidad. Ken saan laeng a naaramidko dayta, nagpaayak nga editor-in-chief ti Tandem iti dua nga agsaruno a tawen. Ket idi maturposko ti kolehio ken naawatak nga agisuro iti journalism iti pribado a pagadalan, binirokko a dagus ni Mr. Soria a nakaretiro idin a kas mangisursuro. Kas maysa a napudno nga adalan iti masterna, napanak nagreport kenkuana maipapan kadagiti gapuanak, ken nangkiddaw metten iti pammagbagana iti baro a biagko a kas mangisursuro. Dagiti ngarud pannarabayna kaniak manipud panaghayskulko ken ti naamaan a balakadna iti naudi a pannakipatangko kenkuana ti makunak a maysa met a napateg a gameng iti panagbiagko.

Daydin ti naudi a pannakakitak ken ni Mr. Soria; ta kalpasan ti panagisurok, immakarakon iti Manila ket nakastrekak kadagiti nadumaduma nga imprenta ken publikasion. Pimmusay daytoy iti edadna a 80 idi Hulio itay napan a tawen.

Nagasatak ta nagbalinak a maysa kadagiti estudiantena a nangipapuso iti ania man nga inyadalna iti ruar ken uneg ti klasrum, ken mangnamnamaak a maibinglayko met dagitoy a naadal ken padasko no bilang ta mangisuroakto manen.

Ala, kadagiti amin a nagbalin nga estudiante, daytoy ngaruden ti kasayaatan a panawen nga ipeksatayo ti naimpusuan a panagyamantayo kadagiti mangisursuro, nangnangruna kadagiti nangipaay iti dakkel iti panagbalbaliw ti panagbiagtayo, ken nangnangruna no sibibiagda pay.

No adayotayo man kadakuada, adda met kararag nga insagana ti DepEd a para kadakuada. Mabalin nga usarentayo ti kararag ket inaganantayo laengen ti partikular a mangisursuro a kayattayo a pagyamanan, sibibiagda man wenno pimmusayen.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 30, 2013.)

AWAN KOMA TI ILIMLIMED TI GOBIERNO

NATIBONG man ita ti panangkidkiddawda iti reporma iti pannakaaramat ti pondo ti gobierno, kalpasan ti dakkel a kontrobersia a pinarnuay ti pork barrel scam.

Napintas ngarud a pangrugian ti pannakawaswasen ti pork barrel a kas iti napagkaykaysaan dagiti senador nga aramiden manipud inton umay a tawen, ken isu met laeng ti panggep ti resolusion a mapirpirmaan ita iti Kamara.

Panggep met ti Malakanyang ti agipakat iti nabilbileg a mekanismo tapno mabantayan ti pannakaibunong dagiti pondo kadagiti ahensia nga agisayangkat iti proyekto a pagsayaatan dagiti umili. Kuna pay ni Presidente Noynoy Aquino nga agbalin laeng a nasamay ti sistema no makikaykaysa ken makiraman dagiti umili. Kasapulan ngarud a mairuar a sibubukel dagiti impormasion; iti kasta, masirip ken maawatan a nasayaat tunggal umili no ania ti mapaspasamak iti gobiernotayo.

Saan ngarud a nagpaudi dagiti supporter ti freedom of information (FOI) bill a mangal-allukoy ita kadagiti lehislador nga anamonganda koman ti gakat a nabayagen a matamtaming iti Kongreso. Ta no kayat met laeng ti administrasion ti reporma, daytoy ti sungbat ti transparency wenno ti nalawag ken napudno a pannakitransaksion ti gobierno, ken accountability wenno ti panangipakat dagiti agtuturay ti pagrebbenganda nga agserbi laeng kadagiti umili.

Maipalagip nga iti napalabas a Kongreso, saan a naanamongan ti gakat iti Kamara iti laksid ti pannakaaprobar ti bersion daytoy iti Senado. Adda pay met idi uppat a bulan koma a tamingenda daytoy sakbay a nagserra ti session dagiti kongresista para iti mid-term election, ngem awan met nagudilanda ta irasrasonda ti kaawan ti korum wenno umdas a bilang dagiti diputado nga agbotos wenno mangtaming iti gakat. Iti dayta nga inaramid ti Kamara, saanda a mapabasol dagiti umili no kunada a saan ngamin a prioridad idi daytoy ti administrasion.

Kalpasan ti eleksion ken panangrugi ti baro a Kongreso, naidatag manen iti Senado ti gakat babaen kada senador Teofisto Guingona III, Loren Legarda ken Alan Cayetano. Nangaramid metten ni Senador Grace Poe, chair ti Senate committee on public information, iti maysa a resolusion tapno marugianen ti napasnek a patangan a mainaig iti gakat.

Iti biang ti Kamara, maysa ketdi a people’s version ti gakat ti immuna a naidatag ditoy babaen ti grupo a Right to Know Right Now! Coalition. Saan a kameng ti Kamara no di ket dagiti maseknan nga umili ti nangidatag iti gakat babaen ti indirect initiative a kas sagudayen ti Seksion 11 ti Akta Republika Blg. 6735. Saan ngaminen a mauray ti grupo dagiti kongresista a mangirugi iti addang; total, palubosan kano met ti linteg ti impakatda a wagas. Mataming ngamin a kas ordinario a gakat ti maysa a kameng ti Kongreso ti inisiatibo nga idatag dagiti umili; kayatna a sawen, aglasat met daytoy a kas iti kadawyan a proseso ti panagaramid iti linteg.

No adda FOI law ti pagilian, nabileg koma ti pannakiraman dagiti maseknan nga umili, partikular iti pannakarepaso dagiti datos nga iggem ita ti Department of Budget and Management (DBM) ken Commission on Audit tapno mapalutpot a nasayaat dagiti mapagduaduaan a pannakaaramat ti pork barrel dagiti sumagmamano a kameng ti Kongreso. Ken no idi pay laeng addaan koman dagiti umili iti gundaway a mangsipsiput iti pannakaaramat ti pork barrel dagiti pannakabagida iti Kongreso, saan koma a naiturong ti pondo iti bolsa dagiti mananggundaway a non-government organization (NGO) ken dagiti kakumplotda nga opisial.

Kangrunaan ngamin a panggep ti FOI ti mangpadaras iti proseso ti pannakaala ti asino man kadagiti kasapulanna a dokumento nga iggem dagiti ahensia ti gobierno a dakkel ti pakaseknan ti sapasap, kas koma kadagiti kontrata ti gobierno, rekord mainaig kadagiti proyekto, budget ken uray pay ti statements of assets, liabilities and networth (SALN) ti asino man nga opisial. Saan a sakupen ditoy dagiti datos nga adda pakainaiganna iti seguridad ti pagilian (classified documents), dagiti rekord iti pormulasion dagiti addang ti gobierno a sakup ti presidential communications privilege, ken dagiti impormasion nga iggem dagiti pannakabagi ti linteg a makadadael iti operasionda no maibulgar dagitoy iti publiko.

Napadaras, kunada, ta saanton a kasapulan nga aglasat iti narikut a proseso ti maysa a tao nga agkiddaw iti kasapulanna a dokumento, a kas masansan a mapaspasamak ita, awanto met laeng ti maalana, wenno no adda man, agkurang no di man nadoktor dagiti datos. Babaen ngarud ti FOI, masapul a sidadaanen wenno nakasaganan dagiti impormasion para kadagiti umili ken siwawayawaya ti asino man a kayatna ti mangkita kadagitoy. Mabalin a makasuan iti kriminal a kaso ti asino man nga opisial a mangilemmeng wenno mangilibak nga adda iggemna nga impormasion a makidkiddaw a mairuar iti publiko, wenno dadaelenna ti dokumento tapno saanen a mairuar pay.

Mismo a ti Konstitusiontayo ti pagtaudan daytoy a karbengan dagiti umili a mangammo ken mapakaammuan iti ania man a pagalagadan, proyekto ken programa ti gobierno nga adda pakairamanan ti pannakaaramat ti pondo ti publiko.  Napasingkedan pay ditoy ti makunkuna a “full transparency and accountability” iti ania man nga aramiden dagiti agtuturay ken ti mangiruar iti sibubukel nga impormasion nga adda pakaseknan ti publiko.

Segun iti panagadal ni Edson Tandoc Jr, reporter ti diario ken Fulbright scholar iti Missouri School of Journalism, dagiti kano pagilian a mangipakpakaten iti FOI law ti addaan iti nababa nga insidente ti korupsion ken nasaysayaat nga amang ti panagbiag dagiti umilida ngem dagiti pagilian a kadagitoy laeng a nagipakat wenno awan a pulos ti FOI law kadagiti lugarda. Inlawlawag pay ni Tandoc a maaramat laeng koma ti FOI a kas regular a panangbantaytayo iti panagabuso dagiti agtuturay, saan ket a kasla kaudian a remedio no nakaro unayen ti korupsion.

Ngem saan pay met ketdi a naladaw ti amin. Ti pannakaibulgar ti dakkel nga anomalia iti pork barrel ket maysa a pagilasinan a mangrugrugin a mapakaammuan dagiti umili iti karbenganda, ken agaramid iti addang tapno mapasingkedanda dayta a karbengan a mangammo ken mapakaammuan iti ania man nga ar-aramiden ti gobierno a pakaseknanda.

Ti rigatna, saan latta met a prioridad ti administrasion ni PNoy ti FOI. Saanna pulos a dinakamat ti nasao a gakat iti kaudian a state of the nation (SoNA) daytoy. Ammotayo met nga agkuti laeng dagiti kaaliado ti administrasion, a mangbukel ita ti dakkel a porsiento dagiti agdama a kameng ti Kongreso, no ania ti ibilin kadakuada ti Presidente nga ipasa a gakat.

Nupay kasta, pinaglibakan latta met ti Malakanyang nga awan interes ti Presidente iti FOI bill. Uray awan kano ti kasta a linteg, napasnek ti administrasion a mangipakat iti nadalus wenno transparent a panagturay, a kas kanayon a kidkiddawen ti Presidente kadagiti kontrata ken transaksion ti gobierno ken iti pannakaaramat dagiti pondo.

Segun ken ni Presidential spokesperson Edwin Lacierda, adda kano metten bukodda a bersion ti FOI bill nga indatagda iti Kongreso, ket makaammo kano metten dagiti kameng ti Kamara ken Senado nga agpapatang no ania man ti isingsingasingda.

Kangrunaan a pakaseknan ti Presidente dagiti impormasion mainaig kadagiti transcript wenno minutes iti panagtataripnong dagiti kameng ti gabinete wenno dagiti opisial kadagiti nadumaduma nga ahensia. Ta no amin a sawenda ket mabalin nga iruar iti publiko, mapilitan la ketdi a saanen nga agsao ti maysa nga opisial iti kaykayatna, a makaapekto laeng ngarud ti nasayud a panagrikus ti kapanunotan.

Isu nga uray awan ti FOI law, mismo a ti Presidente ti nagkari a siguraduenna itan nga amin a listaan ti badyet ken dagiti pakaisangratanna a proyekto ket maiplastar iti National Data Portal ti gobierno wenno iti website ti DBM ken kapadana nga ahensia.

Napintas nga addang, ngem agkurang la ketdi daytoy. Wenno daytoy ketdi ti rason no apay a kasapulan latta ti FOI. Ta no ipabus-oytayo lattan iti gobierno a mangiruar kadagiti impormasion a kaykayat dagiti agtuturay nga ipublikar, kaskasdi a makontrol dagiti impormasion. Pilienda ti kayatda nga iruar, ngarud adayo unay ti ibagbaga a mismo ti Presidente a “full disclosure” wenno ti pannakairuar amin wenno ti sibubukel nga impormasion, awan surok ken kurangna.

No adda kastoy a pagalagadan ti gobierno a pannakairuar dagiti impormasion, a buyogan ti panagtalinaed ti karbengan dagiti umili a mangammo pay kadagiti pakaseknanda nga impormasion, kas sagudayen ti maysa a linteg, ad-adda la ketdi a mapabileg ti transparency iti gobierno. Daytoy a mismo ti pangnamnamaan dagiti supporter ti FOI; a babaen ti FOI law, awanton dagiti anomalia a kas iti pork barrel scam ta addaanto metten dagiti ordinario nga umili iti maysa a nabileg a mekanismo a mangdupir iti korupsion.

Iti daytoy a wagas a makapudno la ketdi ti administrasion iti “daang matuwid” nga ikamkampania ni PNoy tapno madalusan ti gobierno kadagiti rinuker wenno dakes nga aramid.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 16, 2013.)

ANIA, ADDA DAGITI PADI A NAIRAMAN ITI PORK BARREL SCAM?

IDI inruar ti ABS-CBN ti report a sumagmamano a padi ti mairanranud kadagiti kuestionable a kompania a nakakimaran ni Janet Lim-Napoles iti aglaplapusanan a kinabaknangna, naukag manen ti patangan iti pagpatinggaan ti karbengan dagiti papadi nga agdawat wenno agawat iti tulong pinansial ken donasion.

Ni Napoles ti akinkukua iti JLN Corporation ken dadduma pay a bogus a nongovernment organization (NGO) a target ita ti naiget a panagpalutpot ti Department of Justice mainaig iti P10-bilion a pork barrel scam.

Segun iti report ni Chiara Zambrano, agaw-awat kano ni Msgr. Josefino S. Ramirez, dati a rector ti simbaan iti Quiapo, kadagiti tseke manipud iti JLN Corporation, nga umabot iti P150,000 iti tunggal bulan. Segun dayta iti joint affidavit nga indatag iti NBI dagiti whistleblower a pakairamanan ni Benhur Luy a dati a partner ni Napoles. Ni Ramirez ti mangimatmaton iti foundation a binangon ni Napoles a naipanagan ken daydi Magdalena Luy Lim nga ina ni Napoles.

Maysa pay a padi, ni Msgr. Peter Lavin ti Alagad ni Maria House of Formation, ti maysa kadagiti nakarehistro a direktor ti JLN Corporation. Timpuar kadagiti imbestigasion ti National Bureau of Investigation (NBI) nga agaw-awat ti Alagad ni Maria Foundation iti regular a tseke manipud ken ni Napoles.  

Nadillaw ngarud ti panagpaay da Msgr. Ramirez ken Msgr. Lavin a kas kangrunaan a saksi ni Napoles tapno mapaglibakanna ti kaso a serious illegal detention nga indatag kontra kenkuana ni Luy. Adda la ketdi interes dagitoy a padi iti kaso ta nairanranudda met gayam iti operasion ti JLN. Gapu iti daytoy a kaso nga imbilin ti korte ti pannakaaresto ni Napoles. Ngem saanen a nagpakpakita pay ni Napoles manipud naawat ti abogadona ti warrant of arrest.

Ipaspasaw idi ni Napoles iti maysa nga interbiu a napigsa ti ebidensiana nga awan ti basolna ta mismo a dagiti papadi ti mangipaneknek kano iti dayta. Ngem apay a kasapulanna ngarud ti aglemmeng?

Uray Illegal ti Pagtaudan ti Donasion?

Linawlawagan ti Archdiocese of Manila nga iti ania man a pannakiraman ni Msgr. Ramirez iti foundation ni Napoles nga agisayangkat iti proyekto ti Simbaan, agtaud laeng iti personal nga apostolada ti padi; ngarud, awan ti opisial a pannakibiang ditoy ti sibubukel nga arsobispado.

Nagsurat metten ni Ramirez iti superiorna mainaig iti report. Ngem nupay linawlawaganna no kasano a nairaman iti foundation ni Napoles, dina met inlibak nga adda naaw-awatna a parabur manipud iti JLN a kas nadakamat iti report.   

Kadagiti napalpalabas, nadillaw metten ti panagaw-awat dagiti papadi iti donasion manipud iti mapagduduaan wenno dakes ti nagtaudanna a gatad, kas koma iti aggapu iti illegal a sugal a kas iti jueteng. Iti maysa a panagdengngeg iti Kamara idi 2004 mainaig iti hueteng, nadakamat ti abogado ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP) nga agaw-awat ti donasion ti Simbaan iti sadino man a pagtaudanna, legal man wenno illegal.

Ngem kuna ti dati a sekretario ti Department of Justice (DOJ) a mabalin a makasuan dagiti papadi no maduktalan nga aggapu iti illegal a sugal wenno mapaneknekan a gambling lord ti naggapuan ti donasion nga awatenda, maibatay dayta iti paglintegan a makasuan iti kaso a kriminal ti asino man a mairanud wenno agganar iti illegal nga aramid.

Nakaro idi nga inuy-uyawda ti Simbaan gapu ta iti laksid ti nalaus a parikut iti korupsion ken kinakurapay iti pagilian a rason ti kaawanen panagtalek dagiti umili iti gobierno, sumawsaw pay laeng ti Simbaan iti isyu. No mabalin, itandudona latta koma ti moralidad a kangrunaan nga ikaskasabana babaen ti panagkedkedna nga agawat iti ania man a donasion manipud iti napastrek iti illegal a sugal ken dadduma pay a dakes nga aramid.

“Pajero Bishops”

Nalabit daytoy ti adda iti panunot ni Lingayen-Dagupan Archbishop Socrates Villegas iti panagkiddawna kadagiti papadi, babaen ti maysa a pastoral letter mainaig iti pork barrel scam, a liklikanda ti agdawat iti ania man a tulong manipud kadagiti politiko; iti kasta, saanen a mapanuynoyan ti korupsion iti gobierno.

Dinillaw pay ditoy ni Villegas ti pork barrel a kas instrumento tapno ad-adda a bumileg laeng ti kapet dagiti politiko kadagiti puestoda. Saan kano a kasapulan nga iraman ti baboy (pork) iti tinapay (bread), kas pangngarigna iti pannakaar-aramat ti pork barrel kadagiti saan a mayannatup a banag.  

Ken mabalin a sadiwa latta iti panunot ni Villegas ken ti sibubukel a Simbaan ti kaso dagiti maaw-awagan itan a “Pajero Bishops.” Daytoy ti panangibulgar ti Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO) a saan a nababbaba ngem pito nga obispo ti naipaayan iti agdagup iti P6.9-milion a pondo manipud iti ahensia idi panawen ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Naaramat kano a paggatang daytoy kadagiti agkakangina nga SUV para kadagiti lider ti Simbaan. Nakaluklukay ti ima ni GMA kadagiti obispo ta kasla man pangpasuksokna daytoy kadakuada tapno liklikandan iti agsao kontra iti gobiernona (kadagidi a panawen, agngangabit a mapadisi ni GMA gapu iti kaso ti korupsion ken panagsaur iti eleksion).

Nangnangruna a nauyaw ti panagsurat ni Butuan Bishop Juan de Dios Pueblos ken ni GMA tapno agkiddaw laeng iti regalo manipud iti Presidente para iti kasangayna. Pinilina pay ti Mitsubishi Montero nga aggatad iti P1.7-milion a maipaay kenkuana.

Nalipatan sa ni Pueblos ken kakaduana iti Statement on Gambling idi 2005, nga isuda met laeng nga obispo ti nangiruar, a mangibilbilin kadakuada a liklikanda ti agdawat ken agawat iti pondo manipud iti sugal, illegal man wenno legal (kas iti ipakpakat ti PCSO), tapno saanen a mapanuynoyan ti kultura ti panagsugal kadagiti umili, uray pay panggep dayta a panagdawat iti panangtulongda kadagiti marigrigat.

Ti Palagip ni Pope Francis

Itay laeng napan a bulan, mismo a ni Pope Francis, a maam-ammo iti panangitaltal-ona iti “vow of povery” kadagiti agserserbi iti Simbaan, ti kasla nangipalagip manen kadagiti lider ti Simbaan nga agbiagda laeng koma iti nasimple a wagas. Partikular a dinillaw ti Santo Papa iti kinaayat dagiti papadi a mangiplastar iti impluensia ken bilegda iti komunidad (kas koma ti agmaneho iti nangina a kotse).

Impeksa ti Santo Papa ti panagsaksakit ti riknana a makakitkita kadagiti papadi ke mamadre nga agmaneho kadagiti agkakangina ti modelona a kotse. Napateg met ti kotse iti panagtrabahoda, ngem no mabalin, kunana, pilienda laeng koma nga aramaten dagiti nasimple laeng a pagluganan. Imbes nga ambisionanda dagiti agkakangina a lugan, panunotenda laengen dagiti adu nga ubbing iti lubong a matmatay gapu iti nakaro a bisin.

Kinapudnona, sakbay a rimmuar ti report ti ABS-CBN, immun-unan nga impeksa ni Manila Archbishop Luis Antonio Cardinal Tagle ti panagleddaangna iti rimmuar nga anomalia iti pork barrel.

“Parang nadudurog ang puso mo na, kaya bang gawin ito ng tao sa kapwa tao? Kaya ba talagang sikmurain na magagawa ang ganito kalaking kasiraan para sa bayan?” kinuna ti kardinal iti maysa a press conference.

Dina pay nagawidanen ti panagayus ti luana a nangsungbat met laeng dagita a saludsodna. Kunana a nairusok laeng ngata dagiti agar-aramid kadagitoy gapu ta saan a pulos a linaon ti panunotda dagiti nakurapay; mabalin a dida makita dagitoy wenno pudno la ketdi a dida kayat ti kumita kadakuada.

Tapno rummuar ti kinapudno, impagetgetna ngarud ti naiget nga imbestigasion iti daytoy ken dagiti kapadana nga isyu iti korupsion ti gobierno a mabalin a maliplipatanen dagiti maseknan. Napintas a pangsurnad daytoy iti pastoral letter ni Villegas nga immun-una a rimmuar idi napan a bulan.

Da Cardinal Tagle ken Villegas, makunkuna a mangibagbagi iti baro a rupa ti Simbaan Katolika, karkardayo dagiti kasla agruprupa a politiko a lider ti simbaan idi panawen ni GMA.

Dagiti dua man ti manamnama a mangipakat iti prinsipio ni Pope Francis a kinadalus ti panagserbi dagiti kameng ti Simbaan, wenno iti panangpatalinaedda latta iti Simbaan a sanktuario dagiti marigrigat, dagiti nabaybay-an ken maipapaigid a sektor ti gimong, saan ket nga agbalin nga instrumento dagiti manangallilaw, dagiti babaknang nga agtaud iti narugit nga aramid ti kinabaknangda ken dagiti narugit iti aramidda a politiko. 

Ania ti Pagtaktakderan ti CBCP?

Ken tapno nadaras a mailawlawag met ti Simbaan ti bagbagina, panawen metten tapno mangiruar ti CBCP iti napagkaysa a pagtaktakderanda iti pork barrel. Adda met ketdin nadakamat ni Cardinal Tagle a singasingna para iti pannakaaramat ti pondo a mabalin a pangrugianda.  

Ngem iti laksid ti kapigsan ti timek iti publiko a mangkidkiddaw iti pannakapukawen ti pork barrel, pulos met nga awan ti panagkuti ti Senado ken ti Kamara nga agpalutpot. Awan met ti panggep ni Presidente Noynoy Aquino a mangwaswas iti PDAF ta patienna a kasapulan latta daytoy tapno mangidanon ti serbisio ti gobierno kadagiti umili.

Iti daytoy ngarud a situasion nga ipakita metten ti Simbaan Katolika ti reggetna a manglaban iti korupsion, a kas koma iti kareggetna a mangkonkontra iti RH Law. Maysa met nga isyu ti moralidad ti panangibolsa dagiti politiko ken kakumplotda kadagiti pondo a naisangrat para kadagiti umili.

No pannakibiang man daytoy iti politika, maysa laeng a nasaysayaat la bassit no di man kasapulan a pannakibiang ti Simbaan iti Estado, ta iti ungto ti dalan, ti pagimbagan dagiti marigrigat ken maipapaigid a sektor ti gimong ti panggep met laeng ti pannakapukaw ti korupsion ti gobierno.

(Basaen ti kompleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 2, 2013.)