AWAN KOMA TI ILIMLIMED TI GOBIERNO

NATIBONG man ita ti panangkidkiddawda iti reporma iti pannakaaramat ti pondo ti gobierno, kalpasan ti dakkel a kontrobersia a pinarnuay ti pork barrel scam.

Napintas ngarud a pangrugian ti pannakawaswasen ti pork barrel a kas iti napagkaykaysaan dagiti senador nga aramiden manipud inton umay a tawen, ken isu met laeng ti panggep ti resolusion a mapirpirmaan ita iti Kamara.

Panggep met ti Malakanyang ti agipakat iti nabilbileg a mekanismo tapno mabantayan ti pannakaibunong dagiti pondo kadagiti ahensia nga agisayangkat iti proyekto a pagsayaatan dagiti umili. Kuna pay ni Presidente Noynoy Aquino nga agbalin laeng a nasamay ti sistema no makikaykaysa ken makiraman dagiti umili. Kasapulan ngarud a mairuar a sibubukel dagiti impormasion; iti kasta, masirip ken maawatan a nasayaat tunggal umili no ania ti mapaspasamak iti gobiernotayo.

Saan ngarud a nagpaudi dagiti supporter ti freedom of information (FOI) bill a mangal-allukoy ita kadagiti lehislador nga anamonganda koman ti gakat a nabayagen a matamtaming iti Kongreso. Ta no kayat met laeng ti administrasion ti reporma, daytoy ti sungbat ti transparency wenno ti nalawag ken napudno a pannakitransaksion ti gobierno, ken accountability wenno ti panangipakat dagiti agtuturay ti pagrebbenganda nga agserbi laeng kadagiti umili.

Maipalagip nga iti napalabas a Kongreso, saan a naanamongan ti gakat iti Kamara iti laksid ti pannakaaprobar ti bersion daytoy iti Senado. Adda pay met idi uppat a bulan koma a tamingenda daytoy sakbay a nagserra ti session dagiti kongresista para iti mid-term election, ngem awan met nagudilanda ta irasrasonda ti kaawan ti korum wenno umdas a bilang dagiti diputado nga agbotos wenno mangtaming iti gakat. Iti dayta nga inaramid ti Kamara, saanda a mapabasol dagiti umili no kunada a saan ngamin a prioridad idi daytoy ti administrasion.

Kalpasan ti eleksion ken panangrugi ti baro a Kongreso, naidatag manen iti Senado ti gakat babaen kada senador Teofisto Guingona III, Loren Legarda ken Alan Cayetano. Nangaramid metten ni Senador Grace Poe, chair ti Senate committee on public information, iti maysa a resolusion tapno marugianen ti napasnek a patangan a mainaig iti gakat.

Iti biang ti Kamara, maysa ketdi a people’s version ti gakat ti immuna a naidatag ditoy babaen ti grupo a Right to Know Right Now! Coalition. Saan a kameng ti Kamara no di ket dagiti maseknan nga umili ti nangidatag iti gakat babaen ti indirect initiative a kas sagudayen ti Seksion 11 ti Akta Republika Blg. 6735. Saan ngaminen a mauray ti grupo dagiti kongresista a mangirugi iti addang; total, palubosan kano met ti linteg ti impakatda a wagas. Mataming ngamin a kas ordinario a gakat ti maysa a kameng ti Kongreso ti inisiatibo nga idatag dagiti umili; kayatna a sawen, aglasat met daytoy a kas iti kadawyan a proseso ti panagaramid iti linteg.

No adda FOI law ti pagilian, nabileg koma ti pannakiraman dagiti maseknan nga umili, partikular iti pannakarepaso dagiti datos nga iggem ita ti Department of Budget and Management (DBM) ken Commission on Audit tapno mapalutpot a nasayaat dagiti mapagduaduaan a pannakaaramat ti pork barrel dagiti sumagmamano a kameng ti Kongreso. Ken no idi pay laeng addaan koman dagiti umili iti gundaway a mangsipsiput iti pannakaaramat ti pork barrel dagiti pannakabagida iti Kongreso, saan koma a naiturong ti pondo iti bolsa dagiti mananggundaway a non-government organization (NGO) ken dagiti kakumplotda nga opisial.

Kangrunaan ngamin a panggep ti FOI ti mangpadaras iti proseso ti pannakaala ti asino man kadagiti kasapulanna a dokumento nga iggem dagiti ahensia ti gobierno a dakkel ti pakaseknan ti sapasap, kas koma kadagiti kontrata ti gobierno, rekord mainaig kadagiti proyekto, budget ken uray pay ti statements of assets, liabilities and networth (SALN) ti asino man nga opisial. Saan a sakupen ditoy dagiti datos nga adda pakainaiganna iti seguridad ti pagilian (classified documents), dagiti rekord iti pormulasion dagiti addang ti gobierno a sakup ti presidential communications privilege, ken dagiti impormasion nga iggem dagiti pannakabagi ti linteg a makadadael iti operasionda no maibulgar dagitoy iti publiko.

Napadaras, kunada, ta saanton a kasapulan nga aglasat iti narikut a proseso ti maysa a tao nga agkiddaw iti kasapulanna a dokumento, a kas masansan a mapaspasamak ita, awanto met laeng ti maalana, wenno no adda man, agkurang no di man nadoktor dagiti datos. Babaen ngarud ti FOI, masapul a sidadaanen wenno nakasaganan dagiti impormasion para kadagiti umili ken siwawayawaya ti asino man a kayatna ti mangkita kadagitoy. Mabalin a makasuan iti kriminal a kaso ti asino man nga opisial a mangilemmeng wenno mangilibak nga adda iggemna nga impormasion a makidkiddaw a mairuar iti publiko, wenno dadaelenna ti dokumento tapno saanen a mairuar pay.

Mismo a ti Konstitusiontayo ti pagtaudan daytoy a karbengan dagiti umili a mangammo ken mapakaammuan iti ania man a pagalagadan, proyekto ken programa ti gobierno nga adda pakairamanan ti pannakaaramat ti pondo ti publiko.  Napasingkedan pay ditoy ti makunkuna a “full transparency and accountability” iti ania man nga aramiden dagiti agtuturay ken ti mangiruar iti sibubukel nga impormasion nga adda pakaseknan ti publiko.

Segun iti panagadal ni Edson Tandoc Jr, reporter ti diario ken Fulbright scholar iti Missouri School of Journalism, dagiti kano pagilian a mangipakpakaten iti FOI law ti addaan iti nababa nga insidente ti korupsion ken nasaysayaat nga amang ti panagbiag dagiti umilida ngem dagiti pagilian a kadagitoy laeng a nagipakat wenno awan a pulos ti FOI law kadagiti lugarda. Inlawlawag pay ni Tandoc a maaramat laeng koma ti FOI a kas regular a panangbantaytayo iti panagabuso dagiti agtuturay, saan ket a kasla kaudian a remedio no nakaro unayen ti korupsion.

Ngem saan pay met ketdi a naladaw ti amin. Ti pannakaibulgar ti dakkel nga anomalia iti pork barrel ket maysa a pagilasinan a mangrugrugin a mapakaammuan dagiti umili iti karbenganda, ken agaramid iti addang tapno mapasingkedanda dayta a karbengan a mangammo ken mapakaammuan iti ania man nga ar-aramiden ti gobierno a pakaseknanda.

Ti rigatna, saan latta met a prioridad ti administrasion ni PNoy ti FOI. Saanna pulos a dinakamat ti nasao a gakat iti kaudian a state of the nation (SoNA) daytoy. Ammotayo met nga agkuti laeng dagiti kaaliado ti administrasion, a mangbukel ita ti dakkel a porsiento dagiti agdama a kameng ti Kongreso, no ania ti ibilin kadakuada ti Presidente nga ipasa a gakat.

Nupay kasta, pinaglibakan latta met ti Malakanyang nga awan interes ti Presidente iti FOI bill. Uray awan kano ti kasta a linteg, napasnek ti administrasion a mangipakat iti nadalus wenno transparent a panagturay, a kas kanayon a kidkiddawen ti Presidente kadagiti kontrata ken transaksion ti gobierno ken iti pannakaaramat dagiti pondo.

Segun ken ni Presidential spokesperson Edwin Lacierda, adda kano metten bukodda a bersion ti FOI bill nga indatagda iti Kongreso, ket makaammo kano metten dagiti kameng ti Kamara ken Senado nga agpapatang no ania man ti isingsingasingda.

Kangrunaan a pakaseknan ti Presidente dagiti impormasion mainaig kadagiti transcript wenno minutes iti panagtataripnong dagiti kameng ti gabinete wenno dagiti opisial kadagiti nadumaduma nga ahensia. Ta no amin a sawenda ket mabalin nga iruar iti publiko, mapilitan la ketdi a saanen nga agsao ti maysa nga opisial iti kaykayatna, a makaapekto laeng ngarud ti nasayud a panagrikus ti kapanunotan.

Isu nga uray awan ti FOI law, mismo a ti Presidente ti nagkari a siguraduenna itan nga amin a listaan ti badyet ken dagiti pakaisangratanna a proyekto ket maiplastar iti National Data Portal ti gobierno wenno iti website ti DBM ken kapadana nga ahensia.

Napintas nga addang, ngem agkurang la ketdi daytoy. Wenno daytoy ketdi ti rason no apay a kasapulan latta ti FOI. Ta no ipabus-oytayo lattan iti gobierno a mangiruar kadagiti impormasion a kaykayat dagiti agtuturay nga ipublikar, kaskasdi a makontrol dagiti impormasion. Pilienda ti kayatda nga iruar, ngarud adayo unay ti ibagbaga a mismo ti Presidente a “full disclosure” wenno ti pannakairuar amin wenno ti sibubukel nga impormasion, awan surok ken kurangna.

No adda kastoy a pagalagadan ti gobierno a pannakairuar dagiti impormasion, a buyogan ti panagtalinaed ti karbengan dagiti umili a mangammo pay kadagiti pakaseknanda nga impormasion, kas sagudayen ti maysa a linteg, ad-adda la ketdi a mapabileg ti transparency iti gobierno. Daytoy a mismo ti pangnamnamaan dagiti supporter ti FOI; a babaen ti FOI law, awanton dagiti anomalia a kas iti pork barrel scam ta addaanto metten dagiti ordinario nga umili iti maysa a nabileg a mekanismo a mangdupir iti korupsion.

Iti daytoy a wagas a makapudno la ketdi ti administrasion iti “daang matuwid” nga ikamkampania ni PNoy tapno madalusan ti gobierno kadagiti rinuker wenno dakes nga aramid.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 16, 2013.)