DIASKE NGA SK?

NO agbataytayo iti Akta Republika (RA) Blg. 10632 a pinirmaan ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III idi Oktubre 3, masuspende laeng ti operasion ti Sangguniang Kabataan (SK) agingga iti sumaruno nga eleksion a maisayangkatto ania man nga aldaw manipud iti Oktubre 28, 2014 agingga iti Pebrero 23, 2015. Awan ngarud ti mapasamak nga eleksion ita a bulan a kas kiniddaw ti Commission on Elections (Comelec) para kadagiti baro nga opisial ti SK.

Gapu ta saan a palubosan ti linteg ti hold-over policy, wenno panangiggem koma pay laeng dagiti natugaw nga opisial ti SK iti turay agingga nga awan ti mabutosan a mangsukat kadakuada, kas kadawyan a mapaspasamak iti dadduma a posision ti gobierno, awanto ngaruden ti makunkuna nga SK apaman nga agpaso ti termino dagiti agdama nga opisial inton Nobiembre 30 agingga a saan a maangay ti sumaruno nga eleksion iti SK.

Awanto metten dagiti ex-officio a kameng ti SK kadagiti maseknan a konseho (sangguniang barangay, sangguniang bayan, sangguniang panlungsod wenno sangguniang panlalawigan), segun pay dayta iti linteg.

Agingga nga awan pay ti baro nga opisial, iggaman pay laeng ngarud ti konseho ti barangay ti pondo ti SK (wenno ti 10 a porsiento iti internal revenue allotment ti barangay a nailatang para kadagiti agtutubo), ngem rumbeng a maaramat laeng ti pondo iti youth development program ti barangay. Mapan a 42,000 a posision ti SK chairperson ken 300,000 a posision kadagiti SK councilor ti mabutosan koma a kagiddan dagiti opisial ti barangay.

Gapu ngarud iti pannakaitantan ti eleksion, manamnama a makainut ti gobierno iti P100-milion wenno nasursurok pay, segun ti maysa nga opisial ti Comelec (wenno umabot iti P1.1-bilion maibatay met iti maysa a report). Isu pay kano dayta a mainutda a pondo nga usarenda a pagaramid kadagiti klasrum, kalsada, rangtay ken kapadana nga impraestruktura.

“Breeding Ground” ti Dinastia ti Politika ken Korupsion?

Segun ken ni Senador Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr., kiniddawna met ti suspension ti eleksion ti SK ta agpannuray koma daytoy iti reporma iti sistema ti pannakaipakat ti SK a pangpanggepen ti Kongreso a sukogen, iti kasta mapabileg ti konseho dagiti agtutubo ken maiwalin ti agdama a pakauy-uyawan ti SK nga awan metten kano ti serserbina.

Kinapudnona, napintas ti panggep ti SK: ti panagpaayna a kas pagsanayan dagiti agtutubo  mangiggep iti panagiggem iti turay, ta isuda ngarud ti agbalinto met a lider ti pagilian iti masakbayan. Ngem kas kadagiti adu metten a panggep ti panangituray, simiasi daytoy ngem iti orihinal panggepna, ta ad-adda metten a nagbalin a pagadalan dagiti ubbing nga agibolsa iti pondo, ken maaramat iti bukod nga interes dagiti natataengan a politiko ken kaamaanda.

Segun ngarud ken ni Comelec Commissioner Lucenito Tagle, nagbalinen ti SK a “breeding ground” wenno pangrugian iti dinastia ti politika ken korupsion.

Agpayso met. Padasenyo a padalanan dagiti nagnagan dagiti situtugaw nga SK chairman, nangnangruna dagiti SK federation ket matakuatanyo a kaaduanna kadagitoy dagiti annak met laeng dagiti nakatugaw a politiko wenno nabileg a kaamaan. Masansan ngarud a maaramat laeng ti SK a pangpabileg ti maysa a kaamaan dagiti politiko iti panagturayna ken mangpataginayon metten iti dayta a bileg gapu iti kaadda dagiti ubing a patanorda.

Saan ngarud a nakaskasdaaw ta uray iti napasamak a panagrehistro dagiti botante iti SK idi Hulio, kaaduanna dagitoy, segun iti Comelec, dagiti binunag met laeng dagiti politiko nga addaan iti anak wenno kabagian nga agngayangay iti eleksion no natuloy koma daytoy.

Awanen ti Serserbi Dagiti Opisial

Ken saan nga awan ti korupsion no kasta ti sistema ti panagpili kadagiti lider ken ti panagturay. Masursuro dagiti ubbing ti agtakaw wenno agibolsa iti pondo ti gobierno, ta nalaka a panuynoyan laeng dagiti nataengan a politiko a masansan a kabagianda, no di man kakumplotda dagitoy, wenno mabalin nga isuda met laeng ti mangipamuspusan iti dakes nga aramid. Asino ti makalipat iti pannakaidarum iti Ombudsman idi 2010 ni Jane Cajes, dati a presidente ti SK National Federasion? Naidarum daytoy iti kaso ti korupsion, wenno iti kaawan bidding kadagiti panaggatang ti usaren ti konseho iti maysa a panagtataripnongda, ken kaawan likuidasion ti umabot iti P93-milion a pondo ti SKNF.

Segun met iti agsina a panagadal ti Center for Integrative and Development Studies iti Unibersidad ti Filipinas (UP) idi 2007 ken ti tesis ti dua a nagturpos iti Mass Communications a rimmuar idi 2010 iti met laeng UP, saanen a nabileg ti SK a mangipatungpal ti rumbeng nga akemna a mangaramid kadagiti ordinansa, panangpadur-as kadagiti agtutubo, panangidatagda kadagiti kasapulan a report ken panangisayangkat kadagiti konsultation kadagiti kamengda.

Nakadidillaw pay kano ti mapaspasamak a panagpasuksok, overpricing kadagiti proyekto ken magatang a ramramit, ken panagaw-awatda iti kickbak; ken masansan nga ammo dagiti nataengan nga opisial ti barangay dagitoy nga aramidda.

Napukaw ngaruden ti bileg ti SK a mangital-o koma ti naindemokrasiaan a liderato ken panagpampanunot nga agbatay iti panagserbisio kadagiti umili. Kas pagarigan laeng, mangilatang ti SK iti P120,000 a kas tinawen a badyet para iti panagdalus iti komunidad, a segun ken ni Rep. Edgar Erice ti Caloocan, saan koman a kasapulan a mapondian iti kasta ti kadakkelna a proyekto ta no ar-arigen, libre koma ti panagdalus, wenno agsadag laeng koma daytoy iti panagboluntario dagiti agtutubo nga aggaraw para iti lugarda. Ngem  isuda ketdi ti nagbalinen a boss, wenno mangtangdan kadagiti tattao nga agdalus para kadakuada; a no maminsan, saan met nga umisu ti ibayadda, ta gayam ibolsada lattan ti mabati.

Adda ngarud dagiti agkidkiddaw a mawaswasen ti SK gapu kadagiti nadakamat a rason. Adda metten indatag ni Erice ken dagiti kakaduana iti Kamara a gakat para iti abolision ti SK. Maysa ditoy ti panangsukatda daytoy iti Barangay Youth Council (BYC) nga idauluanto ti kaubingan a kameng ti sangguniang barangay. Segun iti gakat, direkta nga agreport ti BYC iti konseho ti barangay ken isu pay ti mangkita kadagiti proyekto nga adda pakaseknanna iti isports, edukasion, kultura ken nakaparsuaan.

Kasurot man laeng daytoy ti singasing ni Comelec Chairman Sixto Brillantes nga “indefinite suspension” wenno ti agtultuloy a suspension ti eleksion ti SK; iti kasta, maipakita met laeng dagiti lider ti barangay a kabaelanda met a tamingen ti pakaseknan dagiti agtutubo.

Reporma, Saan nga Abolision

Ngem ad-adu ketdi singasing para iti reporma wenno pannakabalbaliw ti SK, saan ket nga abolision. Segun ken ni Senador Bam Aquino, maysa a youth leader sakbay a nag-senador, saan kano met amin nga opisial ti SK ket awan naar-aramidanda, ta adda met dagiti pudpudno a nagserbi iti lugarda iti nadalus a wagas.

Ta malaksid a panangipaidam kadagiti agtutubo nga agsanay iti panangituray ti pagilian, kas kiddawen ti Konstitusiontayo, saan a nasayaat a solusion ti abolision ta kayariganna man kano daytoy ti mangpuor iti maysa a balay gapu laeng iti kaadda dagiti anay. Ken maysa, segun met ken ni Kabataan Partylist Rep. Terry Ridon, no korupsion met laeng ti rason tapno waswasenda ti SK, waswasenda kano met koma dagiti ahensia wenno institusion ti gobierno a nagpupuniponan dagiti rinuker nga opisial.

Dagitoy ngarud ti ibagbagada a mabalin a reporma ti SK: (1) ti panangipangatoda iti edad dagiti agkameng iti SK, iti manipud 15 agingga iti 18 nga agdama a pagalagadan, agbalinton nga edad 18 agingga iti 24 (15 agingga iti 24 iti maysa a singasing), iti kasta natataenganen nga agpanunot dagiti ubbing nangnangruna iti agpang iti panangiggem iti pondo; (2) pananginayonda iti probision para iti nasaysayud a pannakamonitor, koleksion ken pannakaigasto dagiti pondo ti SK; ken (3) ti panangikabilda iti anti-dynasty a probision iti baro a linteg; iti kasta, saanen a mabalin nga agopisial ti SK dagiti annak ken asideg a kabagian dagiti situtugaw a politiko.

Segun met ken ni Gobernador Imee Marcos ti Ilocos Norte, ti presidente ti Kabataang Barangay (KB) idi mabangon daytoy idi 1975, ikkatenda koma ti konsiderasion ti pondo wenno honorarium kadagiti kameng ti konseho dagiti agtutubo, ta ipangpangrunada laeng koma ti pannakitulongda iti komunidad ken ti idealismo a kas motibasion dagitoy nga ubbing a rumaman iti ania man nga aramid ti barangay. Maital-o ngarud koma a kanayon ti espiritu ti boluntarismo kadagiti agtutubo a kas iti naipakitada kano idi panawenna iti KB.

Yuray ti Comelec ti Baro a Linteg

Kinapudnona, no nagbalin man nga inutil wenno awanen ti serserbi ti SK, saan met laeng a dagiti agtutubo ti mababalaw. Dagiti ketdi natataengan ta isuda a mismo ti rumbeng a mangaywan ken mangtarabay kadagitoy nga ubbing. Awan man dumana ‘tay anak a naiwawa iti dana ti biagna, a dagiti met laeng mismo a nagannak ti mababalaw; wenno ti estudiante a saan a nakaadal a nasayaat, ta dagiti mismo mamaestrana ti ayan iti basol. Nasayaat ngarud koma a no adda man reporma iti SK, mairaman koma pay daytoy a kapanunotan, ti kaadda ti responsibilidad dagiti nataengan a mangkita kadakuada.

Ala, aguraytayo manipud ita agingga iti sumaruno nga eleksion ti SK no adda met laeng mabukelda a baro a linteg a mangreporma iti sistema ti SK. Ta dayta kano met ngamin ti rason no apay a nasuspende ti eleksion, ti panangyurayda dayta a baro a linteg.

Ngem no awan, nabatad ti ibagbaga ni Brillantes a waswasenda laengen ti SK, ta mapilitanda a saan a mangisayangkat iti eleksion manipud 2014 agingga iti 2015 a kas kiddawen ti RA 10632. Ngem no anagentayo ti linteg, ti panangikkatda iti hold-over policy, kasla metten winaswasen daytoy ti SK. Ta kalpasan ti Nobiembre 30, awanen ti SK nga aggaraw ken aganges pay, agingga a saan nga agkuti ti Kongreso.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 28, 2013.)