Miss World 2013 Megan Lynne Young: SAAN A FILIPINO?

KAMAUDIANANNA, adda met laengen Filipina a nabalangatan a Miss World iti koronasion a naangay iti Bali, Indonesia idi Septiembre 28. Isu dayta ni Megan Lynne Young, ti agtawen iti 23 nga aktres ken tubo iti Siudad ti Olongapo.

Dagiti aldaw sakbay ti koronasion, tumaptapaw ti kayaw ken kinapintas ni Megan kadagiti 127 a dayag a mangibagi kadagiti bukodda a pagilian. Uray iti kaudian a rikus ti pasalip a nangpilianda kadagiti sumrek iti Top 10, ni Megan ti kangangatuan iti puesto. Inyawid pay ni Megan ti titulo a Top Model, a katukad ti Best in Swimsuit nga inikkatda iti pasken tapno saan nga umingar dagiti konserbatibo a Muslim iti Indonesia.

Napalalo ti ragsak dagiti kailiantayo ta sakbay ti gapuanan ni Megan, ti laengen asul a korona iti pasalip ti di pay nagunggun-od ti asino man a Filipina iti uneg ti 63 a tawen ti Miss World. Agingga iti first runner-up laeng met ti nayawid idi da Evangeline Pascual (1973) ken Gwendoline Ruais (2011). 

Sakbayna, naminduan a nangabak ti Filipinas iti Miss Universe, namimpat iti Miss International, ken sagpaminsan iti Miss Earth ken iti Miss Supranatural (daytoy met laeng a tawen a nangabak). Iti ngarud panangabak ni Megan ti mangibaga a kasla nag-grand slam metten ti pagiliantayo iti amin a pasalip iti kinapintas iti lubong.

Napalalo ti panangidirdir-itayo a maysa a Filipina a kadaraan ti agdama a mangitandudo iti kinapintas ti maysa a babai iti sangalubongan. Awan dumana man iti panangidirdir-itayo kadagiti balligi ni Manny Pacquiao iti boksing iti napaut met a tawen. Uray pay nayanak ni Megan iti America, ditoy met a nagbasa manipud idi agtawen iti 10 agingga ita a panagbalasangna. Filipino nga awan duadua. Kas ken ni Pacquiao.

“US-born”

Ngem no basaentayo dagiti damdamag kadagiti sumagmamano a news website iti koronasion ni Megan a Miss World, nakakapet latta ti panangiladawanda kenkuana a “US-born” wenno nayanak iti Estados Unidos, a dimmakkel laeng iti Filipinas. Pudno met ta Amerikano ti amana ken agpayso a nayanak ni Megan iti Virginia, USA; ngem iti dida panangdakamat a maysa a puro a Filipino ti tubo-iti-Olongapo nga inana, kasla agparparang latta ngarud nga Amerikana ni Megan. Ken iparipirip metten kadagitoy a damag a no saan a gapu iti darana a Puraw wenno Lumaud, saantayo pay a nasukdal ti kangangatuan a pammadayaw iti Miss World. A kasla ibagbagada metten nga awan ti kasta a kinapintas ken kinapusaksak ti puro a Filipina.

Kasla ngarud bumingbingay met dagiti Amerikano iti dayaw nga impaay ni Megan kadagiti Filipino. Wen, ta kastoy ti tema ti ibagbaga dagiti nagkomento nga awan la ti panamatida iti kababaelan dagiti Filipino. Adda pay dagiti nangibaga nga awan met kano ti makitada a langa ti Filipino ken ni Megan. Kasla agkurang pay kadakuada ti panag-Tagalog ni Megan a nagyaman kadagiti kakailianna kalpasan ti pannakabalangatna. Ken kadaksan ditoy,  adda pay timpuar nga “haters” ni Megan, partikular ti maysa a Facebook account a nangibagbaga a maysa a kasambahay (“maid”) laeng ti nangabak a Miss World, ta iti panangipagarup ngata ti nagiposte iti kasta, kasambahay wenno domestic helper amin a babbai manipud iti Filipinas.

Pagsayaatanna, saan a pinalabes dagiti kadaraantayo a Filipino iti cyberspace dagiti kakastoy a panangpadpadakesda ken ni Megan ken iti pulitayo. Dagitoy ti nangpelpel met laeng kadagiti forum site kadagiti nasao a website babaen dagiti komentoda a mangsalaknib iti dayawtayo a Filipino ken mangsupalpal metten kadagiti “racist” wenno dagiti tattao a dida ikabkabilangan no di man irurumenda dagiti dida kapulian.

Nakarkaro ketdi ti impakita dagiti Amerikano a nangdillaw iti pannakabalangat a Miss America 2013 ni Miss New York Nina Davuluri. Tubo iti India dagiti nagannak ni Davuluri isu a nagan ken langana pay laeng, madlawen a saan a kas iti kaaduanna nga Amerikano ti baro a mangibagi ti pagilianda iti kinapintas. Ibagbagada a saan kano met nga Amerikano (idinto a nayanak ken makipagili iti US ni Davuluri), a maysa kano nga Arabo (makita la unay nga adu ti ignorante kadagiti agkomkomento iti Internet), a terorista daytoy (adu pay ngarud ti “racist” kadakuada). Ngem nakakaskasdaaw ta idi nabalangatan met a Miss America idi 2001 ni Ana Perez Baraquio, awan met ti nagun-uni iti panaglanglanga daytoy nga Asiano; ta uray nayanak ni Baraquio iti Hawaii, Filipino a taga-Pangasinan dagiti dadakkelna.

Jessica Sanchez ken Dadduma Pay a Fil-Am

Kas iti inaramid ni Davuluri a di nangikankano kadagiti kakastoy a panagatakarda iti kinataona ken naggapuanna a puli, kasta met ti mabalin nga aramiden ni Megan ken dagiti kakailiantayo. Isardentayon iti mangtutop pay kadagitoy a klase ti negatibo a komento.

Nupay kasta, saan latta a maliklikan ti panagsaksakit ti nakemtayo iti masansan a panangibabbabada iti kinataotayo a Filipino. No adda aglatak iti lubong a saan a nayanak iti Filipinas ngem adda darana a Filipino, ibagada lattan nga agbibisintayo laengen a mangtagikua a Filipino dagitoy.  Daytoy man ti nagbalin a sentro iti isyu iti panangibagbagatayo a Filipino ni Jessica Sanchez, ti first-runner up iti American Idol idi 2011. Di kano rumbeng a tagikuaentayo ni Jessica ta Mehikano daytoy a taga-Mexico ti amana, ngarud maysa a Mexican-American ni Jessica. Saan, kuna met dagiti kakailiantayo ta Filipino-American daytoy, ta Filipina a taga-Bataan ti inana. Tapno tabla, kunada, inawaganda laengen ni Jessica a Mexican-Filipino-American (mabalin met a Mexinoy-American wenno Filexican-American), nakatkatawa ti kaatiddogna ngem dayta ti kinapudno. Ngem iti biang ni Jessica, adda iti puso ti pakakitaaan no ania ti nadagdagsen kenkuana a puli; ngem uray pay, Filipino latta daytoy—Fil-Am nga awan duadua.

Nasayaat ngarud a mangiruangan dagiti kakastoy nga isyu iti panangilawlawag manen no ania ti pudpudno a Filipino. Ngem lawlawagantayo nga umuna a dua ti pangituroganna dayta a balikas: ti Filipino a kas puli (babaen ti dara) ken ti Filipino a kas pannakipagili (citizenship).

Ditoy pagilian, maipaay ti pannakipagili ti maysa a tao babaen ti relasion ti dara (jus sanguinis), ngarud saan nga agbatay daytoy iti lugar a nakayanakanna (jus soli). Saan ngarud a makuna a Filipino ti anak dagiti dua nga Amerikano a nayanak iti Filipinas, ngem ti ubing a nayanak iti America nga anak ti dua nga agassawa a Filipino, ket makuna a Filipino a kas puli wenno Filipino ti darana. Dagiti ngarud kakabagiantayo a nayanak iti Hawaii ken dadduma pay a lugar iti ruar ti Filipinas, Filipino dagitoy nga awan duadua.

Ti ababa a pannao, ibilangtayo a Filipino, uray saan a Filipino citizen, da Jessica, Bruno Mars, ken uray pay da Erik Spoelstra (coach ti kampeon a Miami Heat iti NBA), Rob Schneider,  apl.de.ap, ken aminen a Fil-Am a naglatak iti America iti agpang ti pelikula, panagkanta, arte, politika ken dadduma pay. Dagiti mangibagbaga ngarud nga aglanglanga a ganggannaet dagitoy a saan ketdi a pudno a Filipino, a kas iti panangiladawanda ken ni Megan, dida ammo nga aglalaok a dara ti ganggannaet ti agay-ayus ita kadagiti urat ti adu a Filipino. Adda dita dagiti dara dagiti nangsakup kadatayo iti napalpalabas, a kas kadagiti Espaniol, Tsino, Hapon, Amerikano, Arabo, Malayo ken adu pay a puli.

Asino ti Pudpudno a Filipino?

Ngem sabali no pannakipagili ti pagpapatangan ta adda proseso a masurot. Kas pagarigan, Filipino ti puli ni Jessica Sanchez, ngem Amerikano ti citizenship-na. Makuna nga Amerikano met ti dara ni Megan ngem Filipino ti pinilina a citizenship.

Babaen ti Dual Citizenship Law (Akta Republika Blg. 9225), dagiti Fil-foreigner wenno kagudua ti darana a Filipino a napukaw ti estadoda a makipagili iti Filipinas (kas koma dagiti nayanak ken nairehistroda iti sabali a pagilian, wenno dagiti Filipino nagsapata a makipagili iti sabali a pagilian a naturongda), mabalin a maibilang met ida a Filipino citizen (kas dual citizen) no la ketdi surotenda ti kondision (kas koma iti oath of allegiance a sapataanda) ken proseso nga ibilbilin ti linteg, ken depende pay iti pagalagadan ti paggapuanda a pagilian.

Dua ti klase dagiti makipagili iti pagilian, no agbataytayo iti Konstitusion: ti natural-born (adda darana a Filipino) ken naturalized. Makuna a natural-born dagiti nagbalinen a Filipino citizen sipud pay nayanakda (kayatna a sawen, Filipino dagiti nagannak kadakuada; Filipino dagiti inna wenno dagiti ammada; ken dagiti nayanak sakbay ti Enero 17, 1973 a nangpili iti Filipino a kas citizenship-da apaman a nadanonda iti edad a 18) ken awan ti inar-aramidda tapno magun-od wenno pormal a mabukel ti pannakipagilida. Makuna met a “naturalized” dagiti ganggannaet wenno nayanak iti sabali a pagilian a mayat nga agbalin a Filipino babaen ti panagsapatada a kas kiddawen ti linteg. Aduda metten a naturalized citizen iti pagilian. Kalatakan ditoy ni Henry Sy, ti kababaknangan a Filipino, a nayanak ken nagubing iti Tsina sakbay nga immallatiw ti pamiliana ditoy. 

Di ngarud rumbeng nga iladawantayo ti Filipino a kasla saan a Filipino; bay-antayo laengen dagiti sutil a gangganaet a mangibaga a kasta ta awan ngarud ti adu nga ammoda maipapan kadatayo. Ta kas kadagiti dadduma a puli, adda met agpaypayso a pakapilawantayo wenno dagiti madi nga aramidtayo no maminsan. Napatpateg ngarud nga arisiten ti kababalin ti maysa a tao babaen ti aramid ken kapanunotanna, saan ket a ti kudil wenno paggapuanna a pagilian.

KALPASAN ngarud ti amin, saan laeng a ti dara ken ti pannakipagili ti mangibaga a Filipino ti maysa a tao. Ta makuna ketdi a pudpudno a Filipino dagiti ammoda nga ayaten ti pakasaritaan ken kulturada (di rumbeng nga uyawenda iti laksid ti pagkamtudan dagitoy), ipagpannakkelda ti naggapuanda a lugar ken dida tallikudan ti kinasimple wenno kinababa ti nagtaudanda nga estado ti biag, adda naaramidda a nakaidaydayawan ti pagilian babaen dagiti aramidda a nasayaat, ken agtalekda iti pagiliantayo ken dagiti umilina a kabaelan ti Filipinas ti agbalin a nadur-as a pagilian.

Ket no ti aramid ti maysa a Filipino ti pagibasaran iti kina-Filipino, awan ngarud ti karbengan nga agbalin met koma a Filipino dagiti agtuturay a mangidaddadanes dagiti Filipino babaen ti panagtaktakawda iti sarusar ti gobierno. No mabalin la koma a sepsepen ti ibagbagada a darada a Filipino ket sukatantayo iti ania la ditan a likido, nasaysayaat koman. No saan a Filipino ti awagtayo kadakuada, mabalin met nga awagantayo ida iti baboy, uray ania ditan a breed wenno puli it kayatda.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Oktubre 14, 2013.)