KASANO MET TI PANNAKAARAMAT TI PONDO TI BARANGAY?

NAPASAMAK ti eleksion ti barangay itoy a panawen a mapagpapatangan ti nabara nga isyu iti korupsion a pinarnuay ti kontrobersia iti pannakaaramat ti Priority Development Assistance Fund (PDAF wenno pork barrel) ti Kongreso, ken ti Malampaya Fund ken Development Acceleration Program (DAP) iti biang met ti ehekutibo.

Nangipaay ngarud ti eleksion iti gundaway kadagiti umili a maum-uma unayen iti isyu ti korupsion a mangtaming met iti pakaseknanda iti politika ti barangay. Ta no kayatda met la ti panagbalbaliw iti panangituray iti gobierno, nasayaat no irubuatda daytoy iti kababassitan a yunit ti lokal a gobierno.

Nalpasen ti eleksion, ket mabatitayo a mangnamnama a sapay koma ta adu kadagiti nabotosan ita ti mangakem a nasayaat kadagiti pagrebbenganda. Ket no bilang ta dagiti met laeng dati a barangay chairman nga awan ti maar-aramidanda ti nailayon manen, wenno dagiti nangabak ket dagiti kagaawad a ti laeng agpirma iti resolusion ti barangay nga awan ti panangbiangda wenno ammoda, wenno agpirma iti payroll ti ar-aramidenda, wenno dagiti opisial nga awan ti ammoda iti panagiggem iti pondo wenno ti laeng bagbagida ti pampanunotenda, wenno dagiti opisial nga agparparang a proxy laeng gayam dagitoy ti nabilbileg nga opisial para iti eleksion inton 2016, ay, ket ti bagbagitayo, a, ti pabasolentayo ta apay nga isuda ti impuestotayo.

Ngem, ala, nalpasen ti amin ket ti ti maaramidantayo ita, isu ti panangsiputtayo no kasano nga aramaten dagiti opisial ti barangay dagiti pondo ti barangay, partikular ditoy ti internal revenue allotment (IRA), wenno ti pondo nga agtaud iti masingir ti nasional a gobierno nga internal revenue taxes iti makatawen. Daytoy ngamin ti makunkuna a pork barrel dagiti barangay ta nayawat ngamin kadagiti opisial ti barangay ti diskresion no kasano a maigastos dagitoy.

Malaksid iti bingay iti IRA, aggapu pay ti pondo ti barangay iti real property tax (RPT) wenno dagiti masingir kadagiti sanikua a sakupen ti barangay, a karaman metten ditoy dagiti masingir a buis a kas sagudayen ti linteg (kas koma iti tobacco excise tax, buis manipud iti pannakaaramat kadagiti natural a rekursos, ken value-added taxes) ken iti bukodna a panangbirok iti mapastrekan a pondo (kas koma iti barangay clearance, bayadan a business permit kadagiti aglaklako, upa kadagiti ramit a kukua ti barangay, ken masingir a bingay iti admission fee kadagiti pagpasiaran iti sakup a lugar).

Iti kadagupan dagitoy a pondo ti barangay, 55% ti mapan iti personal services wenno ti sueldo ken honorarium dagiti nabotosan nga opisial ken dagiti madutokan a sekretario, tesorero ken dadduma pay nga opisial. Kayatna a sawen a no nabaknang ti maysa a barangay, met ti sueldo nga awaten dagiti opisialna.

Mapan laeng ngarud met a 45% ti mapan iti operasion ken proyekto ti barangay, a mabingay-bingay met a kas iti sumaganad: 20% para iti barangay development fund, 10% para iti pondo ti Sanggunian Kabataan, ken 5% para iti calamity fund.

Malaksid iti regular a sueldo, maipaayan pay dagiti opisial kadagiti benepisio a kas koma iti Christmas bonus, insurance coverage, libre a medikal kadagiti para publiko nga ospital, libre a matrikula kadagiti annak dagiti opisial, civil service eligibility, ken prayoridad a madutokan iti ania man a posision ti gobierno no malpas ti terminoda.

Ti sigurado a sueldo ken benepisio, pakairamananen ti bileg nga agiggem iti pondo, ti maibagbaga a rason no apay kasta man la unay ti regget ti adu nga agbalin nga opisial ti barangay. Saanen a nakakaskasdaaw no adda dagiti maibuis latta a biag, ken mariribuk a pamilia ken komunidad, iti laksid a nonpartisan laeng koma ti eleksion ti barangay, wenno awan ti masasao a partido a mangbingaybingay kadagiti grupo dagiti agngayangay iti eleksion.

Iti kaudian a datos ti Philippine National Police (PNP), mapan a 22 a kandidato, 11 kadagitoy ti nakatugaw, ti napapatay gapu iti eleksion, karamanen ditoy ti tallo a napapatay iti mismo a kaaldawan ti eleksion.

Duapulo laeng a porsiento iti pondo ti nairanta a para kadagiti proyekto, ngem no nabaknang ti barangay (kas koma no dakkel ti maawidna nga IRA), dakkel la ketdi a gatad dayta. Ngem masansan nga awan met ti makitatayo a kongkreto wenno nabatad a proyekto kadagiti barangay iti kada tawen. No adda man, masansan a substandard wenno saan a nayimplementar ti proyekto. Ket no bilang ta awan ti implementasion ti maysa a proyekto, agbalin a savings ti pondo a saan a maaramat. Ngem adda dagiti opisial a mangaramid iti supplemental budget para iti sinsinan a proyekto ket babaen ti kakumpotda iti munisipio, ditoyto metten a maibolsada ti pondo.

Sabali pay dagiti isyu iti bidding ti proyekto a pakaawidanda iti dadakkel a kickback, panangpekeda kadagiti resibo, dagiti bogus a proyekto, wenno dagiti proyekto nga isuda met laeng ti mairanud.

Idi 2012, segun iti maysa a report iti diario, nasurok a 14,000 a reklamo iti korupsion dagiti opisial ti barangay ti naidatag iti Ombudsman. Sabali pay ti kaso dagiti dua a nababaknang a barangay iti pagilian. Iti Bel Air iti Makati, nakasuan ti maysa nga opisial gapu iti panangitedna ti kontrata para iti maysa a catering service ti barangay iti kabagianna. Iti San Lorenzo, iti Makati met laeng, nakasuan dagiti opisial ti barangay gapu iti pananggatangda kadagiti 1,200 a poste ti silaw nga aggatad iti P43-milion, idinto nga arigna kagudua laeng ti pudpudno a kasapulan ti barangay.

Makiddaw met ketdi kadagiti barangay a mangidatag iti monthly report iti panangramatada iti pondo, malaksid pay iti panangsurotda iti Full Disclosure Policy ti Department of Interior and Local Government (DILG). Ken saan met nga isu ti nalukay ti pagalagadan ti sistema ti panag-audit ti Commission on Audit (COA) para kadagiti barangay. Ngem gapu iti kaadu ti bilangda, mapan a 42,000 a barangay iti agdama, saan a magebgeban ti ahensia a saggaysaen a siripen a nalaing ti audit report, aglalo ta dakkel ita a pakaib-ibusan ti orasda ti agpalutpot mainaig iti pork barrel ken ti Malampaya fund scam.

Nupay kasta, mabalin met a mangipakat ti COA iti random lifestyle check kadagiti opisial a mapagduaduaan iti kinabaknangda wenno siripen man laeng ti Bureau of Internal Revenue ti indatag a dokumento iti binayadan a buis dagitoy a maseknan nga opisial.

Ti isyu ti pork barrel scam ti mangigapu met kadagiti panagkidkiddawda a repasuen met koma ti Kongreso ti Local Government Code tapno mangiselselda iti nabilbileg a probision a mangbantay wenno mangmonitor iti pannakaigastos ti pondo, ken mangiruar koma met ti Malakanyang iti maysa a nabileg a pammilin a mamagbalin nga inkapilitan ti pannakaipakat ti transparency ken accountability iti panaggastos kadagiti opisial ti barangay.

Daytoy ti situasion a pakasapulantayo unay ti Freedom of Information nga agingga ita, matamtaming pay laeng ti gakat para iti daytoy iti Kongreso. Ngem kabayatanna, kasapulan latta met ti tulong ditoy dagiti managsiput nga umili. A no bilang ta adda ammoda nga anomalia iti barangayda, dida koma bumdeng a mangireport daytoy kadagiti maseknan nga ahensia.

Kas iti naibaga itayen, irugitayo ti panagbalbaliw uray pay iti agpang ti barangay. Ditoy koma ti pangrugian ti “daang matuwid” nga ikamkampania ti agdama a liderato.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 11, 2013.)