Sin Tax Law: ANIA TI MAITEDNA KADAGITI AGMULMULA ITI TABAKO?

URAY ibagbagada a ti Republic Act (RA) 10351 wenno ti napabaro a Sin Tax Law ti in-inut a mangikulbo iti industria ti tabako gapu iti kinadakkel iti buis a naipataw kadagiti lako a sigarilio, patien dagiti adda iti sektor ti tabako a sumanikar latta ti industria ken kangrunaanna, dumur-as latta dagiti lugar a pakaimulmulaan ti tabako.

Immun-unan nga imbaga ti gobierno a ti RA 10351 ti mangpasayaat iti salun-at dagiti umili (gapu iti pammati a maksayanb ti bilang dagiti agsigsigarilio) idinto nga ikadakkelna met ti maur-or a pondo babaen dagiti masingir a buis.

Kastoy man ti sumarda: no maipangina ti buis ti tunggal pakete ti sigarilio, ngumina met ti produkto, ket inton nangina ti produkto, manmanonto metten ti makabael a gumatang. Ngarud, makissayanto metten dagiti agsakit wenno matay gapu iti sigarilio.

Iti daytoy a banag, adda nagudilan ti linteg ta iti umuna a tawen a pannakaipakat ti linteg idi 2013, mapan a 15.5 a porsiento ti cigarette removal wenno pannakabunag dagiti sigarilio kadagiti paktoria, wenno nagbalinen a 4.9-bilion a pakete ti nairuar no maidilig iti 5.8-bilion idi 2012. Kayatna a sawen, bimmaba ti konsumo iti sigarilio kadagiti Filipino, segun ken ni Finance Undersecretary Jeremias Paul iti naangay a congressional oversight committee hearing a mainaig iti sin tax law itay nabiit.

Kas sagudayen ti linteg, agtultuloy ti panagpangato ti buis ti sigarilio, nangina man wenno nalaka ti klasena, iti bukodda a presio agingga iti 2017. Itoy a tawen, P17 ti buis ti tunggal pakete ti sigarilio nga agbalor iti P11.50 nga agpababa, idinto a P27 ti buis ti tunggal pakete ti sigarilio nga agbalor iti nangatngato ngem P11.50. Ngem into madanon ti 2017, agparehonton a P30 ti buis ti tunggal pakete dagiti amin a klase ti sigarilio, nangina man wenno nalaka ti presiona. Ket agtultuloy nga agpangato iti 4 a porsiento iti tunggal tawen kalpasan ti 2017.

Gapu ta dimmakkel ti buis, dakkel met ngarud ti mapastrek a pondo ti gobierno. Iti kadagupan ti nakolekta nga excise tax dagiti sin products (sigarilio ken alkohol) itoy a tawen, arigna nagdoble ketdi ti ngimmatuanna wenno immaboten iti P100.9-bilion itoy a tawen, no maidilig iti P56.84-bilion idi 2012 wenno sakbay a naipakat ti RA 10351. Iti daytoy  a gatad, P70.4-bilion ti aggapu iti excise tax kadagiti produkto ti tabako.

Ibilbilin ti linteg nga amin a mabingay a gatad manipud iti makolekta nga excise tax, agpaay daytoy iti sapasap a pannakasaluad ti salun-at (universal health care), health program ti gobierno, ken mangital-o ti alternatibo a pamastrekan dagiti agmulmula iti tabako ken dadduma pay nga agtrabtrabaho para iti industria.

Dimmakel met ngarud ti badyet ti Department of Health; nagbalinen daytoy a P83.7-bilion iti daytoy a tawen no maidilig iti P53-bilion idi 2013, segun iti datos ti Department of Finance.

P42.1-Bilion 

Ket manipud iti incremental revenue iti nakolekta nga excise tax, mapan a P42.1-bilion iti napastrek manipud iti produkto iti tabako. Ket dagitoy ngarud ti maiwaras kadagiti lokal a gobierno (probinsia ken munisipalidad), kas nailanad iti RA 7171 (para iti Birhinia) ken ti RA 8240 (para iti Burley ken native a tabako) a mangrugi inton 2015, babaen ti bingay a 30% ti mapan iti probinsia, 30% ti district share, ken 40% ti mapan iti ili wenno siudad.

Segun ken ni Edgardo Zaragoza, hepe ti National Tobacco Administration (NTA), amin a bingay ti industria ti tabako manipud iti koleksion iti excise tax ti sigarilio, kas ibagbaga ti RA 7171 ken RA 8240, ket maiturong laeng kadagiti nakaisangratanna a benepisario.

“Dayta ti kayat nga ipanamnama unay ti gobierno kadagiti aminen a maseknan iti industria ti tabako, nangnangruna dagiti mannalon  ken aminen a lokal a gobierno,” kinunana iti pannakitaripnongna kadagiti lokal a lider ken dadduma pay nga opisial iti Provincial Capitol iti Laoag City idi Marso 14.

Ngem linawlawagan ni Zaragoza a dagiti latta met lokal a gobierno, babaen dagiti mayor wenno gobernador ti agpili kadagiti kayatda a proyekto wenno programa nga isayangkat kadagiti lugarda. Adda ngamin dagiti lokal a lider iti Ilocos Sur nga agkuna nga innaknakemanen ti NTA ti pannakausar ti excise tax manipud iti RA 7171 ken 8240. Segun iti liderato ti NTA, saan nga inagaw ti Sin Tax law ken ti implementing rules and regulations daytoy iti dayta a bileg kadagiti lokal nga ehekutibo.

Awan ti nagbaliwan ti pannakaipakat dagiti proyekto, malaksid iti kaadda dagiti mekanismo a maaramid tapno mapasigurado met laeng a mairanud kadagitoy a proyekto dagiti mannalon ken ti sibubukel nga ilina.

Kas sagudayen ti Seksion 3, Rule VIII, iti implementing rules ti RA 10351, mabilin ti Department of Agriculture ken ti NTA a mangaramid kadagiti annuroten a mekanismo tapno mabantayan a nasayaat ti pannakausar dagiti pundo; iti kasta, masurot ti ipekpeksa ti RA 7171 ken RA 8240 a benepisio a rumbeng a maipaay kadagiti agmulmula iti tabako.

Mabalin a daytoy ti pakarikutan dagiti lokal a lider. Ngem saan kadi nga amin a pannakaigasto ti pondo ket adda latta met dagiti mekanismo tapno mabantayan ti pannakaigasto dagitoy; iti kasta, maliklikan ti pannakaibolsa dagiti pondo wenno maaramat iti sabali?

Ket iti daytoy a banag, uray dagiti umili mabalindan a bumiang, babaen ti panangsiputda kadagiti liderda no umisu met laeng ti pangar-aramatanda kadagiti pondo.

Naisayangkat Dagiti Saritaan

Gapu ngarud iti baro a pagalagadan, nangisayangkat ti NTA iti agsisina a consultative meeting idi Pebrero para kadagiti lokal a lider, dagiti pribado a sektor, ken dagiti lider dagiti mannalon. Nailawlawag ngarud kadagitoy a taripnong no kasano a maipakat ti RA 10351, ken no ania ti obligasion wenno responsibilidad iti kada maseknan a sektor.

Naiparikna ngarud kadagiti nagatendar kadagitoy a taripnong nga adda metten gundaway dagiti nadumaduma nga stakeholder iti industria a mangkita wenno mangbantay no ti implementasion kadagiti proyekto ken programa ti lokal a gobierno ket agserbi met laeng kadagiti nakaisangratanna, a kas mayannautp iti linteg.

Daytoy ti rason a kasapulan unay dagiti mannalon ken dadduma pay nga stakeholder ket makiramanda kadagiti lokal a lider iti pannakabalabala dagiti master plan para iti panagdur-as ti industria iti tabako.

Linawlawagan pay ni Zaragoza a sabali ti IRR ti RA 10351 a rimmuar idi Pebrero ken ti baro a pagalagadan a pagtitinnulongan ita a sursuraten ti Department of Budget and Management, ti DA ken ti NTA a para iti RA 7171 ken RA 8240.  Manamnama a mairuar daytoy kadagiti sumarsaruno a lawasna.

Impanamnama pay ni Zaragoza nga ania man a rummuar a pagalagadan para iti RA 7171, addanto pammatalged a probision ditoy a dagiti pondo nga agtaud kadagiti koleksion iti excise tax ket mapan laeng kadagiti iti pagimbagan ken pagdur-asan dagiti mannalon, iti sibubukel nga industria ti tabako, ken kadagiti amin nga ili.

Nailanad iti implementing rules and regulations ti RA 10351 dagiti nadumaduma a proyekto wenno programa a mabalin nga isayangkat ti maysa nga LGU.

Ibagbaga ti Sin Tax Law a ti bingay ti koleksion iti buis kas sagudayen ti  RA 7171 ken RA 8240 ket maaramat a mangpalag-an iti kasasaad dagiti agmulmula iti tabako a mabalin a maapektaran gapu iti bimmassit a malako a sigarilio iti merkado gapu met laeng iti kadakkel ti buis ti sigarilio. Manamnama ngamin a bumaba iti lokal a produksion ti tabako gapu iti daytoy a rason.

Addanto la ketdi agmula iti tabako tapno maganar met laeng dagiti kakastoy a dakkel a pagtaudan iti pondo.

Saan ngarud a nakakaskasdaaw no apay nga iti laksid ti pannakaipakat ti Sin Tax Law, dimmakkel ketdi ti produksion ti tabako. Iti naudi a panagmumula, mapan a 4 a porsiento ti dimmakkelan ti produksion no maidilig iti napalabas a tawen, segun iti rekord ti NTA. 

Immun-unan nga imbaga ni Zaragoza, wenno sakbay a naipakat ti RA 10351, nga uray bumaba ti panagkasapulan iti tabako, saanto a maapektaran ti produksion ti lokal a tabako ta masususpusopan daytoy iti dakkel a mapaspastrek babaen ti export ken import subsitution.

Instrumento ti Panagdur-as

Segun met ken ni James Lafferty, general manager ti British American Tobacco ti pagilian, agtultuloy latta ti yaadu dagiti agsigsigarilio iti laksid ti kangato ti buis dagiti sin products. Kunana nga adayo la ketdi ti posibilidadna a mapukaw ti industria ti tabako.

Kabayatanna, pakakumikoman dagiti agmulmula iti tabako iti Amianan a Luzon, ti pannakailako dagiti maap-apitda a tabako. Agsadsadag dagiti mannalon iti naipangato a presio ti tabako a napagnunumuan iti tripartite consultative conference idi napan a tawen ken iti immun-una a kari dagiti kompania ti tabako a gatangenda amin a maapit a bulong ti tabako, isu a nareggetda ita a mangidanon kadagiti produktoda kadagiti trading center.

Ket ania ngarud, ti industria a kayat ti sumagmamano a sektor a keltayen gapu iti isyu iti salun-at, agbalbalin met gayam a pangnamnamaan dagiti adu a lugar iti Amianan a Luzon tapno ad-adda pay a dumur-asda.

Iti biang ti industria ti tabako, makuna ngarud a ti napukaw dagiti aglaklako iti sigarilio, nagbalin met a parabur kadagiti agmulmula iti tabako ken lokal a gobierno babaen ti bingay dagiti lokal a gobierno iti koleksion ti excise tax iti produkto ti tabako.

Sapay ngarud koma ta maaramat a nasayaat dagitoy pondo, ken masaluadan a nasayaat ti kasasaad dagiti agmulmula iti tabako ken dadduma pay a mangnamnama iti daytoy nga industria para iti pagsapulanda.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 7, 2014.)