GAPU iti laingtayo nga agaramid iti ubbing (datayo ti maika-12 a kaaduan iti populasion iti sangalubongan) sa di met makaanay ti apittayo a bagas a pangpakan iti umad-adu a populasiontayo, ania ngarud, maysa daytan kadagiti rason tapno agkuti ti gobiernotayo—masapul a gesdanna ti idadakkel ti populasiontayo.
Isu a napanunotda ti agpanday manen iti gakat—nga iti pammaitda, nasamsamayen daytoy ngem kadagiti immun-unan a bilin ti gobierno maipanggep iti panagplano iti pamilia. Partikular ditoy ti Senate Bill No. 43 (Reproductive Health Act) ni Sen. Panfilo Lacson ken ti Reproductive Health and Population Management Bill nga idurduron ti 48 a diputado nga idauluan ni Dip. Edcel Lagman.
Ngem dagus nga impeksa ti Catholic Bishops Conference of the Philippines (CBCP) ti panagamakna kadagitoy a singasing a linteg iti Kongreso a kuna dagiti obispo nga “anti-life,” wenno makadakes iti biag ti maysa a tao.
Di ngamin maisin ti pagtaktakderan ti Simbaan Katoliko kontra kadagiti contraceptives wenno medisina ken artipisial a wagas kas iti operasion (surgical intervention) kas ti tubal ligation ken vasectomy a panglapped iti panagsikog. Amin nga addang a kunada nga anti-life ket panaglabsing iti moralidad, kas ti aborsion.
MAPARITAN NGA AGKOMUNION
Ti napabaro no di man napabileg a panangipinget ti Simbaan Katoliko iti panangkontra iti ania man nga artipisial a wagas ti birth control, ket paset laeng ti panangrambakda iti maika-40 nga anibersario ti encyclical ni Pope Paul VI a “Humanae Vitae” a nakailanadan ti agdama a pagtaktakderan a prinsipio ti Simbaan kontra iti contraception ken iti responsibilidad dagiti nagannak iti panagplano iti pamilia.
Ken segun iti Episcopal Commission on Family and Life ti CBCP, agbatay laeng iti moralidad ti rasonda tapno ipennekda ti natibker a panangkontrada iti isyu ti birth control. Mangipakita laeng kano daytoy iti kinapudno ti Simbaan ken ni Jesukristo ken iti isursuro ti Biblia.
Kas paset ti agtultuloy a panangkontrada kadagiti singasing a linteg a kunada nga anti-life (artificial birth control), kiniddawda dagiti diputado ken senador a repasuen no di man ibabawida dagiti singasingda a linteg. Inaramatda pay ti pulpito a mangibagbaga a dakes ti ar-aramiden dagiti politiko a mangidurduron iti artipisial a wagas ti birth control ken dagiti lokal a lider a mangkankanunong kadakuada. Saan ngarud a nagpaudi ni Arsobispo Jesus Dosado ti Ozamis a nangipeksa iti pagtaktakderan ti Simbaan. Iti maysa a pastoral letter nga inruarna idi Hulio 13, imbaga ni Dosado a di rumbeng a maipaayan iti komunion dagiti Katoliko a politiko ta addada iti pagluglugaran ti maysa a basol.
Nupay adu ti napasugkian iti inlanad ni Dosado, adu dagiti makaawat a paset laeng daytoy ti akem ti maysa nga obispo a mangipalagip kadagiti pagrebbengan dagiti Katoliko nga umili iti linteg ti simbaan.
“DAKES” NGA ARAMID
Segun ken ni Arsobispo Angel Lagdameo, presidente ti CBCP, uray dagiti mangkankanunong iti aborsion, uray saan a direkta nga agaramid iti daytoy, agbalinda met nga accessory (katulongan) a mangguyugoy kadagiti tattao nga agbasol. Adda ngarud pagbatbatayan iti linteg ti kayat ni Dosado a maaramid, wenno iti panangipaidam iti karbengan nga agkomunion dagiti tattao nga “aglablabsing” iti linteg ti simbaan (Canon Law).
“Dakes” (evil) met ti panangiladawan ni Bo. Mike Velarde, lider ti El Shaddai, dagiti singasing a linteg ti Kongreso, ket binallaaganna dagiti politiko a mangidurduron kadagitoy nga agmartsa dagiti amin a kameng ti karismatiko a grupo tapno malapdan ti pannakaanamong dagiti linteg. Nangrubrob laeng daytoy iti nabara la ngaruden nga isyu.
Ngem no denggentayo met ti biang dagiti politiko, kunada nga awan ti nadakdakamat dagiti nasao a linteg nga aborsion, wenno balikas a mangpabpabor iti daytoy. Ken nangruna nga ammoda a panaglabsing iti Kodigo Penal ken iti relihionda ti aborsion, ken di rumbeng nga agbasbasakda iti basol nga aramid.
Iti SB 43 ni Lacson, idurduron daytoy ti panangbukel ti maysa a konesho iti reproductive health ken population management a mangtaming iti pannakaipakat ti sipupudno ti family planning program ti gobierno. Kinapudnona, segun iti senador, awan ti mabasana nga anti-life iti singasingna a linteg, no di ket maysa a naimpusuan nga addang tapno marisut ti napartak a panagadu ti populasion iti pagilian babaen ti sabali pay a wagas a maawat dagiti ordinario a Kristiano. Kayatna a sawen, panangipateg kano daytoy iti ili, ken kadagiti marigrigat.
2 MILION ITI TINAWEN
Segun ken ni Lagman, kinaulbod ti ibagbagada nga agtungpal iti legalisasion ti aborsion ti pannakaipakat dagiti linteg nga isingsingasingda iti Kamara. Kinapudnona, kunana, saanen a kasapulan a pagbalinenda a legal ti aborsion no naurnos met ti pannakaipakat ti gobierno iti family planning, a pakairamanen ti panagaramat iti contraceptive.
Isu a napanunotda ti agpanday manen iti gakat—nga iti pammaitda, nasamsamayen daytoy ngem kadagiti immun-unan a bilin ti gobierno maipanggep iti panagplano iti pamilia. Partikular ditoy ti Senate Bill No. 43 (Reproductive Health Act) ni Sen. Panfilo Lacson ken ti Reproductive Health and Population Management Bill nga idurduron ti 48 a diputado nga idauluan ni Dip. Edcel Lagman.
Ngem dagus nga impeksa ti Catholic Bishops Conference of the Philippines (CBCP) ti panagamakna kadagitoy a singasing a linteg iti Kongreso a kuna dagiti obispo nga “anti-life,” wenno makadakes iti biag ti maysa a tao.
Di ngamin maisin ti pagtaktakderan ti Simbaan Katoliko kontra kadagiti contraceptives wenno medisina ken artipisial a wagas kas iti operasion (surgical intervention) kas ti tubal ligation ken vasectomy a panglapped iti panagsikog. Amin nga addang a kunada nga anti-life ket panaglabsing iti moralidad, kas ti aborsion.
MAPARITAN NGA AGKOMUNION
Ti napabaro no di man napabileg a panangipinget ti Simbaan Katoliko iti panangkontra iti ania man nga artipisial a wagas ti birth control, ket paset laeng ti panangrambakda iti maika-40 nga anibersario ti encyclical ni Pope Paul VI a “Humanae Vitae” a nakailanadan ti agdama a pagtaktakderan a prinsipio ti Simbaan kontra iti contraception ken iti responsibilidad dagiti nagannak iti panagplano iti pamilia.
Ken segun iti Episcopal Commission on Family and Life ti CBCP, agbatay laeng iti moralidad ti rasonda tapno ipennekda ti natibker a panangkontrada iti isyu ti birth control. Mangipakita laeng kano daytoy iti kinapudno ti Simbaan ken ni Jesukristo ken iti isursuro ti Biblia.
Kas paset ti agtultuloy a panangkontrada kadagiti singasing a linteg a kunada nga anti-life (artificial birth control), kiniddawda dagiti diputado ken senador a repasuen no di man ibabawida dagiti singasingda a linteg. Inaramatda pay ti pulpito a mangibagbaga a dakes ti ar-aramiden dagiti politiko a mangidurduron iti artipisial a wagas ti birth control ken dagiti lokal a lider a mangkankanunong kadakuada. Saan ngarud a nagpaudi ni Arsobispo Jesus Dosado ti Ozamis a nangipeksa iti pagtaktakderan ti Simbaan. Iti maysa a pastoral letter nga inruarna idi Hulio 13, imbaga ni Dosado a di rumbeng a maipaayan iti komunion dagiti Katoliko a politiko ta addada iti pagluglugaran ti maysa a basol.
Nupay adu ti napasugkian iti inlanad ni Dosado, adu dagiti makaawat a paset laeng daytoy ti akem ti maysa nga obispo a mangipalagip kadagiti pagrebbengan dagiti Katoliko nga umili iti linteg ti simbaan.
“DAKES” NGA ARAMID
Segun ken ni Arsobispo Angel Lagdameo, presidente ti CBCP, uray dagiti mangkankanunong iti aborsion, uray saan a direkta nga agaramid iti daytoy, agbalinda met nga accessory (katulongan) a mangguyugoy kadagiti tattao nga agbasol. Adda ngarud pagbatbatayan iti linteg ti kayat ni Dosado a maaramid, wenno iti panangipaidam iti karbengan nga agkomunion dagiti tattao nga “aglablabsing” iti linteg ti simbaan (Canon Law).
“Dakes” (evil) met ti panangiladawan ni Bo. Mike Velarde, lider ti El Shaddai, dagiti singasing a linteg ti Kongreso, ket binallaaganna dagiti politiko a mangidurduron kadagitoy nga agmartsa dagiti amin a kameng ti karismatiko a grupo tapno malapdan ti pannakaanamong dagiti linteg. Nangrubrob laeng daytoy iti nabara la ngaruden nga isyu.
Ngem no denggentayo met ti biang dagiti politiko, kunada nga awan ti nadakdakamat dagiti nasao a linteg nga aborsion, wenno balikas a mangpabpabor iti daytoy. Ken nangruna nga ammoda a panaglabsing iti Kodigo Penal ken iti relihionda ti aborsion, ken di rumbeng nga agbasbasakda iti basol nga aramid.
Iti SB 43 ni Lacson, idurduron daytoy ti panangbukel ti maysa a konesho iti reproductive health ken population management a mangtaming iti pannakaipakat ti sipupudno ti family planning program ti gobierno. Kinapudnona, segun iti senador, awan ti mabasana nga anti-life iti singasingna a linteg, no di ket maysa a naimpusuan nga addang tapno marisut ti napartak a panagadu ti populasion iti pagilian babaen ti sabali pay a wagas a maawat dagiti ordinario a Kristiano. Kayatna a sawen, panangipateg kano daytoy iti ili, ken kadagiti marigrigat.
2 MILION ITI TINAWEN
Segun ken ni Lagman, kinaulbod ti ibagbagada nga agtungpal iti legalisasion ti aborsion ti pannakaipakat dagiti linteg nga isingsingasingda iti Kamara. Kinapudnona, kunana, saanen a kasapulan a pagbalinenda a legal ti aborsion no naurnos met ti pannakaipakat ti gobierno iti family planning, a pakairamanen ti panagaramat iti contraceptive.
Mapan a 1.4 milion ti bilang dagiti di naplano a panagsikog iti tinawen, ken apagkatlo iti daytoy, wenno umabot iti nasurok 400,000 ti agtinnag iti aborsion (17% iti kaso iti aggapu dagiti ubbing nga ina), base iti rekord ti UN Population Fund. Malaksid pay a 10 a babbai iti pagilian ti matmatay gapu iti komplikasion iti panagsikog nga agtaud iti kinakurang ti pannakasaluad ti kasasaadda.
Ipakita pay ti panagadal a mapan a 87% dagiti Filipino iti edad 15 agingga iti 24 ti nakapadasen iti pre-marital sex, ken 36% ti nagsikog kadakuada sakbay ti kasar.
Iti agdama, umaboten iti 88.57 milion ti populasion ti Filipinas. Wenno iti tawen a 2013, agbalinton a 100 milion ti bilangtayo, no agtultuloy a 2 milion ti mayanak iti tinawen. Ket segun iti Population Commissiom, iti 2.3% a birth rate, wenno ti panagadu ti bilang ti populasiontayo, ti Filipinas ti kapartakenen iti Southeast Asia.
Ket ania iti ar-aramiden iti gobierno? No adda man, agkurang daytoy no di man aleng-aleng, ta kas makita kadagiti garaw ti Malakanyang, mas a paidadalan daytoy iti pagtaktakderan ti Simbaan. Ta iti likudan amin dagitoy, uray ilibak iti Malakanyang, adda ramenna a politika ti ania man nga addang ti panangkankanunongna ti kayat ti Simbaan. Saantayo a mapabasol ta sarado a Katoliko iti Ppresidente. Ngem nalawag a paboranna dagiti obispo ta awan ti makitana a bentahe iti politika no kontraenna dagitoy, banag a dinillaw unay ni dati a Presidente Fidel Ramos (maysa a protestante) a nagkuna a di maiparbeng ti napalalo a panagpapaadipen ti Presidente iti Simbaan Katoliko; ketdi ad-adda koma a tamingenna dagiti rumbeng a kasapulan dagiti marigrigat.
POLITIKA LATTA TI RASON
Politika ngarud ti maysa a rason no apay a makuna a napaay ti ania man a programa ti gobierno mainaig iti population control. Ket mapasamak laeng ti panagbaliw ti pagtaktakderan a prinsipio dagiti agdama nga agturay babaen ti eleksion. (Dakkel a banag no ti mangabak iti eleksion ket maysa a lider a sipupudno nga agserbi iti ilina, saan ket a papaadipen iti pagayatan ti ania man a relihion). Kabayatanna, ar-aramiden ti Simbaan Katoliko ti amin a kabaelanna tapno maipatangkenna iti bilegna; iti kasta makontrana ti ibagbaga dagiti surbey nga awan ti makuna a religious vote iti Filipinas, wenno saan a napateg ti relihion kadagiti botante iti panagpilida iti lider a katayatda a mangituray kadakuada. Ngem pagsayaatan ti Simbaan ti kinapudno nga awan pay met ti kandidato a situtured a nanglaban ti pagtaktakderanda, ta no adda man, siguradon ti pannakaabak daytoy.
Adu ita ti agbalbalin a reperi, kas ken ni Speaker Prospero Nograles, tapno agtunos ti dua a grupo: ti Simbaan ken ti Kongreso (wenno dagiti mangidadaulo kadagiti singasing a linteg). Ngem no anagentayo, panagtunos laeng daytoy a mangpabor iti Simbaan, wenno iti pagayatan ti Malakanyang (ta kaano pay met a saan). Kalpasanna, in-inut nga aglaned ti isyu, idinto a dumakkel a dumakkel latta met ti populasiontayo a kas iti dati.
(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 4, 2008.)
No comments:
Post a Comment