KUNADA, no tumayab ti presio ti lana, maisurot a maitayok ti presio dagiti magatgatang. Agpayso. No kasta met ngarud, no bumaba ti presio ti lana, guyodenna nga agpababa ti presio dagiti magatgatang. Daytoy ti adayo iti pudno.
Kitaem daytoy: idi simmalpa iti $137 ti kada bariles a krudo iti presio daytoy iti merkado ti lubong idi Hulio (maibatay Iti Dubai crude a pagibasbasaran Iti presio ti Estados Unidos ken dagiti lokal a kompania ti lana iti Filipinas), nagdawat a dagus Iti nayon a plete dagiti operator ti dyip ken bus. Daydi minimum a P7.50 plete iti Metro Manila, nagbalin a P8.50, idinto a P10 iti ordinario a bus. Nagangayanna, nagsasaruno a timmayok ti presio dagiti adu a magatgatang. Ken adu ti di met ngimmato ti binulan a sueldoda.
Ket ita ta bimmaban ti presio ti krudo iti sangalubongan merkado ti lubong (nanabsuok daytoy iti $65 kada bariles, kas iti dati a presiona idi Agosto itay napan a tawen), patiem nga agsubli ti presio dagiti magatgatang? Ala, nag-rollback met ketdi dagiti kompania iti lana, ngem kasla mapilpilit, wenno sangkatipping laeng daytoy iti rumbeng a pangibabaanda iti presio dagitoy a produkto. No agbataytayo kadagiti padastayo iti kastoy a panagbaba ti presio ti krudo ken gasolina kalpasan ti nagdadaraddan a panagnginana, kas karasay ti kimat iti tiempo ti kalgaw dagiti gundaway a bimmaba met ti presio dagiti magatgatang.
Nakair-irut ngamin nga agpayso ti panangrienda dagiti nasao kompania ti lana iti presio ti merkado. Ken daytoy ti pakasursuronan ita dagiti umili. Awan man laeng ti makita a maar-aramidan ti Malakanyang tapno mapengdan man laeng ti napalalo a panangina ti lana, ta kasla kasapulan pay nga iduron ti Presidente tapno agpakpakaasi daytoy kadagiti kompania iti lana tapno ibabada dagiti presioda. Segun ken ni Senador Edgardo Angara, adda karbengan ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo a luktan ti libro de kuenta dagiti kompania iti lana, iti kasta maduktalan no ilemlemmeng dagitoy ti pudno a maganganansiada wenno ti kinapudno a saan a kasapulan ti pannakaingina dagiti presioda.
OIL DEREGULATION
Mapabpabasol ti karkarna a bileg dagiti oil companies iti Oil Deregulation Law (Republic Act 8479 wenno Downstream Oil Industry Deregulation Act), a mangipalpalubos kadakuada a maipangina a dagus iti produktoda iti kaykayatda, wenno iti saan a magaw-at ti regulasion ti gobierno. Manipud idi Abril 1996 a panangrugi ti pannakaipakat ti Oil Deregulation Law, mapan laeng a P9.50 ti kada litro iti gasolina ken P7.03 met iti krudo idi (babaen ti P51.31 a sukat ti maysa a doliar), ket manipud ditoy, arigna umabot iti 500% ti pannakaingato iti presio ti kada litro ti krudo ken gasolina. Kalpasan ti naudi a rollback, mapan a manipud P42.56 agingga ti P46.15 ti kada litro ti gasolina ken manipud P38.95 agingga P41.09 iti kada litro ti krudo.
Maipalagip a naipasngay ti oil deregulation iti prinsipio a kasapulan a waraen ti agturay amin a banag a makabangen iti siwawaya a kompetision iti merkado. Kayatna a sawen, saanen a kasapulan ti gobierno a makikompetensia kadagiti lokal wenno ganggannaet nga agpupuonan ken negosiante. Kinasapulanna ngarud nga ilako iti pribado a sektor dagiti dati a tengngelna a korporasion kas iti Petron. Ken gapu iti linteg, mabalinen a palubosan ti gobierno dagiti nabibileg a korporasion nga agpuonan para iti industria iti lana. Babaen ti datos manipud iti DOE, umaboten iti 600 dagiti baro a korporasion a simrek iti nasao nga industria, ken madama dagitoy ita a makikomkompetensia kadagiti masasao a Big Three, wenno higante nga oil companies kas ti Petron, Shell and Chevron.
AWAN NAARAMIDAN TI LINTEG?
Gapu ngarud iti pannaruk-at dagitoy a korporasion iti regulasion ti gobierno, patien dagiti opisial a mapabileg dagiti aggatgatang (consumers). Babaen ngamin ti deregulasion, umadu dagiti aglaklako, umad-adu met ngarud ti pagpilian a gatangen dagiti agatgatang. No kayat ti maysa a korporasion a makibingay iti dakkel iti nalawa ken rapokrapok a merkado, kasapulan ngarud nga ibabana ti presiona. Kayat a pasingkedan ditoy dagiti mamati unay iti napintas a parabur ti globalisasion (ditoy nga agbatbatay ti prinsipio ti deregulasion, karamanen ti kasinginna a liberalisasion ken privatization), a bumaba ti presio dagiti magatgatang no adu ti kompania nga aglaklako, ta rumbeng laeng nga ilaklaka ti maysa a kapitalista ti produktona tapno adu ti aggatang, ken gapu met laeng iti balanse a kompetision, dumakkel ti produksion nga ad-adda a mangpabor kadagiti agatgatang ken iti sibubukel nga ekonomia ti pagilian.
Ngem iti panaglabas ti 12 a tawen manipud naipakat ti linteg, awan met ti positibo nga epekto ditoy no di ti nagdadakkel a maganganansia dagiti oil companies.
Daytoy ngarud ti dakkel a saludsod: Apay a saan a napasamak ti pannakaibaba ti presio ti krudo ken gasolina iti laksid ti pannakaipakat ti oil deregulation? Kunada idi a no adu ti aglako iti lana, bumaba ti presiona. Ngem sabali ti mapaspasamak, ta no kasta nga ingato ti Petron, Shell ken Chevron dagiti produktoda, sumurot met dagiti babassit a kompania a mangingato iti presioda ken arigna 50 sentimos laeng ti pagdudumaanda.
Ken malaksid pay a siwawayadan a mangpresio iti ilaklakoda a produkto, awan met ti mangibilbilin kadakuada no anianto nga aldaw nga ibaba wenno ingatoda ti presioda. Saan a kas kadagiti dadduma a pagilian kas iti Tsina ken Estados Unidos, a dagdagus a makita ti presio ti lana iti sakupda apaman a bumaba wenno ngumato ti presio daytoy iti sangalubongan a merkado. Kas iti pammaliiw dagiti militante a grupo, itantan dagiti oil companies ti rollback iti presio iti manonto a lawas ta kayatda pay iti makalikkab iti dakkel a ganansia. No ag-rollbackda man, naladawton daytoy.
KASAPULAN TI EMIENDA ITI LINTEG
Saan ngarud a mababalaw no adun ti sektor, karamanen iti Simbaan Katolika, a mangkidkiddaw a waswasendan ti oil deregulation law gapu iti kaawan maitultulong daytoy iti kasasaadtayo.
Malakasid iti oil deregulation law, kidkiddawen pay dagitoy a sektor ti pannakawaswas met ti 12% a buis ti lana a patienda nga ad-adda a mangpangpangina ti presio ksdagiti produkto iti lana. Manipud ngamin idi maipatungpal ti value-added tax kadagiti produkto iti lana idi 2005, umabot iti 20% ti ingingina ti presio ti gasolina, gas, krudo, LPG ken dadduma pay a fuel oil. Ken mabalin a ngumato pay ti porsiento daytoy iti laksid ti sagpaminsan a panagbaba ti presio ti lana iti merkado iti napalabas a tawen.
Babaen ti panagadal United Nations, maysa ti Filipinas kadagiti pagilian a kangrunaan nga agsakit ti bakrangna no kasta nga adda krisis iti lana iti lubong. Nakaro la ngamin unay ti panagsadsadag ti pagiliantayo kadagiti maangkat a krudo ken gasolina iti Middle East. Ken iti rigatna pay ditoy, arigna 90% kadagiti maiwarwaras a produkto iti lana iti pagilian ket tengngel dagiti higante a multinasional a korporasion babaen dagiti lokal a sangada ditoy kas iti Petron, Shell, Chevron, ken Total.
CRUDE OIL MANIPUD PALAWAN
Dakkel ngarud a banag ti ibagbagada a pannakaduktal ti dakkel a pagsakduan iti crude oil manipud iti Galoc oil field iti taaw iti Palawan. Manipud idi Oktubre 9, nakasakdon daytoy iti mapan a 15,000 a bariles iti inaldaw, ket mapapati nga iti uneg iti uppat wenno innem a bulan, addanton masakdo a 20 milion a bariles. Segun iti Galoc Production Co., ti mangimatmaton ti pagsakduan iti lana, addanton agarup 300,000 a bariles a crude oil nga ideliberda iti refinery station ti Petron Corp. iti Bataan mangrugi iti daytoy a bulan para iti naan-anay a pannakaproseso dagitoy sakbay a mailako iti publiko a kas fuel oil ken dadduma pay a produkto.
Manamnama ngarud nga addanton magatang a krudo ken gasolina a nalaklaka nga adayo ngem ti ang-angkatentayo a pangkomersial a kapadana a produkto.
Napintas a damag, ngem tallo wenno nasursurok pay a tawen sakbay nga agtultuloy a maipaay daytoy a parabur kadagiti umili. Ngem bassit laeng a porsiento ti maikissayna iti dakkel a panagkasapulantayo iti lana. No ni Sen. Francis Pangilinan ngarud ti masurot, yad-adda latta koma ti gobierno ti agbirok ken mangpaduras kadagiti alternatibo a pagappuan ti enerhia a kasapulan ti pagilian. Ipilpilitna ti pannakaipasa a dagus iti Kongreso ti Renewable Energy Bill tapno marugianen a mataming a sipapasnek ti panggep ti pagilian a saan unayen nga agsadag kadagiti imported a krudo ken gasolina. Kasapulan ngarud nga ipapati ti gobiernotayo a padur-asan ti pannakaaramat ti geothermal, hydro ken wind power a nabuslon a baknang iti pagiliantayo. Malaksid a nalaka dagitoy nga alternatibo a paggapuan ti enerhia, saan pay a makasabidong iti nakaparsuaan ti epekto ti pannakaaramatna.
Ngem sakbayna dayta, tamingen a dagus ti gobierno dagiti mabalin a mangpalag-an ti kasasaad dagiti umili iti agdama. Umuna ditoy ti panangriendana a dagus iti bileg dagiti oil companies tapno maliklikan ti panagabusoda a mangpresio dagiti produktoda. Ken kangrunaanna, tamingenda metten dagiti petision tapno maibaba metten ti plete kadagiti para publiko a lugan. Kalpasanna, usaren met koma dagiti agtuturay ti bileg ti gobierno tapno maisurot met a maipalaka dagiti kangrunaan a magatgatang.
Uray dagitoy man laeng ti maaramidan ti gobierno, iti kasta manamnama a mayad-adu met ni Angkuan ti magatangna para iti pamiliana inton sumangbay ti Paskua.
(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 10, 2008.)
No comments:
Post a Comment