OPERATION: Stop GMA-Forever.
No maysa koma nga operasion ti militar, mabalin a dayta ti yawagda iti napagkaysa nga addang ken panaggaraw iti kalsada, Kongreso, ken dadduma pay a lugar a pagpapatangan a naipasurot iti maymaysa a panggep—ti pannakalapped ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo a mangituloy iti takemna kalpasan a malpas ti terminona inton Hunio 2010.
Ken kas maysa a lehitimo nga operasion, no mabalin amin a suli, tugot ti kalaban, ken amin nga addang ken balikas ket masapul a pagatapan, mapugtuan, maunaan ken masalikbayanda.
Kas pagarigan, ti ania nga addang ita ti Kongreso a mangbaliw ti Konstitusion, uray adda nasayaat a rason para iti daytoy, nalaka a sawen a pagayatan daytoy ti Malakanyang. Wen, ta no mabaliwan ti Konstitusion kadagitoy a panawen, di la ketdi maliklikan dagiti agtuturay ti mangiserrek kadagiti probision a mangyatiddog iti termino, saan laeng ti presidente no di pay ket dagiti amin a nakatugaw ita a nabutosan a lider.
Ken ti ania man a panangbalasa ti Malakanyang kadagiti taona, kadagiti ahensia ti gobierno ken uray pay iti Senado, nalaka a sawen a paset met amin daytoy iti panagsagsagana ti administrasion tapno mailugarna dagiti taona a makatulong iti panggep daytoy a pagpauten ti takem dagiti opisial.
Napateg ngarud nga agatap, agannad ken agparagapag dagiti umili, nangruna ta ti Malakanyang a mismo ti mangikarkararagen ti panagpaut ti presidente kalpasan ti 2010. Ni Press Secretary Jesus Dureza ti nangilualo a kasta iti maysa a panagtataripnong dagiti gabinete itay napan a bulan. Agang-angawak laeng, kuna ni Dureza. Minurduotan ti Presidente ti inaramid ti sekretario, ngem awan man ti panangipalawagda no gapu daytoy iti kasla impug-aw lattan ti angin nga “angaw” ni Dureza wenno gapu iti panangipalgak daytoy iti agraraira ita a karirikna ken ambision ti agdama a turay.
ANGAW A KARARAG?
Ngem uray rabrabak dayta (nagalas man a pagaangawanda ti maysa a kararag), awan ti mamati a kasta. Ta kunada, uray pay pudno a sinao ti Presidente a saan nga interesado nga agtakem iti labes ti 2010, apay koma a dina manen mabaliktad dayta? Inaramidna idin. Insapatana (saanna nga inyangaw) iti sanguanan ti monumento ni Rizal a saanen nga agtaray a presidente iti eleksion idi 2004. Ngem ania ti napasamak?
Ken asino ti mamati nga angaw ti amin, no mismo a ti anak ti Presidente ken ti bukodna a partido a Kampi, ken dagiti kaaliadoda a makaramraman iti grasia manipud iti administrasion, napalalon ti pangkutikutida tapno maaprobaran ti maysa a resolusion para iti maysa a constituent assembly wenno Con-ass tapno masurat ti baro a Konstitusion?
Ti Con-ass ti maysa kadagiti tallo a wagas tapno masukatan ti Konstitusion (ti people’s initiative ken ti Constitutional Convention dagiti dua), babaen ti maysa a resolusion, ken maipakat daytoy babaen ti panangdutok dagiti kameng ti Kongreso—Kamara ken Senado—iti bagbagida a kas maysa nga assembly tapno isudan ti mangtaming iti cha-cha (charter change).
Ti ngarud panagkarkarintar dagiti diputado nga ag-cha-cha ti rason ti dakkel a rally a napasamak idi Disiembre 12 idiay Makati. Segun kadagiti nangorganisa iti daytoy, ad-adu pay ti aramidenda a rally agingga a saan a maisardeng ti ania nga addang ti Malakanyang ken ti Kamara mainaig iti cha-cha kadagitoy a panawen. Ngem ketdi, bassit laeng ti akem dagiti kastoy a panaggaraw iti kalsada (nauman dagiti umili iti maysa a people power, kunada), ta adda iti korte ti pudno a laban. Kayatna a sawen, agsadag ti pannakarisut ti ania man a susik iti politika babaen ti panangikeddeng ti korte a legal wenno moral daytoy. Wenno iti nalawlawag a sao, agsadag iti bilang dagiti tao a mangibaga no legal ti maysa a panggep tapno matuloy ti pannakaipakatna.
PUNDASION TI DEMOKRASIA
Ditoy ngarud a sumrek ti dakkel nga akem ti Korte Suprema, wenno dagiti indibidual a mahistrado a mangbukbukel iti daytoy. Maipalagip a kadagiti immun-unan nga addang tapno mabaliwan ti Konstitusion, a kas koma iti petision ti PIRMA idi dekada 90 ken ti naudi, iti petision ni Raul Lambino idi 2006 para iti people’s initiative, impaisardeng nga agpada ti Korte Suprema dagitoy gapu ta awan ti pagbatbatayanda iti linteg.
Ken maipalagip pay a dakkel a banag ti panangikeddeng ti Korte iti legalidad ti saan a panagtimek ni Romulo Neri mainaig iti kontrobersia ti NBN-ZTE deal, banag a nangiddep ti isyu mainaig iti kadakkelan a pammabasolda a kurapsion iti agdama nga administrasion. Agasem no baliktad ti rimmuar a desision kadagitoy nga isyu, amangan no sabalin ti nagtarayan ti pakasaritaan ti republikatayo.
Nakatulong met ti pangngeddeng ti Korte a nangrikep iti kaso a plunder ni dati a Presidente Erap Estrada, wenno iti immun-una ditoy, ti panangipatalged ti Korte iti kinalehitimo ti administrasion ni Arroyo kalpasan ti People Power 2 idi 2001.
Adda met dagiti addang ti gobierno a binangenan ti Korte kas koma iti pannakaipakat ti MOA-AD a mangipapaay iti dakkel a sakup ti Mindanao kadagiti rebelde a Muslim para iti bukodda nga estado, ti pannakaibasura ti EO 464 wenno ti panangiparit dagiti opisial ti gobierno nga agatendar iti panagdengngeg iti Kongreso.
Makita ngarud ditoy ti kinapateg ti ania a desision ti Korte Suprema tapno matengngel ti ania man a riribuk, mairikep dagiti kontrobersial nga isyu iti politika, ken malapdan ti administrasion a mangisagmak ti republikatayo. Dakes man wenno naimbag dagitoy a desision ti Korte iti biang ti administrasion ken dagiti oposision, ti napateg agwaywayas ken nadalus ti kredibilidad ti hudikatura ken daytoy ita ti kangrunaan a mangpabpabileg iti demokrasiatayo.
Awan ngarud papananna ita no di ti agkamang dagiti pabor wenno madi iti cha-cha iti Korte Suprema tapno iti kasta, maammuan a mamimpinsan no agbatay met laeng iti Konstitusion ti ania man ga addangda mainaig itoy.
CONSTITUENT ASSEMBLY
Naiget ti panangkontra ti Senado wenno sumagmamano a sektor kas iti simbaan, estudiante ken dagiti negosiante iti resolusion nga agrikrikus iti Kamara. Babaen ti pagalagadan ti Kamara, rumbeng a maalada ti 178 a pirma manipud iti 238 a bilang dagiti kameng ti Kamara tapno maipatugawda ti bagbagida a kas constituent assembly, uray pay madi dagiti 23 nga agdama a situtugaw a senador. Ngem segun kadagiti senador, nalawag ti ibagbaga Konstitusion nga iti panangbukelda ti constituent assembly para iti rebision wenno enmienda ti Konstitusion, rumbeng a pagbutosan daytoy ti Kamara ken Senado iti agsina a panagbubutosda, saan ket a ti panagtipon dagiti butosda tapno magun-od ti mayoria a kas kiddawen ti probision ti linteg; kayatna a sawen, ti mayoria a butos iti kada sanga ti Kongreso ti kasapulan tapno maaprobaran ti ania man nga emienda iti Konstitusion.
Adu ti mangibagbaga nga iti pannakabaliw ti Konstitusion babaen ti Con-ass ken iti panagbalin ti gobierno a kas parliamentario manipud iti presidensial a sistemana iti agdama, mapalubosan ti Presidente a tumaray iti eleksion a kas pannakabagi ti probinsia a naggapuanna iti parliamento ti pagilian ket inton mangabak daytoy, isunto met laeng ti patudonen dagiti kaaliadona (nga isu met laeng dagiti agari-ari iti agdama a Kongreso) a kas Prime Minister. Ken gapu ta panggepda nga awan ti limitasion ti kapaut ti panagtakem ti Prime Minister, matungpalton ti arapaap ni Presidente Arroyo nga agbayag pay iti puestona.
Daytoy ken dadduma pay nga isyu nga adda pakainaigan ti aramid ken panggep ti liderato ti Malakanyang nga agtakem uray kalpasan ti 2010 dagiti rason no apay a napasnek ngarud ita a bambantayan dagiti adu a sektor ti mabalin a komposision ti Korte Suprema kalpasan ti panagretiro iti daytoy umay a tawen ti pito kadagiti 15 a kamengna. Mamatida ngamin nga asino man nga ipatugawto ti Presidente a kameng ti Korte ket dakkel ti akemna tapno masurot ti pagayatan ti Malakanyang.
Sakbay ngarud a madanon ti tawen ti eleksion, makuna nga aminton a mahistrado ket siuutangda iti Presidente ti pannakadutokda iti Korte (karaman ditoy ni Chief Justice Reynato Puno a nupay dinutokan daytoy ni Presidente Fidel Ramos a kas Justice idi 1993, ni Presidente Arroyo met ti nangdutok kenkuana a kas Chief Justice). Saan met a kayatna a sawen, a gapu ta dinutokan ti presidente ti maysa a mahistrado ket agtameden daytoy iti Malakanyang iti ania man nga oras. Ngem segun ti pammaliiw ni Fr. Joaquin Bernas, dean emeritus ti Ateneo School of Law, kaaduanna dagiti mahistrado ti agbutos iti maysa a legal nga isyu babaen ti kinapudnoda iti agturay a nakautanganda iti naimbag a nakem. Kasla naglaka man ngarud a mapugtuan ti pangngeddeng ti Korte babaen ti galad ken naggapuan a poder dagiti nakatugaw a mahistrado.
BANTAY KORTE SUPREMA
Kas pamaliiw met ti dadduma, kaaduan a napili ti Presidente nga agtugaw iti Korte, ket isu dagiti tattao a mabalin a makatulong kenkuana iti kayatna. Wen ta no agbataytayo kadagiti dadduma a dinutokanna iti Korte, mas a pinilina dagiti kameng ti gabinetena, kameng ti kaaliadona a partido, wenno abogado ti administrasionna, ngem iti asino ditan nga addaan met iti nadalus a rekord wenno saan a mapagduduaan ti integridadda iti hudikatura.
Idi ngarud Nobiembre 17, nabukel ti Bantay Korte Suprema (BKS) a bukbuklen dagiti kameng ti Integrated Bar of the Philippines (IBP), Philippine Association of Law Schools, Makati Business Club, UP College of Law, Transparency and Accountability Network ken ti Bantay Katarungan ni dati a Senate Presidente Jovito Salonga. Panggep ti grupo a bantayanda ti pannakapili dagiti baro a kameng ti Korte Suprema kalpasan ti panagretiro dagiti sumaganand a mahistrado: Ruben Reyes, Adolfo Azcuna, Dante Tinga, Consuelo Ynares-Santiago, Leonardo Quisumbing, Minita Chico-Nazario ken Alicia Martinez. Panggep ti grupo a mangiwaras iti impormasion mainaig ti gapuanan ti asino man a mainominar iti puesto iti kasta maisiksikanda (no manok koma a para pallot) a nasayaat ti kababalin daytoy.
Nangidatag ngarud ti grupo kadagiti rekomendasionda iti Judicial Bar Council (JBC), ti napusgan a mangpili kadagiti listaan a pagpilian ti Presidente iti dutokanna a kameng ti Korte Suprema, tapno mapili dagiti rumbeng a tao iti puesto. Buklen ti agdama a JBC ti uppat a regular a kameng a pakairamanan ti pannakabagi ti IBP, maysa a propesor iti abogasia, retirado a kameng ti Korte, ken pannakabagi ti pribado a sektor. Kameng met ditoy a kas ex-officio dagiti pannakabagi ti Senado, Kamara, ken Justice department.
Maysa kadagiti rekomendasion ti BKS ti panangiruarda iti publiko ti pannagna ti panangpilida kadagiti kandidato, kas koma iti pananginterbiu ti JBC kadagiti nominado ken ti open voting, wenno ti panangilanad ti kada kameng ti JBC no asino ti imbutosna kadagiti nominado (ti umuna a tallo a kangatuan iti butos ti mairaman iti short list wenno listaan a pagpilian laeng ti Presidente). Ken nangruna a panggep daytoy a pungtilen ti ania man nga impluwensia ti politika iti panangpilida kadagiti ibaonda iti Korte.
Kinapudnona, daytoy ita ti sursuroten ti JBC a panagpili kadagiti nominado para iti puesto a mabakante ni Justice Reyes inton Enero 3, 2009. Gapu iti baro a proseso, saan ngarud a nakalusot iti naiget a pagalagadan ti nominasion dagiti mapapati a nadekket iti administrasion nga addaan iti kaso a nakaidarumandada iti korte.
Ala, napintas ti turturongen ti panangpilida iti baro a mahistrado. Ken rumbeng laeng a dida tagibassiten daytoy a proseso. Nabileg ti akem ti hudikatura, ta palubosanna saan laeng a ti pannakapabileg ti gobierno, no di pay ket ti pannakaipatugaw ti maysa a managimbubukod nga agturay. Ta kas ‘tay kunada, ti kinamanagwaywayas dagiti mahistrado nga agdesision iti nainsiriban ken nainkalintegan a wagas ti kapatgan a mapaspasamak ti maysa a sibibiag a demokrasia.
Kasapulan ngarud ti pannakiraman dagiti umili iti daytoy a proseso iti hudikatura. Ken kangrunaanna unay, ti pannakiramanda kadagiti panaggaraw tapno malapdan ti sibubukel nga addang ti ania man a grupo a mangyatiddog ti termino ti presidente ken dagiti politiko a naagum iti turay.
(Basaen iti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 22, 2008.)
No comments:
Post a Comment